Kanatlılarda bağırsak sağlığı: Bütünsel bir yaklaşım

Kanatlılarda bağırsak sağlığı bütünsel yaklaşım(*)

Çeviri: Dr. Kaya DEMİRÖZÜ
Kanatlı Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
(Drk.demirozu@yahoo.com.tr)

Bağırsak sağlığına bütünsel bir yaklaşımda tüm tabloya bakılarak değerlendirilmelidir. sadece enterik hastalıklara odaklanmakla kalmaz, aynı zamanda katkıda bulunan tüm faktörler üzerinde çalışarak ve farklı parçalar arasındaki karmaşık etkileşimleri de dikkate alır: yem, mikrobiyota ve konakçı bağışıklık.

Piliçlerin büyüme oranlarının etkileyici genetik gelişimi, kanatlı hayvan endüstrisinin kanatlı eti için dünya çapında artan bir taleple artışını sağlamıştır. 1950-1960’lardaki broiler üretimine kıyasla, günümüzde iki kat daha hızlı büyümektedir.

Büyüme ve buna bağlı yem dönüşüm oranlarındaki gelişme, hayvanların sindirim sistemi üzerinde büyük bir baskı oluşturmuştur. Bu nedenle, nekrotik enteritis (NE) ve bakteriyel enteritis (BE) veya disbakteriyosis gibi enterik hastalıklardan kaçınmak için en baştan sağlıklı bir bağırsak oluşturmak ve tüm büyüme periyodunda optimal bağırsak fonksiyonlarını sürdürmek önemlidir.

Bağırsak mukozasının ve bakteri topluluğunun bütünlüğünü tehlikeye atan herhangi bir faktör, besin emiliminin azalmasına yol açacaktır. İlaveten, bağışıklık sisteminin aktivasyonu ve onarım işlemleri değerli besinlere ve enerjiye mal olacaktır. Yukarıdakilerin tümü göz önüne alındığında, kümes hayvancılığının finansal başarısı doğrudan bağırsak sağlığına bağlıdır.

Hayvan refahı ve gıda güvenliğine ilişkin tüketici istek ve baskısıyla bağlantılı antimikrobiyal direnç riski nedeniyle, antimikrobiyallerin kullanımı üzerindeki son kısıtlamalar, yoğun antibiyotik kullanımı olmayan hayvanlarda sağlıklı bir sindirim sistemi geliştirmek için alternatif çözümler bulma konusunda yoğun araştırmalara neden olmuştur.

Bağırsak sağlığını ve genel hayvan performansını iyileştirmek için probiyotikler, prebiyotikler, fitojenik ürünler, organik asitler ve enzimler gibi antibiyotikler için yönetim değişiklikleri ve farklı alternatifler üzerinde çalışmalar ağırlık kazanmıştır.

Mikrobiyota etkileşimi

Geçmişte, bağırsak bakteri popülasyonunun araştırılması, in vitro kültür teknikleri ile yapılmıştır. Bu teknikler sadece laboratuar ortamında farklı ortamlarda yetişebilen bakteri türlerini değerlendirebilir. Son zamanlarda, moleküler teknikleri kullanan modern yaklaşımlar, bağırsak mikrobiyosunun önemli bir bölümünün hiçbir zaman kültürlenmediğini göstermiştir. Bu yüzden aslında bugüne kadar barsak bakteriyel popülasyonunun sadece küçük bir kısmı çalışılmıştır.

Bağırsak mikrobiyotasının bileşimi ve işlevleri ile ilgili tüm sonuçlar çok dikkatli bir şekilde saptanmalıdır. Modern moleküler tekniklerin kullanımı, mikrobiyotamın oral toleranstaki rolünün ve sağlıklı bir bağırsağın fizyolojik işlevlerinin daha iyi anlaşılmasını sağlamıştır. Lactobacillus spp.benzeri yararlı flora Clostridium spp. vb bakterilerin kolonileşmelerine çok yardımcı olmuştur.

Günümüzde, mikrobiyota, konağın gen havuzunu tamamlayan bir gen alet kutusu olarak kabul edilir. Araştırma, ne tür gen havuzunun iyi bağırsak sağlığı ile bağlantılı olduğu karmaşık etkileşimlerin çözülmesine ve hem bağırsaktan hem de mikrobiyotasındaki genlerin farklı diyet türleriyle nasıl açılıp kapatılabileceğinin anlaşılmasına odaklanmaktadır.

