Kanatlı Bağırsak Sağlığına Mikotoksinlerin Etkisi

KANATLI BAĞIRSAK SAĞLIĞINA MİKOTOKSİNLERİN ETKİSİ(*)

Dr. Kaya DEMİRÖZÜKanatlı Sağ‎ً‎lığı ve Hastalı‎kları‎Uzman‎ı(Drk.demirozu@yahoo.com.tr)

2015 Yılında Avrupa’da hasat edilen yem hammaddesi olarak  kullanılacak tahıl örneklerinin analizinde kanatlılar için % 20 si yüksek riskli ve % 18 orta riskte  olduğu görülmüştür. Geçen yıl hasat edilen yem hammdelerinin uygun olmayan depolama koşul-ları sağlık sorunları riskini artırmaktadır.

Saha çalışmlarında, Çek Cumhuriyeti, Kuzey Avusturya, Slovakya, Macaristan, Romanya ve Bulgaristan’da yetiştirilen mısırın üretiminin klimatik problemlerden etkilediğini göstermektedir.

Mikotoksinlerin gizli tehdit oluşları birçok ülke ve bölged iyi bilin-mektedir.Yemlere toksin bağlayıcı eklenerekhayvanın maruz kalması sı-nırlandırılmaktadır.Mikotoksinler mahsülün yetişme anında veyahasat sonrası depolanan yem maddelerinde üreyenküflerin metabolitleridir.Yapılan testlerde hammaddelerin birden fazla mikotoksinle kontaminasyonun yaygınlığı görülmüştür.Bir mikotoksin analizi diğerlerini varlığına işaret etmektedir. Birçok küf benzer çevre koşullarında toksik metabolitlerüretirler.Hayvan yemleri değişik kaynaklardan temin edilen tahıl kullanılarak formüle edildiğinden çeşitli mikotoksinlerle  kontamine olabirler.Çünkü küfler, kimi bitkilere spesifik olabilir.

Mikotoksinler kanatlılarda biribiriyle çelişen semptomlara neden olabilmektedir

Mikotoksinler kimi zaman kanatlılarda biribiriyle çelişen değişik bul-gularlaortaya çıkmaktadır.Bunlar üreme sorunlarından yetersiz immuniteye kadar değişmektedir.Birçok mikotoksin prooksidasyon⁽¹⁾ özelliğine sahiptir. Organları etkileyebilir ve temas ettiğinde dokularda hasar oluşturur.

Many mycotoxins have prooxidation properties, which can affect organs and damage tissues on contact.

2015 Hasatında toksin kontaminasyonu

Mikotoksin riski yıldan yıla ve bölgeden bölgeye değişmektedir.Son yapılan bir araştırmada;2015 yılında Avrupa’da  üretilen tahıl örnekleri  kanatlı hayvan yemlernde  risk değerlendirmesi amacıyla incelenmişve 38 adet mikotoksin mevcudiyeti saptanmıştır.2015 yılında, Avrupa’nın bir çok bölgesindetane olgunlaşma evresinde olan mahsul, özellikle yazın yüksek sıcaklıklardan ve kuraklıktan darbe almıştır.Güney İspanya’daki ekinler çok yüksek sıcaklıklardan etkilenmiştir.İtalya’da kuraklık tahıl rekoltesi kuraklık nedeniyle düşmüştür.Yüksek sıcaklıklar, düşük yağış Doğu Fransa, Güney Almanya ve Polonya’da sorunlara yol açmıştır.Benzer klimatik koşullar Çek Cumhuriyeti, Kuzey Avusturya, Slovakya, Macaristan, Romanya ve Bulgaristan’da yetiştirilen mısırın üretiminde de sorunlar yaşatmıştır.

Grafik 1. Avrupa’da 2015 yılında hasat edien üründe çeşitli mikotoksin oluşumu

Kuzey Avrupa’da bitki yetiştirme dönemi sonuna doğru daha elverişli iklimsayesinde kışlık hububat rekoltesi yüz güldürmüştür.Doğu Avrupa’da ise, yüksek yağış hububat hasadını gecikmiş ve özellikle depolama sırasında, küf hasat sonrası potansiyelini artırmıştır.Yem maddelerinin testleriultra performanslı sıvı kromatografisi ile ile birlikte tandem kütle spektrometresi (UPLC-MS / MS) yapılmıştır.Sonuçlar yem maddelerinden kaynaklı mikotoksikosis riskini belirlemede kullanılmıştır.

Grafik 1, her mikotoksin grubununsıklığını, Grafik 2, yeminkonta- minasyonuyla ilgili  ortalama risk analizive Grafik 3, broilerleriçin yüksek, orta ya da düşük riskli kategoride numunelerin yüzdesinigöstermektedir.

