Coccidiosis İle Mücadelenin Pratik Yolları

COCCIDIOSIS İLE MÜCADELENİN PRATİK YOLLARI(*)
Çeviren
Dr. Kaya DEMİRÖZÜ
Kanatlı Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
( Drk.demirozu@yahoo.com.tr)

Coccidiosis kümes hayvanlarında bilinen en eski hastalıklar -dan biridir. 1927 yılında Tyzzer’ın tanımladığı hastalık hala, dünya çapında büyük ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Bunca yıl boyunca yoğun araştırmalara rağmen, hastalık halen tam olarak kontrol edilmemektedir. Oysa coccidiosisin kontrolünde yönetim, immünoloji ve yem gibi enstrümanların olduğu aşikârdır.
Kümes çevresinin yıkanabilir ve temizlene- bilir olması, coccidiosis kontrolünün önemli bir noktadır.

Enfekte hayvanın dışkısıyla atılan oocyst (yumurta) henüz hastalık oluşturma yeteneğinde değildir. Dış ortamda uygun koşularda(sıcaklık, nem ve oksijen) sporlanan oocyst enfektif coccidia evresine geçmiş olur. Duyarlı hayvan bir veya daha fazla sporlu oocyst yediğinde risk altındadır. Pratikte tavuğun klinik enfeksiyon sorunu yaşaması için parazitin bağırsak- ta iki veya üç hayat siklusu geçirmesi gerekir. Bu genellikle, altlıklı kümes-te yaşayan tavuklarda oluşur. Kafes sistemi kümeslerde coccidiosis nadir görülmektedir.

Nerdeyse oocyst ari bir çiftlikten bahsetmek hemen hemen imkansız gibidir. Oocyst’ler kolayca çiftlik çevresine yayılır, sporlandıktan sonra kü-mes içinde ve dışında uzun süre yaşayabilirler. Bilinen dezenfektanlara ve her türlü cevre koşullarına çok dayanıklıdırlar. Coccidia, toprakta haftalar-ca, tavuk gübresinin kompostlaşması sırasında açığa çıkan ısı ve amonyak nedeniyle birkaç gün yaşayabilirler. Canlı oocyst’ler kümes içi ve dışı toz-lar, Tenebrionidae familyasından “karanlık böceği” gibi böceklerde tespit edilmiştir.

Ortadan Kaldırılması İmkânsız

Yukarıda belirtilen sorunlara neden olan, coccidiosisi kontrol altına almak için neler yapılabilir? Her şeyden önce, coccidiosis bir çiftlikten elimine edilemez olduğu realitesini unutmayarak, pratik olarak hastalık riski minimize edilebilir. Kümes inşaatı bu açıdan çok önemlidir. Oocystlerin yeteri kadar kontrol altına alınması için çatlağı bulunmayan, pürüzsüz, yıkanabilir beton zemin olmalıdır. Toprak yahut çatlak beton zeminlerde kontrol altına alma mümkün değildir. Ayrıca kümeste ahşap veya kaba, pürüzlü malzemeler tercih edilmemeli, bu durumda etkin bir temizlikten bahsedilemez. Kümes dışı istenen temizliği yapabilmek için çevresi terci-hen taş, beton veya asfalt olmalıdır.

Yeterli Su

Oocyst’leri cevreden yıkayarak uzaklaştırmak için temizleme işlemi- nin en önemli kısmı yeterli suyun kullanılmasıdır.

Bilinen dezenfektanlar oocyst’lere az veya etkisizdir. Amonyum hid-roksitin oocyst’lere son derece etkili olduğu bildirilmektedir. Coccidiosisi kontrol etmek için eski ama etkili bir sistem; kümes boşken, kalsiyum hidroksit (sönmüş kireç) ve amonyum sülfat kullanımı: her 100 m2 zemin yüzeyi için 10 kg sönmüş kireç ve 20 kg amonyum sülfat (gübre) tabana yayılır ve üzerine yaklaşık 100 litre su püskürtülür. Bu işlemle bolca amonyak üretilecektir. Aynı zamanda zemindeki çatlaklarda kamış olan oocyst’lerin örtülmesine yardımcı alçıda üre-tilmiş olur. Bu işlem sırasında gazdan korunmak için maske kullanılmalıdır.