En iyi performans, en düşük düzeyde inflamasyon, en iyi sindirim ve emilim özellikleri gibi. Şimdiye kadar bildiğimiz şey, bağırsak mikrobiyotasının bir bileşiminin, hayvanın yaşam döngüsü boyunca değişmesi, yaşla kantitatif ve kalitatif olarak daha karmaşık hale gelmesidir. Ayrıca kümes yoğunluğu,  diyet kompozisyonu ve beslenme uygulaması, yönetim, barınma koşulları, çevrede patojen yükü, antibiyotik kullanımı gibi çevresel faktörler bağırsak mikrobiyotasını etkiliyebilmektedir.

Yem geri çekilmesi, özellikle uzun süre boyunca, algılanan bakteri türlerinin sayısında düşüşe neden olur. Ayrıca gastrointestinal sistemin bir bölümünden diğerine, bağırsaktaki bakteri popülasyonları önemli .ölçüde değişir. Sağlıklı bir hayvanın ince bağırsağında Lactobacillaceae spp. keza sekal Clostrideaceae spp. hakimdir Bu bağırsak bölümlerinin farklı pH ve fizyolojik fonksiyonları ile bağlantılıdır.

Sağlıklı Bağırsak için özellikle çok önemli olduğu düşünülen mukoza ile ilişkili mikrobiyal popülasyonun bazı üyeleri vardır. Bunlar, yem karbonhidratlarının fermantasyon işlemi sırasında asetik, propiyonik ve bütirik asit gibi kısa zincirli yağ asitleri üreten bakterilerdir.

Epitel hücrelerinin ve istilacı ve histotoksik patojenlerle yakın ilişki içinde olan butirat, villusun gelişmesini ve geri kazanılmasını teşvik edip, E. coli ve Salmonella gibi patojenlerin istilasını sınırlandırır. Ayrıca yararlı bir mikrobik madde geliştirir. Genel olarak  doku bütünlüğünü destekliyerek uygun ekosistem sağlanmış olur. Aksine, müsinsülfat önleyici ve sülfat düşürücüler bakteriler, bazı patojenleri artıran ve doku hasarına neden olan hidrojen sülfit üretirler (Şekil 1).

Şekil 1 – Makroskopik disbakteriyosis skor sistemi parametreleri.

• A. Bağırsak dıştan görünümü;

• B. Bağırsak kanalının içeriği, 1. Mukoid, turuncu bağırsak içeriği, 2. Köpüklü bağırsak içeriği;

• C. Bağırsak  tonusu(gerginliği), 1. İyi tonus, 2. Yetersiz tonus ;

• D. Bağırsak sisteminin makroskopik olarak görülebilen kalınlığı, 1. Makroskopik olarak bağırsak sistemi ince, 2. Normal olan bağırsak sistemi

• E. Kolondaki sindirilmemiş parçacıklar (oklar);

• F. Bağırsak iltihabı, 1. İltihap, 2. Normal .

Bakteriyel enteritisin şiddet siklusu

2006 yılında Avrupa’da antibakteri yal büyüme faktörlerinin(ABF) yasaklanmasından bu yana, BE veya disbakteriosis ve hatta NE gibi sindirim sorunları artmıştır. BE etiyolojisi çok faktörlüdür.

Günümüz broiler damızlıkları, maksimum büyüme hızı ve yüksek yem tüketimi için seçilmiş, ABF yokluğunda, bağırsak lümeninde emilmeyen besin maddelerinin bolluğu, bazı bakteri kümelerinin çoğalmasını şiddetlendiren bir olaylar zincirine neden olur. Dolasıyla bağırsak duvarının enflamatuar reaksiyonuna yol açar. Bu reaksiyonu, kısır bir döngü gibi, barsak işlevinde bozulma, lümeninde daha da fazla besin birikimi, ardından mikroskobik ve makroskobik değişiklikleri ve Bakteriyel çoğalma  için daha fazla substrat üretimi başlar.

Şekil 2 – Bakteriyel enteritis şiddet siklusu

BE’nin patogenezi 4 adımda bir kısır döngü olarak tanımlanabilir (Şekil 2).

