Kanatlı Hayvanların Solunum Sistemleri Memelilerdekinden Farklıdır
Prof. Dr. F. Tahir Aksoy
Kanatlı hayvanların solunum sistemleri memelilerdekinden farklıdır. Kanatlı hayvanlar solunum sırasında oksijen alıp, karbondioksit verirken bir miktar da su buharı çıkarırlar. Hava keselerinin yardımı ile çıkarılan bu buhar, onların doğal olarak beden sıcaklığı dengesini sağlayabilmeleri içindir. Bu nedenle çevre sıcaklığının artmasına paralel olarak bir kanatlı hayvanın su tüketimi ve solunum sayısı da artar.
Binlerce civcivin ya da pilicin bulunduğu bir kümeste her hayvanın solunum sırasında dışarı bıraktığı bir miktar su buharının kümes havasında yoğunlaşacağı, amonyak ve karbondioksit gibi gazların da karışımı ile kümes içindeki hava koşullarının bozulmasına yol açabileceği daima akılda bulundurulmalıdır. Bu nedenle kümesler daima gereği kadar havalandırılmalıdır. Kümes dışındaki hava sıcaklığının hayvanlar için uygun olandan farklı olması durumunda dahi özellikle soğuk kış mevsimlerinde kümes ısıtıcılarının çalıştırılması ve kümes içlerinin belirli ölçülerde (minimum düzeyde) havalandırılması gerekir.
Memeliler ile kanatlıların solunum sistemleri arasında çok önemli yapısal farklılıklar vardır. Memeli hayvanların hava alma ve verme şeklinde iki aşamada yaptıkları solunum, kanatlı hayvanlarda dört aşamada meydana gelir. Kanatlı hayvanlarda solunum sistemi; burun boşlukları, gırtlak (farenks), nefes borusu (trachea), akciğerler, hava keseleri ve bazı kemiklerdeki hava boşluklarından meydana gelir. Memelilerde akciğerler balon şeklinde, kanatlılarda ise kalorifer radyatörü şeklindedir. Kanatlı akciğerleri solunum sırasında şişmezler. Kanatlılarda alınan hava, önce burun boşluğu, gırtlak ve nefes borusu yolu ile karın bölgesindeki hava keselerine geçer. Bu işlem, göğüs kafesi ve kanatların yardımı ile oluşur. Burada hava ısınır ve rutubeti emer. Hava buradan akciğerlere geçer ve havadaki oksijen kana, kandaki karbondioksit ve çeşitli gazlar da havaya verilir. Solunumun üçüncü safhası, akciğerlerde bulunan havanın bedenin ön tarafındaki hava keselerine (anterior air sacs) aktarılmasıdır. Bu bölmede havaya yine rutubet ve atılacak gazlar eklenir. Son olarak da hava buradan, nefes borusu, gırtlak, burun boşluğu yolu ile dışarı atılır. Kanatlı hayvanların terleme özellikleri yoktur. Buna karşılık solunum sırasında dışarıya çıkarılan hava ile bir miktar buharlaşmış su bırakırlar. Bu özellik vücut sıcaklığını dengelemede belirli bir miktar yarar sağlar.
Tavuklarda solunum sistemi, oksijen alışverişi yanında beden sıcaklığının düzenlenmesi, terleme gibi olaylarla da ilgilidir. Ayrıca kanatlının uçması esnasında, hava keseleri ve kemiklerdeki hava boşlukları da uçuşa fayda sağlar.