Coccidia docyst’leri için birkaç ticari dezenfektan bulunmaktadır. Sınırlı sayıda ülkede mevcuttur. Sadece kümesleri belli bir süre boş bırak-mak, coccidiosis üzerinde fazla etkiliolmayacaktır. Oocystler haftalar boyunca dış ortamda yaşabilirler.

Uygun Dezenfeksiyon

Bir kümese coccidiosis bulaşması nasıl önlenir?

Kümes temizlik ve dezenfeksiyon işleminden sonra, oocyst bulaşmasında en yüksek riskli materyal çizme ve tekerlerdir. Klasik bir ayak daldırma işlemi oocyst taşınmasını önlemek için yeterli değildir.

Tavsiye edilen; kümes girişinde çizme değişme, dışarıda ayrı ayakkabı giyilmelidir. İçeride ve dışarıda kullanılan malzemeler arasındaki temasın önlenmesine titizlikle uyulmalıdır.

Genelde kuru altlığın coccsidiosis görülme riskinin azalttığına inanıl-maktadır. Bu bir yanlış anlaşılmadır. Araştırma ıslak altlıktaki oocyst spor-lanmasının amonyak ve bakterilerin etkisiyle yetersiz olduğunu göstermiş- tir Esasen, kuru altlıkta sporlanma oranları yüksektir. Bununla beraber, sporlanmayı azaltmak için altlık nemini artırmak pododermatitis gibi bir çok ciddi sağlık soruna neden olacağından tercih edilecek bir yöntem değildir.

Bağırsak Sağlığı

Coccidianın tavuk bağırsağında yaklaşık 14 günlük bir hayat siklusu olup bağışıklık sistemi kesinlikle fark edecektir. Oocyst alındıktan birkaç saat içinde, konak hayvanda enfeksiyona yanıt başlar. Yaklaşık, dört gün içinde koruyucu bir bağışıklık tepkisine yol açar. Bu yanıt her Eimeria (coccidia) suşu için spesifiktir. Yanıtın etkinliği alınan coccidia sayısına ve mukozal bağışıklık sisteminin durumuna bağlıdır. Sağlıklı bir bağırsağın düşük düzeydeki bir enfeksiyonu kontrol etmesi mümkündür. Bununla birlikte, piliçlerde çok yaygın görülen dysbacteriosis / Bakteriyel enterititis gibi bağırsak bozuklukları durumunda, bağışıklık sisteminin coccidiosisi etkin bir şekilde kontrol altına alması mümkün olmayabilir. İri öğütülmüş, pelet/ krumbl yem, bağırsağı yavaş terk edeceğinden sindirimi daha iyi olacaktır.

Dengeli beslenme

Sürdürülebilir bir bağırsak sağlığı coccidiosis kontrolü için hayati önem taşımaktadır. Clostridial enfeksiyonlar gibi komplikasyonlar cocci- diosis üzerinde olumuz etkiye sahiptirler.

Tabii ki optimal bir bağırsak sağlığı dengeli ve sindirilebilir yemle doğrudan ilişkilidir. Dengeli beslenme dysbacteriosis / bakteriyel enterititis sorunları yaşama riskini minimize edeceğinden dolaylı coccidiosis görülme riskini azaltacaktır. Bu yolla aynı zamanda bağırsak sağlığını destekleyerek dolaylı olarakda coccidiosis riskini minimize edecektir.

Tam buğday kullanılan rasyonla beslenen broilerler, öğütülmüş buğdaylı yemlerle beslenenlere kıyasla E. acervulina’nın oluşturduğu coccidio-sis olgularında daha düşük lezyon skorları tespit edilmiştir. Bu durum E. tenella olgularında tespit edilememiştir.

Üremenin Azaltılması

Ancak yem kompozisyonunun coccidiosis ile ilişkisi hakkında bilgi-lerimiz sınırlıdır. Yem kısıtlamasının E tenella enfestasyonunun şiddetini artırdığı gösterilmiştir. Broilerlerde büyük olasılıkla yem / ışık programları bağırsak sağlığında dolaylı olarak olumlu etkiye sahip olabilir. Muhtemelen, yem kısıtlaması yüksek tripsin seviyelerine yol açtığından coccidianın çoğalmasında düşüşe yardım edebilmektedir.

