Evcil Kuşlarda Civa Zehirlenmesi
EVCİL KUŞLARDA CİVA ZEHİRLENMESİ
Dr. Kaya DEMİRÖZU
Kanatlı Sağًlığı ve Hastalıkları Uzmanı
(Drk.demirozu@yahoo.com.tr)
Cıva nedir?
Cıva; doğal olarak oluşmuş, gümüş renkli, sıvı bir elementdir. Ciddi çevre ve sağlık sorunlarına neden olabilmektedir.
Cıvanın bilinen yaygın kaynakları nelerdir?
Cıva çeşitli endüstrilerde ve yüzyıllardır sağlık sektöründe bir tedavi maddesi olarak kullanılmaktadır. Toksik olması nedeniyle, kullanımı ciddi kurallara bağlanmıştır. Günümüzde cıvaya maruz kalmanın temel kaynağı, kömür, petrol, doğal gaz gibi yakıtlıların veya cıva içeren çöplerin yakılma- sı esnasında havaya karışan serbest partikülleridir. Havayla taşınan cıva solunarak, daha sonra yağmur yahut karla toprak ve suyu kirletebilmekte-dir.
Cıva içeren endüstriyel atık veya yerleşim yerlerinin kanalizasyonları doğrudan göl ve nehirlere akıtıldığında kontamine edilmiş olurlar. Konta- mine suların kullanılması gerek insan gerekse hayvanları etkileyecektir. Buna karşılık, cıva balık ve diğer su ürünlerinde birikir ve tüketildiği zaman ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.
Termometreler, flüoresan ışıkları, düğme pil, barometre, termostat, elektrik anahtarları, bazı tansiyon ölçüm cihazları ve çocuklarda yaygın kullanılan ışıklı spor ayakkabıların anahtarları da dahil olmak üzere bir ev-de cıvanın birçok kaynağı bulunmaktadır.
Cıvanın yol açtığı sağlık sorunları nelerdir?
Cıva insan ve hayvanlar için toksik bir elementtir. Sinir, sindirim, kardiyovasküler sistemler, böbrekler zarar görür, doğum kusurlarına neden olur ve küçük çocukların ve yavruların gelişimini etkileyebilir. Kırık bir termometreden kaynaklanan cıva buharı, solum yoluyla vücuda girer. Bu miktar hemen bir sağlık sorununa yol açmayabilir, ama uzun süre etkil-enme ciddi sorunlara neden olacaktır.
Cıvaya maruz kalmamak için nasıl korunabilir?
Cıva tehlikesinden insanları ve evcil hayvanları korumak için:
- Cıva içerenürünlerealternatiftercih edilmeli, örneğin, elektronik termometre vetermostatlar kullanılmalı.
• İçinde cıva kullanılmayan geri dönüşümlü cam flüoresan ampuller tercih edilmeli. - Eğersıvıcıvakullanmakgerekirse, güvenli bir şekildesızdırmaz birkaptasaklanmalı.Kolayca ulaşılmasınıönlemek içinkilitlidolap gibigüvenli biryerde muhafaza edilmelidir.
- Sertifiye edilmiş güvenli besinler tercih edilmelidir.
- Cıvaya maruz kalındığı şüphesinde veya biliniyorsa hekime başvurulma-lıdır.
Cıva sızıntısı veya dökülmesinde ne yapmalı?
Sıvı cıva oda sıcaklığında buharlaşır. Buharı kokusuz, görünmez ve çok zehirlidir. Dökülen sıvı cıva küçücük boncuklar halinde hızlıca etrafa dağılır. Cıva buharı düzeyi dökülen miktar, yayıldığı alan (oluşturduğu boncuk sayısı), ortam ısısı (sıcak havada buharlaşma artar) ve hava akımı ile ilgilidir.
Bu tür kazalarda çok acil önlem alınmalıdır. Hatta termometre kırılması gibi az miktarda cıva dökülmelerinde bile buharlaşma yüksek düzeyde olabilir ve bazı durumlarda nefes almak risklidir. Cıva buharı buharı havadan ağır olduğundan yere yakın seviyede yüksek yoğunlukta-dır. Bu yerde oturmak, çocukların sürünmesi veya oynamaları ve evcil hayvanların gezinmeleri sırasında cıva buharlarının yüksek miktarda teneffüs edilmesi demektir.
