ÇEKÜL 25’inci yılını kutluyor

Kuruluşundan bu yana günlük sorunları aşarak, ülkenin en uzak köşelerinde, köylerinde, kasabalarında, kentlerinde; ülkelerinin geleceğini dert edinenleri ortak bir hedef doğrultusunda birleştiren ÇEKÜL; 25 yıllık tecrübesiyle, ortak değerlerin ancak birlikte hareket ederek korunabileceğini ortaya koyuyor.

ÇEKÜL Başkanı Prof. Dr. Metin Sözen 25. yıl için verdiği mesajla, “Kültür barışın ön koşuludur. Kültürel mirasın korunmasında öncelikli değer barıştır. Savaş doğal ve kültürel mirası yok eder. Bu nedenle kültür öncelikli politikalar geliştirilmelidir” dedi.

Türkiye’nin doğal ve kültürel mirasını korumak amacıyla 1990 yılında kurulan Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı (ÇEKÜL), 25’inci yaşını kutluyor. Doğa-kültür-insan arasındaki yaşamsal uyumun savunucusu olan ÇEKÜL, 150 yerleşimdeki temsilcileri ve onların etrafında örgütlenen yüzlerce gönüllüsünün gücüyle, 25 yılda sayısız projeyi Türkiye’nin geleceğine armağan etti.

Yerelde örgütlenmenin gücüne inanan ve yerelin kendi kaynaklarını kullanarak koruma hareketinin hızlanmasını sağlayan ÇEKÜL, 2000 yılında Tarihi Kentler Birliğinin kurulmasına ve yerel yönetimlerin koruma konusunda bilinçlenmesine öncülük etti. Kent Atölyeleri ile yerel ustaların yetişmesini ve yerel malzemenin kullanılmasını sağladı. Tarihi Kentler Birliğinin yoğun katkılarıyla yürütülen “Her Kente Bir Kent Müzesi” hareketiyle kentlilik bilincini destekleyecek müzelerin, Türkiye’nin pek çok kentinde açılmasına destek verdi.

ÇEKÜL “koruma-değerlendirme-yaşatma” amacıyla hazırladığı projelerini hayata geçirmek ve sonuç almak için “kamu-yerel-sivil-özel” kesimlerin birlikteliğini öncelikli stratejisi olarak belirledi. Çalıştığı bütün kentlerde saptanan hedefleri, Tarihi Kentler Birliği ve Kentsel Strateji ile birlikte yerelde de uygulanır hale getirdi.

METİN SÖZEN: SAVAŞLAR KÜLTÜREL MİRASI YOK EDİYOR

Kendisini doğal ve kültür değerlerinin korunmasına adayan ÇEKÜL Vakfı Başkanı Prof. Dr. Metin Sözen, ÇEKÜL’ün 25’inci yılı nedeniyle şu bilgileri verdi: “Çalışmalarımızı; doğa, kültür, eğitim, örgütlenme ve tanıtımı içeren 5 ana başlık altında yürütüyoruz. Küçük büyük demeden Anadolu’nun neredeyse tüm yerleşim birimlerinde çalışıyoruz. Kültür öncelikli bir toplum olabilmek için hep yeni hedefler belirliyoruz. ÇEKÜL’ün 25. yılını, Tarihi Kentler Birliğinin 15. yılını, bu işe başladığımız Safranbolu’nun 40. yılını, Bursa’nın 30. yılını ve Kentsel Stratejinin 10. yılını ve Türkiye’de bir ilk olan YAPEX Koruma Fuarı ile geliştirdiğimiz işbirliğinin 5. yılını kutluyoruz. Bunlar Türkiye’deki koruma tarihinin eşik noktalarıdır. Her yeni eşik noktasında bir öncekiyle hesaplaşarak 25 yılı geride bıraktık. 25. yılımızda ise öncelikli gündemimiz, Büyükşehir Yasasından sonra mahalle olan köylerimizin, kırsal yaşam değerlerimizin sürekliliği ve korunması. Her kentin ruhu bulunduğu coğrafyaya göre değişir, şekillenir. Zaman çok değerli bir varlığımızdır. Yerelin dinamiklerini yine orada yaşayanlar bilir. Coğrafyayı, kültürleri tanımadan alınan kararlar bizleri yanlışa götürür. Türkiye’nin bu yanlışları düzeltmekle geçirecek zamanı yoktur. Yapılan yanlışları düzeltmek ise yıllar alır. Geçtiğimiz günlerde TKB Buluşması için Çanakkale’ye gittik ve barışı konuştuk. Ülkede barış, insanlar arasında barış, kültürler arasında barış olduğu zaman ancak kültür oluşur. Savaş halinde kültürler yok olur ve savaşlar toplumları geri götürür. Kültür barışın ön koşuludur. Kültürel mirasın korunmasındaki öncelikli değer de barıştır.”