Grafik 2. Broilerler için 2015 mahsulünün mikotoksin risk değerlendirme sonuçları

REQ: Riskte eşdeğer miktar

Bu analitik sonuçlar; % 90 dan fazlanumunede  mikotoksinler pozitif olduğunu göstermektedir.Fumonisinler ve trichothecene B, örneğinDeo-xynivalenol (DON), Avrupa 2015 mahsülü örneklerinde en yaygın olanlardır.Yem maddelerinin mikotoksin seviyeleri ortalama olarak daha düşük olmasına rağmen, birden fazla mikotoksinle kontaminasyonu yüksek risklikabul edilmektedir.Fusarium mikotoksinlerinin kanatlılarda özellikle bağırsaklarda çok değişikolumsuz etkileri olabilmektedir.

Grafik 3. Kümes hayvanlarında Mikotoksisriskinin yüksek, orta veya düşük olannumune yüzdesi

Mikotoksinlerin oluşturduğu bağırsak hasarı

Bağırsakların mikotoksine maruz kalması hücre zarlarının oksidatif hasara uğraması ve hücresel protein sentezinin aksamasına neden olabil-mektir. Bu durum sindirim sisteminin farklı bölgelerindelezyonlara yol  açabilmektedir.Spesifik  bir araştırma Fusarium toksininemaruz kalan bağırsak dokusu hasarına ve yemden yararlanmayı olumsuz etkilemektedir. Sonuçta nekrosis, mide erozyonu, hemoraji ve besinlerin yetersiz sindirilmesine neden olabilir.Bu hasar;FCR artışı,verimde düşme ve ayrıca tam sindirilmemiş yem partiküllüsulu dışkı olarak karşımıza çıkabilir.

Mikotoksinerinoluşturduğubaşlıca semptomlardan biri sindirim sistemi lezyonlardır(Resim 1). Kanatlının ağızından itibarenmukozal memb-ranların iltihaplanması ve lezyonlar şekillenebilir.Kursak lezyonları tam ta-hıllı diyetlerin tutma yeteneğini ve özellikle yemin öğütülmesini etkileyebil- mektedir.Kursak Aktivitesindeki aksamalar hayvanın daha fazla patojenlerin istilasına yol açabilir. Bilindiği üzere kursak patojenlerin bağırsaklara geçmesinde kontrol rolüne sahiptir.Lezyonlar ağrıya yol açar ve yem tüketimini kısıtlıyabileceğinden hayvanın beklenen performansa ulaşmasını engellemiş olacaktır.

DON kontamine edilmiş yemle beslenen piliçlerle yapılan çalışmalar-da; jejunumun önemli ölçüde hasarlanması glikoz taşıma mekanızmasının bozulmasına, bağırsak duvarı boyunca emilim etkilendiği sonuçuna varılmıştır.Aynı araştırmacılar DON kontamine yemin anlamlı derecede jejunum villilerin boy ve yüzey alanın azaltığını.saptamışlardır.

Resim 1.Mikotoksinin oluşturduğu bağırsak lezyonu

Piliçlerdefusarium toksinleri kontamine yem  kullanarak benzer çalışmalar ileum hücrelerinin üremesinde önemli bir azalma olduğunu göstermiştir.Bu hücreler  büyüyen piliçlerde bağırsaklarında gelişimi ve yemden maksimum yaralanmak için önemlidir.Hücre çoğalması bütün büyüme dönemi boyunca hayvan üzerinde kayda değer bir etkiye sahip olabilmektedir.

Bağırsak Hasarı ve erozyonu Clostridium perfringens ve Salmonella spp.patojen bakterilerin bağırsak dokularını işgalortamı doğabilmektedir.Bu gibi patojenlerin yem sindirilmesinde oluşan bir aksamasonuçu çoğal-maları tetiklenilmektedir.Tam sindirilmemiş yemin bağırsağın alt kesimine kadar ulaşması mikotoksinler ile ilişkili çeşitli problemlere  yol açar.Yayımlanmış çalışmalar. Fusarium kontamine  yem yedirilen ve Eimeria spp. İle enfekte edilmiş sekiz haftalık piliçlerin nasıl bir tepki vereceğini takip edilmiştir.Bu çalışmalar mikotoksinlerin koksidiyal lezyonların iyileşmesini geçiktidiği ortaya koymuşlardır.Diğer çalışmalarda görüldüğü gibi, toksin-lere maruz hayvanların villi boyutunda kayıplardan dolayı jejunum ve ile-umda emici yüzey alanı daralmaktadır. Başka araştırmalarDON ile konta-mine diyetlerle beslenen piliçlerdenekrotik enteritisvakalarında sıklık göz-lenmiş,Clostridium perfringens’e maruz kaldığında sürünün %20 ila %47 dasubklinik olgu artışı rapor edilmiştir.

Depolamanın etkisi

Yayınlanmış bir rapora göre;tahıllarda  mikotoksin kontaminasyo-nun pik yaptığı farklı mevsimlerde lezyonlar ve bağırsak hasarı tablolarınn görünümünü arasında bir uyum olduğu bildirilmiştir.Başlıca tehlike dönemi hasat sonrası aralık ve şubat ayları arasıdır. Tahılın depolanmasıda neme maruz kalma olasılığı, daha sonra küf gelişiminde potansiyel bir artış ve mikotoksin üretimibunun nedenidir.2015 yılında görüldüğü gibi kimi  Avrupa ülkelerinde  yüksek rurubetli hasat sonrası ciddi bir risktir. Bundan dolayı,bağırsak hasarı açısından mikotoksinin asıl etkisi;hazımszılık, yem tükerimi veyararlanmada yetersizlik, takiben performans kaybı  üreticilerce açık bir şekilde görülebilir.