1-İlk adımda, sağlıklı bağırsakların BE’ye yatkın hale gelmesi, bağırsak lümenindeki aşırı besin maddesi ile başlar. Boirlerler, çok fazla yem tüketimi ile bağırsaktaki genel yem geçiş hızını hızlandırdı. Bu nedenle, sindirim ve emilimin küçük aksamaları bile, özellikle sindirilmemiş proteinler ve bağırsağın alt bölümünde yüksek enerjili besin parçacıkları gibi besin sayısında bir artışa yol açacaktır. Enfeksiyöz kökenli bağırsaklara zarar veren faktörler arasında koksidiyosisin çok önemli olduğu düşünülmektedir. Ancak virüs enfeksiyonları bağırsak epitelini tahrip edebilir. Bağırsak villi lerini kısaltabilir ve bağırsakta zayıf emilimine yol açabilir. Enfeksiyöz olmayan stresler yem değişiklikleri, beslenme dengesizliği, çözülebilir nişasta olmayan polisakkaritler (NSP), enzimatik işlev bozuklukları, mikotoksinler ve yönetim sorunlarıdır.

2-Bağırsak lümenindeki aşırı besinin bir sonucu olarak, kısır döngünün 2. adımındaki ince bağırsakta bazı bakteri kümelerinin çoğalmasında bir değişiklik meydana gelir. Aşırı beslenme faktörlerinin varlığı esas olarak Clostridium perfringens ve Lactobacilli’nin çoğalmasını tetiklemekte ve bazı Clostridiaceae’yi olumsuz etkilemektedir.

3- Adım 3’te, çok hassas bağırsak mikrobiyal flora dengesinin bozulması, bağırsak immün toleransını, bağırsak duvarındaki patolojik enflamasyon reaksiyonlarına ve oksidatif strese neden olduğundan, bağırsakta morfolojik ve fonksiyonel değişiklikler meydana gelir. Clostridium perfringens  spp. aşırı çoğalması durumunda Netβ toksin üretilerek, bağırsak mukozasını tahrip edip, NE ile sonuçlanır.

4- BE kısır 4. aşaması, bağırsak fonksiyonlarını aksamalar nedeni ile, yetersiz  sindirim ve besin maddelerinin emilimi sorunları yaşanır. Yukarıda açıklanan kısır döngünün 4 adımı, daha az işlev gören bir bağırsakla sonuçlanır, bu da bağırsak lümeninde aşırı besin maddelerinin fazla miktarda artmasına ve BE’nin kısır döngüsünün daha da güçlendirilmesine yol açar.

Yem katkıları ve ilaçların kullanım stratejisi

En iyi (geleneksel ve alternatif) çözümlerin seçimi, her vaka  için, kısır döngünün 4 adımına bakılarak ve hangi faktörlerin bağırsak sağlığına zarar verdiğine saptayarak yapılmalıdır. Çözümler, döngünün farklı bölümlerinde çalışır. Bazı ürünler rakip, bazıları katkı maddesi, bazıları ise sinerjik etkiye sahiptir. Kimi ürünler içme suyuyla, bazıları yemle veya civcivlere ve hatta çevreye püskürtülebilir. Geleneksel yem katkıları; antikoksidiyaller, yem enzimleri, antibiyotikler, koksidiyoz aşıları, yem koruyucu olarak kullanılan asitler, mikotoksin bağlayıcıları dır. Alternatiflerin örnekleri, bağırsak mikrobiyotasını yönlendirmek için kullanılan asitler, probiyotikler, eterik yağlar, bakteriyofajlar, betaglukanlardır. Aslında, bazı ürünler her iki kategorinin bir parçası olabileceğinden ve şimdi alternatif olan birkaç yıl içinde standart olacağından farklılaşma çok yapaydır. Bu nedenle, ayrımcılık yapmamayı ve sadece bunların hepsini bağırsak sağlığı destek aracı olarak sınıflandırmayı  tercih edilebilir.

Her şey anlayışla başlar

Amaç, operasyonunuzun etkinliği ve maliyeti açısından hangi araçların belirlemektir. Her şey, BE döngüsünün nereden kaynaklandığını anlamakla başlar. Genellikle bu zorlukların karmaşık olacaktır. Ancak sürülerinizin iyi bir başlangıç ​saptamaktır. Örneğin koksidiyoz, BE döngüsünün birincil tetikleyendir.

