Ticari Tavuk Sürülerinin Elde Edilişi

TİCARİ TAVUK SÜRÜLERİNİN ELDE EDİLİŞİ

Prof. Dr. F. Tahir Aksoy

Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi

Emekli Öğretim Üyesi

ftaksoy@yahoo.com

HAYVAN ISLAHI ÇALIŞMALARI

Günümüzde yaygın olarak üretilen üstün verimli (yumurtacı veya etçi) ticari tavuk sürülerinin nasıl elde edildiği daima merak konusu olmaktadır.  Söz konusu bu üretimde kullanılan iki önemli ıslah yöntemi vardır. Bu yöntemler; seleksiyon ve birleştirme sistemleridir. Bu amaçla sürülere gerektiğinde saf yetiştirme ve gerektiğinde de melezleme uygulanır.  Söz konusu çalışmalar için özellikle yeterli genetik özellikleri olan sürüler ele alınmalıdır (Yeterli genetik varyasyon). Bu sürülerin kökeni; mahallî yani yerli ırklardan, geçit ırklardan veya kültür ırklarından geliyor olabilir.  Bir evcil hayvan sürüsü için en uygun ıslah programının yapılması geçmişte Lush (1947), Lerner (1950), Barker (1950) ve daha birçok yazar tarafından ele alınmıştır.

SAF YETİŞTİRİLEN TAVUK SÜRÜLERİNİN ONARILMASI

Saf yetiştirilen tavuk sürülerinin önem verilen özellikler bakımından onarılması amacı ile sürülerde devamlı olarak seleksiyon uygulanır. Kalıtım derecesi yüksek olan özellikler için ferdi seleksiyon, kalıtım derecesi küçük olan özellikler için ise aile seleksiyonu uygulanacaktır. Bu yoldan birçok farklı sürü elde edilmiş olur. Burada ıslah edilen sürüler, genlerin toplamalı etkileri için onarılmış olurlar. Söz konusu sürülerde genlerin toplamalı olmayan etkileri henüz dikkate alınmamış bulunmaktadır. Seleksiyon çalışmaları sonunda sürü giderek daha fazla birörnek hale gelecek ve verim platosuna ulaşılmış olacaktır.

Seleksiyonda limitler bulunduğu, yani sürünün ancak belli bir düzeye kadar ıslah edilebileceği unutulmamalıdır. Bu seviyeden sonra sürüde bir ilerleme sağlanması isteniyor ise diğer olanaklar araştırılmalıdır. Başlangıçta, akrabalı yetiştirme, yakın akrabalığın sağlayacağı birörnek, soy, hat ve akraba gruplarının üretilmesi planlanabilir. Daha ileri aşamada, genlerin toplamalı olmayan etkilerinden yararlanmak için yetiştirme yapılır (Kombine olma yeteneğinin araştırılması ). Bu amaçla, değişik genotip grupları arasında (ırk, soy, hat ve benzeri) melez azmanlığı (heterozis) elde edilecek şekilde, uygun birleştirme olanakları aranmalıdır.

MELEZ AZMANLIĞI İÇİN BİRLEŞTİRME SİSTEMLERİ

Üstün verimli, birörnek, hibrit, ticari tavuk sürüleri günümüzde ticari tavukçuluğun vazgeçilemez canlı materyalidir. Entansif piliç eti ve yumurta üretiminde kullanılan ticari sürüler, değişik düzeylerdeki damızlık grupların önceden belirlenmiş bir plan ve program uyarınca melezlenmesi ile üretilmektedir.      

Melez azmanlığı konusundaki çalışmalar ilk defa 1908 yılında Shull ve East tarafından Amerika Birleşik Devletlerinde mısır üretiminde uygulanmıştır. Daha sonra zamanın tarım dairesi müdürü Henry Wallace Snr., melez mısır üretimi ile ilgili uygulamaları yaygınlaştırılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda birim alanda verimliliğin yüzde 40-50 düzeyinde arttığı belirlenmiştir. Daha sonra 1920″li yıllarda Henry Wallace Jnr., babasının mısırlar üzerinde yaptığı çalışmaları yumurta tavukları üzerinde uygulamıştır. Sonuç olarak, birçok yakın akraba tavuk sürüsü ve bu sürüler arası birleştirmelerle melez döller elde edilmiştir. Bu uygulama daha sonralar Hy-line ya da Wallace yöntemi olarak tavukçulukta çok geniş uygulama alanı bulmuştur.

Melezleme konusunda, 1930″lu yıllardan sonra pek çok araştırma yapılmıştır. Günümüzde on kadar milletlerarası şirket tüm dünya ticari civciv üretimi piyasasını ellerinde tutmaktadır.