KORUMADAN EĞİTİME ÇEKÜL…

Her şey Safranbolu ile başladı: Avrupa Konseyi 1975 yılını “Geçmişimiz İçin Bir Gelecek” sloganı ile mimarlık yılı ilan ettiğinde, bunu takip eden Sözen ve arkadaşları; o zaman henüz kent bütününün koruma altında olmadığı Türkiye’de, Safranbolu’nun tarihsel dokusunu yaşatan tüm mahalleleri korumaya alındı. Ve Safranbolu, bu çalışmanın sonunda, ilk kez kent bütünü olarak UNESCO Dünya Mirası listesine girdi.

ÇEKÜL Akademi: Kültürel ve kentsel koruma alanında çeşitli eğitim programlarını hayata geçirmek üzere 2009 yılında kurulan ÇEKÜL Akademi, Tarihi Kentler Birliği adına hazırladığı eğitimlerde belediyelerin teknik kadrolarından 2 bin kişiye eğitim verdi.

Bilgi Ağacı: Eğitim, ÇEKÜL’ün ana başlıklarından biri. Kültür ve doğadan beslenen eğitim çalışmaları; çağdaş yöntemlerle oluşturulan eğitim içerikleriyle çocuk ve gençlere aktarılıyor. ÇEKÜL 25 yıldır yaklaşık 5 bin öğrenciye ulaştı.

Kent Çalışmaları: Kentsel ölçekteki bilgi ve deneyimler, 2013 yılından itibaren “Kent Çalışmaları” başlığı altında toplandı. Çeşitli kentlerde düzenlenin çalıştaylar ile kentsel müdahalelerin demokratik ve katılımcı bir ortamda tartışılmasını sağlanıyor.

Çarşamba Kent Toplantıları: Anadolu kentlerinde devam eden koruma çalışmalarına yön vermek için ÇEKÜL Evinde düzenlenen Çarşamba Kent Toplantıları ile bilim insanları, uzmanlar ve kent temsilcileri biraraya geliyor, belirlenen sürecin nitelikli yaşama geçmesini sağlıyor ve yol haritalarını kesinleştiriyor.

7 Ağaç Ormanları: Yaşamsal kaynakların dengeli kullanımı ve sürekliliği için, tüketim alışkanlıklarının gözden geçirilmesi bilincini uyandırma amacıyla kuruluş yıllarında 92 Ormanı ve ardından da 7 Ağaç Ormanları programı kapsamında doğaseverlerin desteğiyle Türkiye’nin farklı yerlerinde 4 milyon fidan dikildi. ÇEKÜL, 25’inci yılında yeni bir kampanya daha başlatacak ve İstanbul Kavacık’ta 1992 yılında oluşturulan “92 Ormanı”na, İstanbullularla birlikte 2000 fidan daha dikecek.

ÇEKÜL Vakfı Bilgi – Belge Merkezi

ÇEKÜL Vakfı bünyesinde 1990 yılından bu yana oluşturulmuş ve gelişimine devam eden Bilgi ve Belge Merkezi; kitaplar, afişler, tezler, makaleler, raporlar, ayrı basımlar, dergiler, fotoğraflar, kartografik belgeler ve elektronik belgeleri barındırıyor. Tüm belgeleri genelde bağış yoluyla edinerek genişleyen merkezde 10.000 kitap, 8.500 fotoğraf, 1.100 CD, 400 afiş, 100 farklı dergi, çeşitli makaleler, tezler, raporlar, kartografik belgeler bulunuyor.ÇEKÜL Vakfı Kitaplığı bünyesinde ayrıca Mimar Sinan’ın hayatı ve eserleri üzerine derlenmiş olan Sinan’a Saygı koleksiyonu da mevcut. Vakıf, 2016 yılından itibaren dijital arşiv sistemi ile tüm belgelerini araştırmacıların kullanımına sunacak.

25’İNCİ YIL BİLGİ NOTU:

ÇEKÜL VAKFI HAKKINDA

Türkiye’nin doğal, tarihsel ve kültürel varlıklarını korumak amacıyla 1990 yılında, vakıf statüsünde kuruldu. Doğa-kültür-insan arasındaki yaşamsal uyumun savunucusu olan ÇEKÜL Vakfı, “Doğa ve Kültürle Varız” sloganıyla yaşama geçirdiği proje ve programlarla, en küçük yerleşmeden ülke bütüne açılan bir yaklaşımla çalışmalarını sürdürüyor.