Bağırsak sağlığı destek araçlarının performans üzerine etkisi

Her şey, bağırsak sağlığı sorunlarının seviyelerini tanımlamak için puanlama yöntemlerini kullanarak neler olup bittiğini iyi bir şekilde teşhis etmekle başlar. Daha sonra, bağırsak sağlığını desteklemek ve üretilen kg hayvan başına bir maliyeti tahmin etmek için zaten yapılanları listeleynir. Bu veriler daha sonra BE döngüsünün kırılmasının en başarılı olabileceği ve kırılmasının muhtemel olmadığı ve en önemlisi ne pahasına olduğunu anlamak için analiz edilebilir. Bağırsak sağlık destek araçlarının seçilmesi takiben, daha kolay bu araçlarının maliyeti ve aynı zamanda daha düşük FCR ve daha yüksek ortalama günlük canlı takibi ile  bağırsak sağlığı destek araçlarının performansı ve kazanılanı performansı üzerinde büyük etkisi olan daha kolay bir görev haline gelir.

Kanatlı hayvan üretiminde bağırsak sağlığı performans için sermayedir. AB’de 10 yıldan uzun bir süre önce antimikrobiyal büyüme faktörleri yasaklanmasından bu yana araştırmalar, genel sağlığın bağırsak mikrobiyal toplumu ve konakla karmaşık etkileşimi üzerindeki önemini göstermiştir. Bağırsak sağlığı, zengin ve çeşitli bir mikrobiyal topluluğu korumak ve yem immünomodülasyonu yoluyla konak reaksiyonunu kontrol etmek için yem kompozisyonu, ilaçlar ve katkı maddeleri geliştirilebilir.

(*): Maarten De Gussam, https://www.pigprogress.net/Health/Articles/2018/12/GuthealthinpoultryAholisticapproach 37198