Coccidiosisi kontrol altına almak için Homeopati, fitopati ve aroma-terapi gibi birçok alternatif yöntemler kullanılmıştır. Ama bu tedavilerin hiçbiri bilimsel olarak etkili olduğu kanıtlanmıştır. Aynı şey probiyotik ve organik asitler için de geçerlidir. Doğrudan etkileri kanıtlanmamıştır. Bu ürünlerin bağırsak sağlığına olumlu etkileri bulunmaktadır. Bu yüzden dolaylı olarak yararı olabilmektedir.

(*): Steenhuisen, W. (2014): Practical ways to fight coccidiosis. World Poultry Managing Coccidiosis-Special Edition- 9-10.

Önerilen Kaynaklar
1.Demirözü, K.(1981): Tavukların Necrotic Enteritisi. Pendik Vet. Mik. Enst. Derg. XIII(2)31-37.

2.Onar, E.ve Demirözü, K.(1986): Tavukların Bitmeyen Derdi: Coccidiosis? İstanbul.

3.Onar, E. ve Demirözü, K.(1987): Coccidiosis’den Korunmada Sağlık Önlemeleri, Dezenfeksiyon ve İzolasyon Tek Başına Yeterli mi? Çiftlik Dergisi,35:47-50.

4.Demirözü, K.ve Onar, E.(1987): Ülkemizde Kullanılan Anticoccidialler. Çiftlik Dergisi,39:52-54.

5.Demirözü, K.(1987): Shuttle Programı. Çiftlik Dergisi,39:55-56.

6.Demirözü K.; Uyanık, F.(1989): Ionophore Koksidiostatlarla Kanatlılarda Zehirlenmeler.- (çeviri)-Çiftlik Dergisi, 62.

7.Demirözü, K.(1990): Hindilerde Salinomycin Zehirlenmesi.-İlk Rapor- Pendik Hayv.Hast. Merk. Araşt. Enst. Derg. 21(2): 57-65. 2. Tavuk Hastalıkları Sdempozyumu,20-21.Eylül.1990, Manisa.

8.Demirözü, K.(1996): Coccidiosis’te Koruma, Kontrol ve Savaş. 27-29,Kasım.1996 Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Kümes Hayvanları Sempozyumu, Adana. 22 Sayfa.

9.Demirözü, K.(2003) :Tavuklarda coccidiosis ve immunite. Tepkim Teknik Bülten, TSH03.05/03KD.

10.Demirözü K. (2006): Sınır Tanımayan Hastalık: Avian Influenza(Kuş Gribi), ISBN 975-00566-1-2,(Bakınız ) Kanatlılarda Biyogüvenlik Kriterleri, Temizlik ve Dezenfeksiyon., İstanbul,34-54.

11.Demirözü, K.(2010):Probiyotikler ve Yeni Konseptler. Çiftlik Dergisi; Şubat-2010,312(38-40)

12.Demirözü, K.(2011): Broiler Piliçlerde Kimi Bağırsak Sorunları I, Çiftlik Dergisi Mart -2010 313 (52-53)

13.Demirözü, K.(2011): Broiler Piliçlerde Kimi Bağırsak Sorunları II, Çiftlik Dergisi Nisan- 2011,326 (38-39).

14.Demirözü, K.(2011) :Süs Kuşları Hastalıkları III, Güvercin Koksidiyosisi. Çiftlik Dergisi, Ağustos 2011, 330(36-37), 21.07.2011 web sitesinde yayınlandı.

15.Demirözü, K.(2013):Yumurtacı Sürülerde Enteropatojenlerle Baş Etmek Mümkün mü?https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=37426, 11.02.2013 Çiftlik Dergisi(2013) 349(40-42) yayınlandı.

16.Demirözü, K. (2014): Tavuk Bağırsağına Büyük Bir Tehdit: Coccidiosis-Çeviri-. https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=68811, 23.10.2014 yayınlandı.