Kültürel ve doğal dokunun korunarak geleceğe aktarılması amacıyla yürütülen çalışmalar, sokak, mahalle, çarşı ölçeğinden kent-havza-bölge-ülke ölçeğine doğru genişledi. Ülkenin dört bir köşesindeki küçüklü büyüklü kentte, koruma hareketini koruma seferberliğine dönüştürerek; tarihi dokunun çağdaş kentle ilişkilendirilmesine, kentlere doğa ve kültür öncelikli bir gelecek vizyonu kazandırılmasına öncülük etti. Toprağı, yeşili korumak ve çoğaltmak için 1992 yılında İstanbul’da başladığı ağaçlandırma çalışmalarını Anadolu’nun her karışına yaydı. ÇEKÜL Vakfı köylerdeki kırsal mirastan, anıtsal yapılara kadar yok olup gitmek üzere olan pek çok tarihi eser ve sivil mimarlık yapısının korunmasını ve bu bilincin yayılmasını sağladı.

25’inci yılında rakamlarla ÇEKÜL

• 1994 yılında başlatılan 7 Ağaç Ormanları girişimi ve 900.000 doğaseverin desteğiyle Antalya, Bursa, Bilecik, Çanakkale, Diyarbakır, Edirne, Elazığ, İstanbul, İzmir, Kars, Kocaeli, Mardin, Muğla, Sivas, Şanlıurfa ve Van’da; 36 sahaya 4 milyon ağaç dikildi.
• 2000 yılında kurulanTarihi Kentler Birliğinin hibe desteğiyle, 190 proje hayata geçirildi.
• 28 kentin Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları çıkarılarak yerel yönetimlere destek verildi.
• ÇEKÜL Akademi ile2026 belediye çalışanına eğitim verildi.
• Kentler Çocuklarındır Programıyla başlayan ÇEKÜL’ün eğitim çalışmaları kapsamındaKültür Elçileri Kültürel ve Doğal Miras Eğitimleri, Endüstri Mirası Eğitimi, Ağaçların Dilinden İstanbul Eğitimi, Yapıların Diliyle İstanbul Eğitimi, Müze Eğitimleri, ve atölye çalışmalarıyla, 92 yerleşim yerinde, yaklaşık 5 bin öğrenciye eğitim verildi.

• 2011 yılında başlatılan “Çarşamba Kent Toplantıları” ile 136 yerleşim yerinden;441 konuk ağırlandı. Toplantılarda,

• 138 yapının restorasyonuna,
• 28 kent müzesi çalışmasına,
• 52 müze çalışmasına,
• 34 kültür envanterinin oluşturulması sürecine,
• 22 sanayi mirası projesine,
• 337 kültürel miras projesine,
• 101 doğal miras projesine,
• 112 arkeolojik miras projesine destek verildi.

ÇEKÜL’ÜN KİLOMETRE TAŞLARI

SAFRANBOLU

1975 yılında Prof. Dr. Metin Sözen, neredeyse el değmemiş bir Osmanlı yerleşmesi olan Safranbolu’da duyarlı, özverili arkadaşlarıyla birlikte koruma ateşini tutuşturduğu zaman; öğretim üyeleri, sanatçılar, gazeteciler, düşünce adamları ve mimarlar bu ışığın ardına düştüler, güzel beldeye akın ettiler. Safranbolu’daki koruma hareketi ÇEKÜL çatısı altında sürdü ve ’92yılında somut ve hızlı bir programla görünür hale geldi. Kültür Bakanlığı’nın sağladığı kaynakla, 32 evin restorasyonu tamamlandı. Safranbolu’da taçlanan koruma çalışmaları ÇEKÜL’ün koruma politikalarında bir ilk, somut bir örnek oluşturdu ve ivmeyi hızlandırdı. Safranbolu meşalenin ilk alevlendiği ve hiç sönmediği yer oldu. Safranbolu halkı kentine ve kültürüne sahip çıkmanın önemini hissetti ve Safranbolu ‘korumanın başkenti’ olarak anılmaya başladı, Anadolu’nun diğer kentlerine örnek oldu.