Eğer bir cıva dökülmesi söz konusu ise aşağıda sıralanan 9 adım izlenmesini öneririz:
- CIVA DÖKÜLEN ALANIN İZOLE EDİLMESİ
Çocuklar ve evcil hayvanlar uzak tutulmalıdır. Dökülme alanında hiç kimsenin dolaşmasına izin verilmemelidir. Cıva ile temas edenler ve etmiş olduklarından şüphe edilenlerin bulaşık ayakkabı ya da giysileri iki tane iç içe sızdırmaz bir torbaya konulup ağzı sıkıca kapatılmalıdır. Aksi takdirde, cıva ev içine ve çevresine kolayca yayılabilir. Eğer cıva elektrik süpürgesi alınmış, ısıya maruz kalmışsa ya da havalandırma sistemi girmişse yüksek cıva buharı seviyeleri olabilir ve ek koruyucu ekipman ve profesyonel uz-manlık gerektirir
- CIVA DÖKÜLEN ALANIN TEMİZLENMESİ İÇİN GEREKLİ MALZEMELER
Aşağıda evde cıva temizleme için kullanılabilecek bazı eşyalar listelenmiştir:
- Cıvatoplamak için damlalık,
- Cıvamuhafazası için kapaklıplastik kap,
- Cıva tanelerini toplamak için bant , oyun veya indeks kartları, bir oluk gibi kullanılabilir.
- Kontamineatıkları veekipmanları koymak için fermuarlıplastiktorba,
- Cıva iletemastaellerikorumak için lastikveya lateks eldiven,
- Cıvatoplamak için şırınga,
- El feneri,
- TÜM ULAŞILABİLEN VE GÖRÜLEBİLEN CIVA TANELERİNİN TOPLANMASI
Kıyıda köşedeki veya görülemeyen herhangi bir damlacığı aydınlatmak için parlak bir ışık veya el feneri ile dökülme alanını araştırılmalıdır. Bir indeks veya oyun kartı kullanılarak cıva damlacıkları toplanır. Daha büyük damlacıklar halinde birleştirmek için kartı ile hafifçe bir birine itilebilir. Ancak bu işlem çok titiz yapılmalı aksi halde daha küçük damlacıklar halinde dağılabilirler. Başka bir oyun kartı veya tebrik kartı gibi sert bir kâğıt üzerine damlacıklar kaydırılarak toplanır. Ayrıca toplamak için bir damlalık veya şırınga kullanılabilir. Aynı zamanda yapış-kan bant şeritleri küçük cıva damlacıkları temizlemek için yaralanılabilir. Asla bir süpürge ya da vakumla damlacıkları toplamaya çalışılmamalı. Çünkü daha küçük damacıklar halinde etrafa yayılabilirler. Bulmak ve toplamak zorlaşmış olacaktır. Kırık cam parçalarınıniçin dikkat edllmeli.
- KIRILMAZ PLASTİK KABA CIVANIN DİKKALİCE KONULMASI
Dökülen cıva kırılmaz plastik kap veya fermuarlı saklama torbasına konulabilir. Kolayca kırabileceğinden cam şişe tercih edilmemelidir. Kullanılan kap güvenli olmalıdır. İçindeki sıvı ve buharı kaçırmaması ağzının iyi kapanması gerekir. Kap veya torba bir başka fermurlı torba içine yerleştirilmelidir.5. GÖZDEN KAÇAN CIVANIN DİKKATLİCE ARNMASI
Yayılan cıva damlacıklarının iyi aydınlatılması için kuvvetli ışık veren el feneri kullanılmalıdır. Koltuk, halı vb eşyalar dışında düz ve sert zeminlerde kükürt tozu da kullanılabilir. Kükürt cıva ile temas ettiğinde kahverengi bir renge dönüşür. Ve daha sonra yukarıda tarif edildiği gibi toplanır. Böylece hem cıvayı fark etmek kolaylaşacak hem de kükürde bağlanacağından daha az buharlaşma olacaktır.
- HERŞEYİN CIVA İLE BULAŞTIĞI DÜŞÜNCESİNE KAPILABİLİNİR
Kartlar, damlalık, eldiven, şırınga ve kullanılan tüm kirli temizlik malzemeleri bir çift sızdırmaz torbaya yerleştirilir ve sıkıca kapatılarak bantlanıp “CIVA KONTAMİNE ” diye etiketlenir. Kirlenmiş veya bulaşmış olduğundan şüphe edilen giysi ve kişisel eşyaların daha sonra sızdırmaz bir plastik torba içinde yerleştirilebilir. Eşyalar kıymetli ise kontaminasyon düzeyinin saptanması cihetine gidilebilir. Aksi halde tıbbı atık olarak ilgili merkezlere teslim edilir.