Önerilen Kaynaklar

1. Bach Knudsen KE et al.(2018):Impact of DietModulated Butyrate Production on Intestinal Barrier Function and Inflammation. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30322146
2. Bedford,A.and Gong,J.(2017): Implications of butyrate and its derivatives for gut health and animal production https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2405654517301397
3. Demirözü K.(1978) : Bir Broiller Sürüsünde Enteritisle Seyreden Olayda İzole Edilen Catenobacterium filamentosum. Pendik Vet.Bak.Ser. Enst. Dergisi, X(1),5660, Ayrı Baskı. 16.06.1978 Aylık, 26.10.1978 ve 26..Ekim.1978 Türk Mikrobiyoloji Cemiyetinin 18. Ulusal Kongresinde tebliğ edildi.
4. Demirözü, K.(1980): Kanatlıların Coliform Enfeksiyonlarından İzole edilen E. coli Suşlarının Biyokimyasal ve Antibiyotik Duyarlılık Özelilikleri Üzerine İnceleme (Uzmanlık tezinden özetlenmiştir). Pendik Vet. Mik. Enst. Derg. XII(2)6270
5. Demirözü, K.(1981): Tavukların Necrotic Enteritisi. Pendik Vet. Mik. Enst. Derg. XIII(2)3137.
6. Demirözü,K.; İstanbulluoğlu,E.(1983):Mikotik Enfeksiyonlar. Kanatlı Hayvanların İnfeksiyöz Hastalıkları ve Laboratuar Teşhis Yöntemleri.(Ed. Güven,S.; Sarısayın, T.; Nadas; Ü. G. ve Demirözü K.), Pendik Vet.Kont.ve Araşt. Enst. Yayınları No:7. İstanbul, 152162.
7. Onar, E.ve Demirözü, K.(1986): Tavukların Bitmeyen Derdi: Coccidiosis? İstanbul.
8. Onar, E. ve Demirözü, K.(1987): Coccidiosis’den Korunmada Sağlık Önlemeleri, Dezenfeksiyon ve İzolasyon Tek Başına Yeterli mi? Çiftlik Dergisi,35:4750.
9. Demirözü, K.ve Onar, E.(1987): Ülkemizde Kullanılan Anticoccidialler. Çiftlik Dergisi,39:5254.
10. Demirözü, K.(1987): Shuttle Programı. Çiftlik Dergisi,39:5556.
11. Demirözü, K.(1988): Tavukların Önemli Viral Hastalıkları ve Sorunları. Tavuk Hastalıkları Teşhis,Aşılar ve Uygulamaları Semineri. (Ed. Demirözü, K. ve Nadas, Ü.G.), Pendik,0911.Haziran.1987. Pendik Hayv. Hast. Merk. Araşt. Enstitüsü Yayınları 8, 4062.
12. Demirözü, K. (1988): Tavukçunun El Kitabı, Kartal Kimya Yayını, 133 Sayfa, İstanbul.
13. Demirözü, K. (1989) : Sağlıklı Tavukların İnce Bağırsak İçeriklerinde C. Welchii Mikroorganizmalarının Aranması ve Bunun Tavuk Enterotoksemileri Bakımdan Önemi(Doktora Tezi).Pendik Hayv.Hast.Merk.Araşt. Enstitüsü Dergisi XX(2) 1534.
14. Demirözü, K.(1989): Mikotoksin Kontrolü; Arkasındaki Gerçekler.Çeviri Tavukçunun Sesi Dergisi. Tavukçuluk Bülteni, 45:1516.
15. Demirözü, K.(1996): Coccidiosis’te Koruma, Kontrol ve Savaş. 2729,Kasım.1996 Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Kümes Hayvanları Sempozyumu, Adana. 22 Sayfa.
16. Demirözü,K., Yargeldi,K., Karaoğlan, Ö.(2004 ):Bir Fitobiyotik Olan Bıomın^® PEP 1000’nin Broilerlerde Etkinliğinin Denenmesi. PEP Teknik Kitapcığı ,2128 ve Doğal Seçenekler Seminerleri, BoluBandırma.
17. Demirözü, K.(2005): Çağdaş Hayvan Üretiminde Bilinçli Beslenmede Doğal Alternatifler. Çiftlik Dergisi Röpotaj.
18. Demirözü, K.(2010): Bilinçli Beslenmede Doğal Destek Ürünler. Çiftlik Dergisi 311,5863
19. Demirözü, K.(2011): Broiler Piliçlerde Kimi Bağırsak Sorunları II, Çiftlik Dergisi Nisan 2011,326 (3839).
20. Demirözü, K.(2015): Bağırsak Sağlığı İçin Hayvansal KatkılarÇeviri https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=77519 07.07.2015 tarihinde  ve Çiftlik Dergisi 2015 (377) 3031 yayınlandı.
21. Demirözü, K. (2016): Antibiyotiklere Alternatif Arayış(Çeviri),  www.ciftlikdergisi.com.tr/antibiyotiklerealternatifarnayisi.html  https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=103631 , 07.11.2016 yayınlandı.
22. Demirözü, K.(2017): Tavuk Bağırsak Sağlığının KorunmasıÇeviri https://www.ciftlikdergisi.com.tr/tavukbagirsaksagligininkorunmasi.html,   26.03.2017 yayınlandı
23. Demirözü, K. (2017) : Üreticilerin Antibiyotik Kısıtlamasına Yanıt Olarak Yeni Stratejileri Çeviri). https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=109360  03.02.2017 yayınlandı.
24. Demirözü, K. (2018) : Antibiyotıksiz Üretimde Bağırsak Sağlığının Önemi –Çevirihttps://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=125981, 13.03.2018 yayınlandı.
25. Demirözü, K. (2018):Bütirat Broilerlerde Nekrotik Enteritisi Hafifletir (Çeviri).  https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=124912 14.01.2018 yayınlandı.
26. Demirözü,K.(2018): Bağırsak Sağlığında Fırsatlar Ve Sorunlar (Çeviri). 17.09.2018 tarihinde yayınlandı.  https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=129495
27. 27. Moquet et al. (2018) .Butyrate presence in distinct gastrointestinal tract segments modifies differentially digestive processes and amino acid bioavailability in young broiler chickens.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29077956

28. Demirözü, K.(2019): Bağırsak Sağlığında Butirat Kullanımı. :  https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=131918 21.03.2019 tarihinde yayaınlandı.