MUĞLA

Koruma çalışmalarının 1970’lerde başladığı Muğla’da yerel yönetimlerle yapılan işbirliği sonucunda başlayan bilinçli planlama süreci, Muğla’yı özgünlüğünü kaybetmeden bugünlere taşıdı. Bir grup mimarlık öğrencisinin gönüllü ve dirençli desteğiyle başlayan çalışmalar, Saburhane’yi başlangıç noktası olarak aldı. Ardından Karabağlar Yaylası’ndaki çalışmalar hız kazandı. Kadınlar, kentlerinin özgün dokusunun korunması konusunda en inançlı ve canla başla katkıda bulunan kesim oldu. ÇEKÜL’ün 90’lı yıllarda başlattığı “Yaşama Projesi/YAP” ilk olarak Muğla’da temellendi ve MEYAP/Muğla Evlerini Yaşatma Projesi örneğini diğer kentler izledi. Konakaltı Kültür Merkezi başta olmak üzere çevresindeki tüm tarihsel yapılar hızla özgün kimliklerine kavuştu ve yaşama kazandırıldı. Yerel yönetimlerin öncülüğü kanıtlanmaya çalışıldı.

BURSA

Koruma çalışmalarının ÇEKÜL’ün kurulmasından önce başladığı ve ÇEKÜL’le birlikte hız

kazandığı kentlerden en önemlisi de Bursa. Özellikle “Tarih İçinde Bursa ‘85” etkinliğinden sonra hız kazanan çalışmalar, 90’lı yıllarda Cumalıkızık, Mudanya, Trilye/Zeytinbağ beldelerinde koruma amaçlı imar planının uygulanmasıyla motivasyonu yükseltti. Bursa ilerleyen yıllarda Tarihi Kentler Birliğinin (TKB) kurulması çalışmalarına da sahne oldu ve TKB’nin kuruluş toplantısına ev sahipliği yaptı. “Köyler Yaşamalıdır” başlığı altında Safranbolu’da Yörük Köyünde başlayan hareket Bursa’nın Cumalıkızık Köyünün UNESCO Dünya Mirası Listesine girmesine kadar uzandı.

KÜTAHYA

Safranbolu, Bursa, Muğla ve diğer kentlerde yapılan çalışmalar 1987’de Kütahya’da bir başka ilke sahne oldu. İlk kez evden sokağa geçildi ve kentin en önemli sokağı sayılan Germiyan Sokak’ta koruma amaçlı imar planı yaşama geçirildi. ÇEKÜL’ün kuruluşundan sonra, kentin diğer özellikli sokaklarındaki koruma çalışmaları sürdürüldü; Kütahya evden sokağa tarihi kent dokusunun korunması çalışmalarına örnek oluşturdu.

92 ORMANI

İstanbullular; Mart 1992’de, gecekondulaşmayı önlemek ve kent içinde nefes alacak alanlar yaratmak amacıyla, beton yapılaşmanın tehdit ettiği Beykoz Kavacık’taki bir alanı ormana dönüştürmek için biraraya geldi. Orman Bakanlığı Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü, Orman Bakanlığı Marmara Bölge Müdürlüğü ve Alemdağ Orman İşletmesi ile teknik işbirliği yapıldı. Güney Gıda, Ulusoy Turizm, Pepsi Cola gibi özel sektör kuruluşları projeye destek verdi. İstanbullular 30 gün boyunca her gün otobüslerle alana taşındı, 170 hektar alana 102.500adet akasya, meşe, dişbudak, erguvan, akçaağaç fidanı dikildi.

7 AĞAÇ ORMANLARI

92 Ormanı Projesi yoğun bir ilgiyle karşılanınca; toplumsal duyarlılıktan yola çıkan ÇEKÜL, 1994 yılında da 7 Ağaç Ormanları girişimini başlattı. O gün bugündür, doğaseverlerin eksilmeyen heyecanıyla yurdun dört bir yanında hızla büyüyen 7 Ağaç Ormanlarının amacı, yaşamsal kaynakların dengeli kullanımı ve sürekliliği için, tüketim alışkanlıklarımızı gözden geçirmemiz gerektiği bilincini uyandırmaktı. Çevre ve Orman Bakanlığı işbirliğiyle sürdürülen çalışmalar, her bireyin, her yıl tükettiği kadar ağacı doğaya geri kazandırmasına olanak sağladı. Türkiye’de binlerce kişi, aile, kurum, şirket artık birbirine ve doğaya, güzel dileklerini ve sevgilerini ‘7 Ağaç’larla iletiyor. Bugüne kadar yaklaşık 900.000 doğaseverin desteğiyle dikilen fidanların sayısı 4 milyona ulaştı. Antalya, Bursa, Bilecik, Çanakkale, Diyarbakır, Edirne, Elazığ, İstanbul, İzmir, Kars, Kocaeli, Mardin, Muğla, Sivas, Şanlıurfa ve Van’da, 36 sahada büyümekte olan fıstık çamı, kızılçam, karaçam, akçaağaç, ardıç, akasya, huş, sedir, servi, meşe ve ceviz ağaçları, ortak geleceğimiz için toprakla buluştu.