- HAVALANDIRMA
Toplamayı takiben cıva dökülen mekan dışarıya doğru çok iyi havalandırılmalıdır.
- TIBBÎ TEST
Bir kişinin ya da evcil hayvanın kontaminasyonunun ciddi olduğu düşünülüyorsa, hekim ve/ veya veteriner hekimle danışarak idrar teti yapılmasına gerek olup olmadığı kararlaştırılır.
Cıva çok dolaşılan bir yere, küçük çocuk veya bebeklerin oynadığı kapalı, dar bir alana dökülmüşse özel önlemler alınmalıdır. Yerde oynayan çocukların merkezi sinir sistemleri ciddi risk altındadır. Ek testle gerekli incelemeler için sağlık kuruluşlarına başvurulmalıdır.
- HALI VE BENZERIN EŞYALARIN ÇIKARILMASI VE İMHASININ GÖZ ÖNÜNDE BULUNMASI
Dökülen cıva çok az olsa bile sağlığa zararlı düzeyde buhar üretebilmektedir. Dahası, cıvalı herhangi bir yüzeyin vakumlanması buharlaşmayı artıracaktır. Halı ve benzer yumuşak yerler, oda türü, havalandırma imkânı, dökülen ve toplanan cıva miktarı, evde çocuklar veya hamileler mekânı sıklıkla kullanmaları oluşacak riskin şiddetini belirleyen faktörlerdir.
Sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Halı ve benzeri eşyalarda kontamine düzeyini belirlemenin test maliyeti yüksek olabilir. Eşyanın değeri ile kıyaslanmalıdır. Ekonomik değilse sızdırmaz cift plastik torbaya konularak, tıbbî ve kimyasal atık toplayan mahalli yönetimlere müracaat edilmelidir.
UYARI: Isıtmamalı ve yakmamalıdır.
CIVA TEMİZLEME SIRASINDA ALINACAK ÖNLEMLER VE UYULACAK KURALLALAR
- Cıva temizlerken elektrik süpürgesi kulanılmamalıdır. Yayılmasını ve buharlaşması artırmaktan başka bir işe yaramaz
- Çıplak elle cıvaya dokunulmamalı. Tek kullanımlı eldivenle temas edilmelidir.
- Döküntünün temizlenmesinde ev temizlik malzemeleri kullanılmamalıdır Bazıları cıva ile reaksiyona girerek zararlı gazları açığa çıkarırlar.
- Kontamine olmuş terlik veya ayakabının döküntü mahallinin dışında kullanımamalıdır. Başka mekânları da bulaştırmış olacaktır.
- Atıkları çöpe atılmamalıdır. Cıva ortamda buharlaşarak daha fazla insan sağlını tehdit edecektir.
- Kontamine atıklar ısıtılmamalı ve yakılmamalıdır. Buharı ve dumanı açığa çıkarak cevresel riski artıracaktır.
- Cıvanın dökülmemesi için azami itina gösterilmelidir. Hava ve su kirliliği açısından ciddi risk oluşturur.
- Kontamine giysi ve eşyalar yıkanmamalıdır. Cıva makineyi kirletir ve yıkama suyu çevreyi bulaştırır.
KAYNAKLAR
Department of Natural Resources wwww.michigan.gov/…/0,4570,7-153-1037 (Erişim: 04.05.2018)
National Wildlife Federastion(2011): www.nwf.org/…/Mercury-Rising.aspxÖnbellek – Benzer – (Erişim: 14.05.2018)
Perevoztchikov K. Parrot Cages – Metal Toxicity in Parrots http://ezinearticles.com/?expert=Konstantin_Perevoztchikov (Erişim: 06.04.2018)
University of Calgary, Canada. Safe Science Newsletter, June 1998.
Wisconsin Department of Natural Resources. Focus on Mercury. http://dnr.wi.gov/org/caer/ce/eek/teacher/pdf/mercury.pdf. (Erişim: 18.04.2018)
Wisconsin Department of Health and Family Services. General information on mercury spills. http://dhfs.wisconsin.gov/eh/HlthHaz/fs/MrcSpill.htm. (Erişim: 18.04.2018)
Wisconsin Department of Health and Family Services. Cleaning up a broken fever thermometer. http://dhfs.wisconsin.gov/eh/HlthHaz/fs/HGtherm.htm. (Erişim: 18.04.2018)
