Türkiye’de Kırsal Kalkınma 25: Tarım ve Kırsal Kalkınma Projelerinin Kırsalın kalkınmasındaki Yeri
Türkiye’de Kırsal Kalkınma 25: Tarım ve Kırsal Kalkınma Projelerinin Kırsalın kalkınmasındaki Yeri
Zir. Yük. Müh. Osman İNAN
Kırsal kalkınma, temelinde, kent-kır arasındaki sosyo-kültürel ve ekonomik farklılıkların optimun bir dengeye kavuşturulmasını, kırsal nüfusu yerinde kalkındırmayı, bir başka deyişle, göç ve istihdam sorunlarını yerinde çözmeyi amaçlayan politik bir tercihtir1.
Kırsal kalkınma strateji ve politikaları, dünyada geri kalmış toplum veya toplulukların tarımsal, ekonomik ve sosyo-kültürel alanlarda kendi kendilerine yardım ve dışarıdan destek yöntemi ile kalkınmalarını sağlamaktır. Nüfusumuzun halen önemli bir kesimini oluşturan kırsal halkın yaşam düzeyini yükseltmek ve kendine yeterli duruma getirmek ve üretim faaliyetlerine daha akılcı bir yaklaşımla katılmalarını sağlamak kırsal kalkınma çalışmalarının temel amaçlarındandır1.
Kırsal kalkınma kavramı 19.yüzyılın başlarında ortaya çıkmış ve uluslararası alanda duyulmaya başlanmıştır. 1980’li yıllardan sonra dünyada kırsal kalkınma yaklaşımlarında değişimler yaşanmıştır. Büyümeye dayalı politik öncelikler yerini giderek toplumun tamamını kapsayan entegre kalkınma arayışlarına bırakmıştır. Günümüzde kalkınmanın temel amacı zenginliğin oluşturulması değil, zenginliğin eğitilmiş insan kapasitesiyle oluşturulması ve herkesin mutlu olabildiği bir yaşam alanı oluşturmaktır2.
Türkiye-AB ilişkileri, Türkiye’de kırsal kalkınma politikasına farklı bir bakış açısı getirmiş ve politikaların yeniden şekillenmesine neden olmuştur. İlk kez Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planında “kırsal kalkınma” başlığı adı altında “sürdürülebilir kalkınma” ilkesi resmi olarak ortaya konulmuş, 2001-2023 dönemini kapsayan Uzun Vadeli Gelişme Strateji ile tespit edilen kırsal kalkınma politikasının 2007-2013 genel çerçevesi Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (UKKS) ile belirlenmiştir3.
UKKS, kırsal kalkınma faaliyetlerine bütüncül bir politika çerçevesi oluşturmaktadır. UKKS ve aday ülkelere sağlanan mali yardımlar için AB önceliklerinin ortaya konulduğu Çok Yıllı Planlama Belgesi (MIPD) çerçevesinde 2007-2013 Türkiye IPARD Programı hazırlanmış ve uygulamaya konmuştur3.
UKKS doğrultusunda o zamanki adıyla Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve ilgili kuruluşların katılımı ile 2010-2013 Kırsal Kalkınma Planı hazırlanmıştır. Kırsal Kalkınma Planı’nda; dünyada kırsal kalkınma alanında değişen yaklaşımlar dikkate alınarak, AB uyum süreci ve Türkiye’nin ihtiyaçları ve öncelikleri hedeflenmiştir3.
IPARD programı kırsal alan işletmeleri için rekabet edilebilirliği arttıracaktır. Rekabet edebilirlik açısından işletmelerin AB standartlarında olmasının önemi bilinmekle birlikte, daha çok büyük işletmeler bu standartları karşılayacak gerekli yatırımları yapabilmektedir. Söz konusu mali yardımlar kalite seviyelerini ve rekabet güçlerini artırmaya istekli olmalarına rağmen, maddi anlamda güçlük yaşayan küçük ve orta büyüklükteki işletmeler için de bir fırsat olarak ortaya çıkmaktadır4.
IPARD programı doğrultusunda alternatif tarım, gıda, balıkçılık, hayvancılık tarım sektörlerinde girişimcilere destek ve hibe sağlanarak hem yeni girişimciler ortaya çıkarıp hem girişimcilerin kırsala yatırım yapması teşvik edilerek yatırım yapılan bölgenin kalkınması hedeflenmektedir. Bu sayede tarım ve hayvancılığın ülkede gelişmesi sağlanarak, tarım ve hayvancılığa bağlı sanayinin büyümesi gerçekleşecektir. IPARD programı Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın yapmış olduğu çalışmalar neticesinde Avrupa Komisyonunu onayıyla yürürlüğe konmuştur. Program öncelikle ülkemizde 20 ilde uygulanmıştır. IPARD programı 42 TKDK il Koordinatörlüğü tarafından uygulanmaya çalışılmaktadır. Günümüzde ise 81 ilin tümüne yayılması düşünülmektedir. TKDK parasal destek sağlayarak yeni girişimciler ortaya çıkarması ve artan girişimcilerin kırsalda yatırım yaparak kırsalın ekonomik olarak güçlenmesi birbirini destekler niteliktedir5.
AB adaylık süreciyle başlayan IPARD ile kırsal alanların kalkındırılması ise çok sektörlü yaklaşımla ele alınmıştır. IPARD kapsamında kırsal kalkınma için tarımsal üretim, tarıma dayalı sanayi, gelir artırıcı çiftlik faaliyetleri, yerel ürünlere dayalı küçük sanayi tesisleri, kırsal turizm ve balıkçılık gibi faaliyetler desteklenmektedir. Desteklenen bu faaliyetler sonucu IPARD Ajanslarının (TKDK) bulunduğu illerde kayda değer bir gelişme olması beklenmektedir. Özellikle 2012 ve sonrasında Türkiye TKDK ile önemli oranda ivme kazanmıştır6.
Bu haftaki yazıda tarım ve kırsal kalkınma projelerinin kırsal kalkınmadaki yeri konusuna değindim. IPARD programından bu yazı dizisinde oldukça bahsetmiştim. Programın parasal düzeyde katkısı ile ilgili ileride Türkiye Kırsal Kalkınma yazılarında bir bölüm açmak istiyorum. İyi okumalar…
1 Gülçubuk B (1997). Kırsal Kalkınma Çalışmalarında Türkiye Kalkınma Vakfı’nın Yeri. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilimdalı. Doktora tezi.
2 Bahtiyar K (2015). Kırsal Tarım Politikamızın AB’ye Entegrasyonunda TKDK Ankara İl Koordinatörlüğü Örneği ve Süreç Analizi. Turgut Özal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Ababilimdalı. Yüksek lisans tezi.
3 Koç A (2016). AB’ne Uyum Sürecinde Türkiye’de Kırsal Kalkınmanın Finansmanı Kapsamında IPARD. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilimdalı. Doktora tezi.
4 Bilici İ (2016) Türkiye’de IPARD Kapsamında Desteklenen Süt Sığırı İşletmelerinin Ekonomik Analizi, Hibelerden Yararlanma Durumu ve Kazanımları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilimdalı. Doktora tezi.
5 Koçdemir S (2018). Girişimciliğin Bölgesel Kalkınmaya Etkisi; TKDK İl Örnekleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Girişimcilik ve Yenilik Yönetimi Anabilimdalı. Yüksek lisans tezi.
6 Akın O (2015) Kırsal Kalkınma Politikalarının AB Politikaları Çerçevesinde İncelenmesi Denizli İli Örneği. Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım ekonomisi Anabilimdalı. Doktora tezi.