7 BÖLGE 7 KENT

ÇEKÜL’ün kültürel korumada örgütlenme modelini oluşturan ve sonraki çalışmalarda yol haritalarını belirlemesine öncülük eden proje ile, ülkenin 7 bölgesinde, 7 kentte çalışmalar yapıldı.

Birgi (Ödemiş-İzmir): Kent merkezindeki Cumhuriyet Meydanı’nda bulunan Okuma Odası restore edilerek ÇEKÜL Çevre ve Kültür Evi olarak hizmete açıldı ve meydanın çevre düzenlemesi gerçekleştirildi. Birgi Günleri, Birgi’de başlayan hareketin etkisini arttırdı. Birgi’nin tümü elden geçirilerek, somut olmayan kültürel mirasıyla birlikte koruma altına alındı.

Mudanya (Bursa): Şükrü Çavuş Sokağı ve köşesindeki evde, onarım-sağlıklaştırma-işlevlendirme programı uygulamaya konuldu. Çevre Kültür Evi’nin onarımı tamamlandı. Daha sonra Ali Fuat Sokağı’nın sağlıklaştırma projelerine geçildi. Trilye’de ise “Kentsel Koruma ve Geliştirme Planı” kente armağan edilerek, evlerini onarmak isteyen Trilyelilere teknik destek verildi.

Kastamonu: Kastamonu Valiliğinin öncülüğünde tüm mahallelerinde bir geleneksel konut onarıldı ve işlevlendirildi. Onarımların düzeyini yükseltmek için değişik dallarda usta yetiştirilerek bunlara sağlıklı ortam sağlayacak atölyeler kuruldu.

Akseki (Antalya): Türkiye’de ilk kez İçişleri ve Orman bakanlıklarının; AkdenizÜniversitesi, Mimarlar Odası, İbradı Güç Birliği ve Kalkınma Vakfı, Aksekililer Derneği veÇEKÜL yetkilerinin imzaladıkları “Akseki-İbradı Protokolü” ile, kent-havza-bölge-ülke ölçeğinde tasarım-uygulama çalışmalarında kamu-özel-yerel-sivil birlikteliği sağlandı.

Midyat (Mardin): Midyat’ta bir yandan somut bir örnekle doğal-tarihsel-kültürel varlıkların korunmasının anlamı vurgulanırken, diğer yandan geleneksel sanatların yaşatılmasıgirişimlerine hız verildi. TBMM, Midyat Kaymakamlığı, Deyrul-Umur Manastırı Vakfı ve ÇEKÜL işbirliğinde bir ev alınarak onarıldı ve Çevre Kültür Evi olarak hizmete açıldı ve Midyat’ın tümünde koruma çalışmaları ivme kazandı.

Kemaliye (Erzincan): Kaymakamlığın desteğiyle Kent Tarihi Müzesi oluşturuldu. Eskiortaokul binası onarılarak, Atatürk Kültür Merkezi’ne dönüştürüldü. ÇEKÜL Bölge Koordinatörü Mualla Poyraz’ın Kemaliye Kaymakamlığı’na bağışladığı geleneksel konut, Çevre Kültür Evi olarak yeniden işlevlendirildi ve ülke gündeminde kendini koruyan kent olarak yerini aldı.

TALAS (Kayseri): Erciyes Üniversitesi ve Talas Belediyesi ile birlikte yürütülençalışmalara kentin tüm verilerinin saptanmasıyla başlandı. Bir bölümü toprak kayması nedeniyle boşaltılan kentte, bilimsel bir yaklaşım egemen kılınarak zaman yitimi önlendi.

KENDİNİ KORUYAN KENTLER

7 Bölge 7 Kent projesi zamanla Kendini Koruyan Kentler adı altında Anadolu toprakları üzerinde özgün kimliğini koruyabilmiş kentlere yayıldı. Kültürel dokunun geleceğe aktarılması amacıyla çok sayıda geleneksel yapının korumaya alınması, koruma amaçlı kent planları hazırlanması, kentlere kültür öncelikli bir gelecek vizyonu kazandırılması sağlandı. Bugün eski mahallelerdeki evlerde cephe düzenlemesi, sokaklarda sağlıklaştırma yapılıyor. Geleneksel çarşılar canlandırılıyor; kent meydanları yeniden düzenleniyor. Konaklar restore edilerek kültür ve eğitim merkezlerine, kent müzelerine dönüştürülüyor. Tarihi kent dokuları kentlilerin sosyal yaşamına katılırken bir yandan da kültür turizminin canlanmasına katkıda bulunuyor. Amasya, Ankara (Altındağ ve Ayaş), Antalya (Süleymaniye, Akseki, Elmalı, Kaş), Bursa, Çanakkale, Denizli (Buldan), Diyarbakır, Edirne, Gaziantep, İzmir (Konak, Bergama, Birgi, Ödemiş), Karabük (Safranbolu), Karaman, Kars, Kastamonu, Kütahya, Malatya (Battalgazi, Arapgir, Yeşilyurt, Darende), Muğla, Ordu, Sakarya (Taraklı), Sivas (Gürün), Şanlıurfa, Tokat (Niksar, Zile, Erbaa), Tarsus, Uşak korumada öncülük eden kentlerin başında geliyor.