Sonuçlar

Bağırsak sağlığı tüm kanatlı hayvan yetiştiricileri, özellikle broiler üreticileri için önemli bir husustur.Ttoksinlerin yol açtığı lezyonlar ağız başlayarak sindirim sistemi boyunca görülebilir.Takip eden rahatsızlık yem tüketiminde azalmadır.Oksidatif hasar nedeniyle bağırsak duvarını kaplayan hücreleri tahriş ve yaralanma sindirimde sorunlara yol açmaktadır. Ve hastalığa neden olan patojenler için besin elemanın artışına neden olur. Nekrotik enteritis gibi hastalıklara yol açan bu organizmler daha sonra, mide bağırsak sisteminin üst kesimini istila ederek büyük koloniler oluşturmak amaçıyla yeniden çoğalabilmektedirler.

2015 Avrupa hasat edilen  tahıl yem hammaddesi örneklerinin ana-lizinde kümes hayvanları için % 20’si yüksek ve % 18’si orta risklioldu-ğunu göstermektedir.Pek çok numune birden fazla kontaminasyon nede-niyle,özellikle immunsupresyonda rol oynayanFusarium küfleri kümes hayvanları için genel olarak yüksek risklibulunmuştur.Avrupa’da birçok bölgelde  bitki gelişimi ve hasatı esnasında kötü hava koşulları nedeniyle oluşmuştur.Kuraklık ardından yağmurlu havada hasat tahıl kalitesi üzerinde önemli bir etkisi vardır ve küf oluşumunu ve mikotoksin üretimini teşvik etmektedir.Bu koşulların etkisi depolama süresinden sonra daha kolay anlaşılabilmektedir.Depolama sırasında mikotoksin üretimi özellikle artar. Düşük yem tüketimi, bağırsakta sindirim ve emilim yetersizliği dolasıyla ekonomik kayıplar halınde ortaya çıkmaktadır.Bu semptomlar umumiyetle hasattan beş ay sonra fark edilir.Bu yüzden Avrupalı üreticiler mahsulün olumsuz mevsimde yetişme yılın sonrada mikotoksin bağlayıcı kullanmalıdırlar.

(*):Dr Jules Taylor Pickard, World Poultry-Mycotoxins’ impact on poultry gut health.www.worldpoultry.net/Health/…/Mycotoxins-impact-on-po…Özetlenerek çevrimiştir.

(1): Antioksidan sistemleri inhibe etmek-Çevirenin notu-

Çevirence Önerilen kaynaklar

1. Demirözü, K. (2004) : Prıbiyotikler ve Yeni Bir Konsept. Topkim Teknik Bülten, THS.04.07/08KD, İstanbul.
2. Demirözü,K., Yargeldi,K., Karaoğlan, Ö.(2004 ):Bir Fitobiyotik Olan Bıomın^®PEP 1000’nin Broilerlerde Etkinliğinin Denenmesi. PEP Teknik Kitapcığı ,21-28 ve Doğal Seçenekler Seminerleri, Bolu-Bandırma.
3. Demirözü, K.(2005): Broiler Piliçlerde Kimi Barsak Sorunları. Topkim Teknik Bülten, THS 05.09/10KD.
4. Demirözü, K.(2005): Çağdaş Hayvan Üretiminde Bilinçli Beslenmede Doğal Alternatifler. Çiftlik Dergisi Röpotaj.
5. Demirözü, K.(2010):Probiyotikler ve Yeni Konseptler. Çiftlik Dergisi; Şubat-2010,312(38-40)
6. Demirözü, K.(2010): Bilinçli Beslenmede Doğal Destek Ürünler. Çiftlik Dergisi 311,58-63
7. Demirözü, K.(2011): Broiler Piliçlerde Kimi Bağırsak Sorunları I, Çiftlik Dergisi Mart -2010 313 (52-53)
8. Demirözü, K.(2011): Broiler Piliçlerde Kimi Bağırsak Sorunları II, Çiftlik Dergisi Nisan- 2011,326 (38-39).
9. Demirözü, K.(2015): Bağırsak Sağlığı İçin Hayvansal Katkılar-Çeviri- https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=7751907.2015 tarihinde ve Çiftlik Dergisi 2015 (377) 30-31 yayınlandı.
10. Demirözü, K.(2016):Pre ve Probiyotikler Hakkındaki Gerçekler(Çeviri). https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=8853803.2016 tarihinde yayınlandı.
11. Demirözü, K.(2016):Mikotoksin Tehdidinin Kavranması Etkin Bir Çözümün Anahtarıdır(Çeviri). https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=90699 04.2016 tarihinde yayınlandı.