Melezleme ya da tavuk yetiştiriciliğinde sık kullanılan bir başka deyişle hibridasyon, her zaman üstün verimli döllerin elde edilmesine yol açmaz. Normal olarak bir yavrunun verimi, baba ve anneye ait verimlerin toplamının yarısına eşittir. Bu durum, genlerin toplamalı etkilerine bağlıdır. Fakat toplamalı olmayan gen etkilerinin ortaya çıkması durumlarında yavruya ait verim, anne ile baba veriminin ortalamasından ya daha fazla (pozitif heterozis) veya daha az (negatif heterozis) olarak belirlenecektir. Pozitif heterozis, melez azmanlığı (Hybrid, Vigor, Nicking) olarak da anılır.

Kısa olarak özetlenecek olursa, ticari civciv üretimi ile ilgili ıslah aşamaları aşağıda olduğu gibidir.

Her melezleme, üstün verimli döller üretmeyi sağlamaz. Test birleştirmeleri ile önceden hangi gruplar arasında yapılan birleştirmelerin melez azmanı döller vereceği (combining ability) belirlenmeli ve daha sonra bu melezlemeler büyük boyutlarda tekrarlanmalıdır. Bu amaçla kullanılan birleştirme sistemleri aşağıda olduğu gibidir :

• Seçilen soylar arası melezleme,       
• Hat yetiştirme ve seçilen hatlar arası melezleme, 
• Karşılıklı devamlı seleksiyon,
• Bir deneme hattına göre karşılıklı devamlı seleksiyon.

Seçilen soylar arası melezleme, iki ayrı tavuk soyu arasındaki melezlenme ile elde edilen döllerin üstün verimli olması halinde uygulanır. Elde edilen döllerin verimlerinin anne ve baba grubu verim ortalamalarından daha üstün verimli olması halinde, bu melezleme yaygın olarak tekrarlanır.

Hat yetiştirme ve seçilen hatlar arası melezleme, ilk anlatılan yönteme benzemektedir. Burada melezleme yapmak amacı ile çok yakın akraba tavuk grupları, yani hatlar kullanılır. Hatlar, öz kardeşler arasında veya ebeveyn ile yavru arasında kuşaklar boyu yakın akrabalı yetiştirme yapılarak üretilir. Bu uygulama sonunda bazı hatlar, yaşama güçlerinin ve verim düzeylerinin azalması ile yok olurlar. Başarılı olarak üreyebilen hatlar arasında melez azmanı döl verebilenler işaretlenip çoğaltılırlar ve yaygın üretim amacı ile melezlemelerde kullanılırlar. Bu yöntem Wallace veya Hy-line yöntemi olarak da bilinmektedir.

Karşılıklı devamlı seleksiyon, ilk olarak 1949 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde Comstock tarafından tanımlanmıştır. Burada iki ayrı genotip grubu ile işe başlanmaktadır. Bu gruplar ayrı ırklardan olduğu gibi aynı ırk içindeki farklı gruplar da olabilir. Uygulama ayrı grupların kendi içlerinde saf olarak üretilmeleri ve ayrıca her yıl iki farklı grup arasında test birleştirmeleri yapmak şeklinde yürütülmektedir. Melez döllerin, üstün verimli (melez azmanı) olanları işaretlenecek ve onlara ait ana ve babalar seçilecektir. Seçilmiş bu ana ve babalar, gelecek yılın damızlık sürülerini üretmek üzere kendi grupları içinde saf olarak çoğaltılacaktır. Bu uygulama her yıl devam edecektir.

Bir deneme hattına göre devamlı seleksiyon, yukarıda anlatılan üçüncü yönteme benzemektedir. Burada genotip gruplarından birisi, bir tavuk hattı (yakın akraba fertlerden oluşan birörnek bir sürü) öbürü ise yakın akrabalık söz konusu olmayan bir tavuk sürüsüdür. Her yıl, hat ve sürü arasında yapılan test birleştirmeleri sonucunda, melez azmanı döller ve bunlara ait ana ve babalar belirlenmektedir. Deneme hattı kendi içinde saf damızlık olarak üretilirken, diğer sürüden yalnız melez azmanı yavru sahibi fertler seçilmektedir. Seçilen bu fertler, kendi aralarında birleştirilecek, gelecek yıla ait diğer saf damızlık sürü bunlardan üretilecektir. Bu uygulama her yıl tekrarlanacaktır.

Yukarıda özet olarak anlatılan ıslah yöntemleri uygulanırken değişik kuşaklarda saf hat (pure line), büyük büyük ebeveyn(great grand parent: GGP), büyük ebeveyn (grand parent: GP), ebeveyn (parent: P), ticari sürü (commercial) olarak anılan gruplar sırası ile üretilir. Ülkemize bugün Parent (P) düzeyindeki damızlıklar yurt dışından getirilmekte ve bakılıp büyütülmektedir. Bunlardan üretilen ticari günlük civcivler üreticilere dağıtılmaktadır.

.

Bu yazıya ait kaynaklar listesi makalenin yazarından istenebilir.