İPEK YOLU

Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı dönemleri boyunca Anadolu’da İpek Yolu üzerinde anıtsal konaklama yapıları yeniden yaşama geçmeye başladı. ÇEKÜL Vakfı’nın önayak olduğu bu çalışma, İpek Yolu güzergâhında bulunan han ve kervansarayları yeniden ‘ayağa kaldırmayı’ hedefliyor. İpek Yolu güzergâhları üzerinde hâlâ ayakta duran konaklama yapılarının onarılarak ve yeniden işlevlendirilerek yaşatılması; ticaret yolları üzerindeki yüzlerce yıllık kültürel alışverişin izlerinin somut olmayan kültürel miras kapsamında canlı tutulması; çeşitli güzergâhların tüm çevreleriyle kültür turizmi kapsamına alınarak dünyaya açılması; yol güzergâhlarındaki mimarlık yapıları odağında Selçuklular, Beylikler ve Osmanlıların Anadolu kültürüne yaptıkları aydınlık ve yaratıcı katkıların bütünsel bir yaklaşımla anlamlandırılması olmak üzere dört boyutta sürdürülen çalışmalar sonucu bugün 100’den fazla han ve kervansaray sorumlu kurumların katkılarıyla onarıldı. Bunlar arasında Kayseri’de Sultan Han ve Karatay Han, Sivas’ta Alaca Han, Tokat’ta Mahperi Hatun Kervansarayı, Konya Selçuklu’da Zazadin Han, Antalya’da Şarapsa Han var.

25 YILDA NELER YAPILDI?

Tarihi Kentler Birliği 190 projeye destek oldu

2000 yılında, öncelikle tarihi ve doğal çevre korumasına yerel yönetim politikalarında ağırlık veren; kent kültürünü, sivil toplum katılımını ve toplumsal duyarlılığı geliştirme çabası içindeki 52 kentle yola çıkan Tarihi Kentler Birliğinin üye sayısı bugün 412’ye ulaştı. Üyeler, yıl boyunca farklı kentlerde düzenlenen 2 buluşma, 2 bölge toplantısı ve 4 seminerde bir araya geliyor. ÇEKÜL’ün konularını belirlediği ve organizasyonunu yaptığı bu seminerler;üye kent belediyelerinde görev alan, özellikle doğal ve kültürel çevre alanlarında çalışan uzmanların yeni bir bakış açısı kazanmalarını sağlamayı hedefliyor. Seminerler; sivil toplum kuruluşlarından yerel yönetimlere, toplumun farklı kesimlerinin kentle ilgili deneyimlerini paylaştığı, verimli tartışmalar yaptığı bir platform olması açısından da önem taşıyor.

ÇEKÜL’ün önderliğinde, uzmanlardan ve bilim insanlarından oluşan Danışma Kurulunun belirlediği gündem maddeleriyle Tarihi Kentler Birliği üyeleri her toplantıda yeni kavramlar ve koruma yaklaşımlarıyla tanışıyor. Endüstri mirası, kırsal yaşam ve yaşam kültürü, arkeoloji mirası, kent müzeleri, ekolojik yaklaşımlar, doğal miras gibi pek çok konu TKB toplantılarının ana gündem maddeleri arasında yerini alıyor.

• yılını kutlayan Tarihi Kentler Birliği, bugüne kadar Anadolu’nun farklı ölçekteki kentlerinde toplam 43 toplantı yaptı ve 13.550 konuk bu toplantıları izledi.
• Her yıl ‘proje’, ‘uygulama’ ve ‘süreklilik’ dallarında düzenlenen Özendirme Yarışması ile, başarılı koruma çalışmaları ödüllendiriliyor. 2001 yılından bu yana devam eden Özendirme Yarışması’nda bugüne kadar toplam 209 koruma projesine ödül verildi. Yarışmaya 1000’in üzerinde başvuru oldu.
• 190 proje, Tarihi Kentler Birliğinden aldığı hibe desteğiyle kültürel miraslarını yaşatmaya başladı.

Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları ile 28 kentin yol haritası çıkarıldı

Bir bölgenin geçmişinden başlayıp, bugününü değerlendirmek ve geleceğine dair bir çerçeve çizmek temel hedefiyle, 2012-2014 yılları arasında Kentsel Strateji ile yürütülen “Doğa ve Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları” programı ile 8 bölgede, 28 kentte çalışmalar sürdürüldü. Program boyunca Anadolu’nun ortak değerlere sahip coğrafyalarında idari sınırların ötesine geçen bir bakışla doğa ve kültür öncelikli planlama ilkeleri araştırıldı. 2014 yılında programa “kültür rotaları” kavramıyla devam edildi. Türkiye’de son yıllarda ele alınmaya başlanan bir kavram olarak rotaların planlanması; yerel işbirlikleri, bölgeler ölçeğinde bütüncül planlama, doğa ve kültür odaklı turizm ve kırsal kalkınma gibi konularda taşıdığı potansiyeller dikkate alınarak Anadolu’nun farklı coğrafyalarında öneriler geliştirildi. Çukurova, Gaziantep ve çevresi, Kelkit ve Yeşilırmak havzalarında yapılan çalışmalar sonucunda, yerel yönetimler için “Kültür Rotaları Planlama Rehberi” el kitabı yayınlandı.

Çalışma Alanları:

• Trakya Birleştirici Güç: Doğa, Su, Kültür Strateji Planı (Tekirdağ, Kırklareli, Edirne)
• Altın Üçgen: Aydın, Denizli, Muğla İşbirliği Planı – Göller Bölgesi Etkileşim Planı (Burdur, Isparta, Afyonkarahisar
• Kapadokya Stratejik Yön Planı (Nevşehir, Aksaray, Kayseri, Kırşehir, Niğde)
• Gaziantep Geleneksel Doku Canlandırma Planı

• Trakya Ağ Eylem Planı (Tekirdağ, Kırklareli, Edirne)
• Muğla Doğa ve Kültür Öncelikli Vizyon Planı
• Çukurova Vizyon Planı (Adana, Mersin, Hatay, Osmaniye)
• Güney Marmara Kırsal Miras Strateji Planı (Bursa, Balıkesir, Çanakkale)
• Van Gölü Havzası Kültür Öncelikli Vizyon Planı (Van, Bitlis, Muş, Hakkari)

ÇEKÜL Kent Çalışmaları ile yerel yönetimler için kılavuz hazırlandı

25 yıldır Anadolu’da koruma odaklı bir kentsel değişime öncülük eden ÇEKÜL Vakfı, kentsel ölçekteki bilgi ve deneyimini 2013 yılından itibaren “Kent Çalışmaları” başlığı altında topladı. Kentin her şeyden önce bir insan topluluğu olduğu ilkesinden yola çıkan ÇEKÜL, tüm faaliyetlerinin odağına insanı, mahalleliyi, kentliyi koyarak düzenlediği çalıştaylarla; kendi insanları tarafından korunan kentlere doğru atılan adımları birlikte çalıştığı yerel yönetimlerin gündemine soktu. Günümüzde sürekli değişim ve devinim içindeki Anadolu kentlerinin, kültür odaklı stratejiler üretmelerine öncülük etti. Anadolu kentlerinin geleceklerinin kültür odaklı planlanmasını hedefleyen “Stratejik yol haritaları” ile yerel yönetimlere, her türlü uygulamada yararlanabilecekleri ilkesel bir kılavuz sundu.

• Anadolu’nun 7 farklı bölgesinde 14 katılım toplantısı ve çalıştay düzenlendi. Anadolu kentlerine yönelik koruma ve canlandırma metodolojisinin geliştirilmesi için farklı yerel yönetimler, akademisyenler, sivil toplum örgütleri ve uygulamacılarla birlikte özgün çözümler üretilerek, “kentsel müdahaleler envanterine”dönüştürüldü.
• İki yıl içinde Kadıköy, Köşk, Erzin, Osmaniye, Merzifon, Payas, Bartın, Vezirköprü, Gümüşhacıköy, Elbistan, Seyhan’da çalışmalar yürütüldü ve bu merkezler için kentsel koruma stratejileri farklı ölçeklerde raporlandı.
• Kadıköy-Yeldeğirmeni Mahallesi, Hatay/ Payas ve Merzifon merkezi mahallelerinde saha örgütlenmeleri kurularak; mahallelinin katılımıyla, mahallelerin kendiliğinden, sürdürülebilir biçimde canlanmasına yönelik saha çalışmaları yürütüldü.

Bilgi Ağacı ile farkındalık yaratıldı

Kültür ve doğadan beslenen eğitim çalışmalarını 2004 yılında Bilgi Ağacında bir araya getiren ÇEKÜL Vakfı, Bilgi Ağacı ile kültür ve doğal mirasın barındırdığı bilgiyi, çağdaş eğitim yöntemleriyle gelecek kuşaklara aktarmayı hedefliyor. Eğitimin maraton koşusuna dönüştüğü günümüzde, çocuk ve gençlerin eleştirel düşünme, aidiyet, farkındalık kazanma, yaratıcılık, sorgulama gibi konularda kendilerini gerçekleştirme yolundaki ihtiyaçları için, Bilgi Ağacı uzmanlarının hazırladığı içeriklerle eğitim veriliyor. ÇEKÜL eğitim çalışmaları kapsamında 92 yerleşim yerinde, yaklaşık 5 bin öğrenciye eğitim verildi.

ÇEKÜL Çarşamba Kent Toplantıları ile doğal ve kültürel miras korundu

Özellikle Anadolu kentlerinde devam eden koruma çalışmalarına yön vermek için 2011 yılından bu yana, “ÇEKÜL Çarşamba Kent Toplantıları” düzenlendi. Anadolu’nun her ölçekteki yerleşiminden yerel yöneticiler ve kent temsilcilerinin katıldığı toplantılarda tasarım, uygulama, işlevlendirme, tanıtım ve yeni kavramlar, yaklaşımlar tartışıldı. Bilim insanları, uzmanlar ve uygulamada deneyimli kişilerin gönüllü desteğiyle kentlerde yürütülmesi planlanan projeler incelendi.

• Çarşamba Toplantılarına;136 yerleşim yerinden, 441 konuk katıldı (Vali, Vali Yardımcısı, Belediye Başkanı, Kaymakam, Valilik ve Belediye Personeli, akademisyen ve öğrenci, STK ve Meslek Odaları, mimar, şehir plancısı, sanat tarihçisi vs)
• 824 dosya görüşüldü
• 138 yapının restorasyonuna destek verildi
• 28 kent müzesi çalışmasına destek verildi
• 52 ihtisas dalındaki müze girişimleri de Çarşamba Toplantılarının gündemine taşındı.
• 34 kültür envanterinin oluşturulması sürecine destek verildi
• 22 sanayi mirası projesine destek verildi
• 337 kültürel miras projesine destek verildi
• 101 doğal miras projesine destek verildi
• 112 arkeolojik miras projesine destek verildi

ÇEKÜL Akademi, çağdaş koruma uygulamalarını yaygınlaştırdı

ÇEKÜL Vakfı, 2009 yılının ikinci yarısında ‘kültürel ve kentsel koruma’ alanında çeşitli alt başlıklarda eğitim programlarını hayata geçirmek üzere ÇEKÜL Akademi eğitim platformunu hayata geçirdi. ÇEKÜL Akademi’nin hedef kitlesi, korumadan sorumlu ‘kamu-yerel-sivil-özel’ tüm kesimler olarak belirlendi. Eğitim programları da belediyelerin koruma alanındaki projelerde görev yapan ekiplerinin kapasitelerinin geliştirilmesine yönelik teknik bilgi ve deneyim ihtiyaçları saptanarak belirlendi. Vaka analizleri, iyi örnekler, pratik uygulamalar ve alan ziyaretleri aracılığıyla aktarılan eğitim, seminer ve atölye çalışmaları; uzmanlar tarafından bütüncül bir bakış açısı ile aktarıldı.

Katılımcılara; kültürel ve kentsel koruma alanında çağdaş ve güncel bilgi ve uygulamalarını tanıma fırsatı tanıyarak somut ve somut olmayan kültürel mirası koruma bilinci kazandıran eğitimler; kentlere ve belediyelere de bazı değerler kazandırdı. Koruma projeleri, Tarihi Kentler Birliği’nin geleneksel Özendirme Yarışmasında ödüller kazandı. Proje başvurularında; Avrupa Birliği ve Kalkınma Ajanslarının “kültür mirası” alanındaki programlarına yapılan başvurularda artış oldu. Kentlerdeki restorasyon çalışmalarının nicelik ve nitelik artışı, kültür turizmini yoğunlaştırdı. ÇEKÜL Akademi ile 6 yıl içerisinde, 549 yerleşim yerinde, 2026 belediye çalışanına eğitim verildi. Bu kalıcı girişimler yerel-ulusal-uluslararası ortamlarda ilgiyle karşılandı.