Gıda Kontrol Laboratuvarları

GIDA KONTROL LABORATUVARLARININ KURULUŞ, GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLARI İLE ÇALIŞMA USUL VE ESASLARININ BELİRLENMESİNE DAİR YÖNETMELİK

 Tamer KARAMAN Uzm.Vet.Hekim (E.Alb) Besin Hijyeni Uzmanı

Gıda Kontrol Laboratuvarlarının Kuruluş, Görev, Yetki ve Sorumlulukları İle Çalışma Usul ve Esaslarının Belirlenmesine Dair Yönetmelik incelendiğinde; 

a. Gıda kontrol laboratuvarlarının önemli analizlerinden olan ve sucuklarda üretim safhasında mevzuat gereği katılması istenmeyen dokuların tespitinde kullanılan histolojik analizlere ve bu analizlerle ilgili laboratuar bölümüne yer verilmemiştir. (Madde 6.b.1. Numune kabul ve rapor düzenleme, fiziksel, kimyasal (katkı, kalıntı, mikotoksin, ambalaj, mineral), mikrobiyoloji, moleküler biyoloji/Genetiği Değiştirilmiş Organizma, kalite yönetim laboratuvar ana birimleridir.)  

b. Laboratuvarda personel istihdamında analiz çeşitleri ve mesleki uzmanlık yerine, numune çeşitlerine yönelik bir tasnif yapılmıştır. Laboratuvar bölümlerinde çalışan personelin faaliyet ve görev alanları analiz alanlarına göre değil, ürün çeşitlerine göre belirlenmesine rağmen, hangi ürün çeşidinde hangi meslekler çalışır bu da ayrı bir kaos olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca laboratuvar bölümlerinde çalışacak personelin meslek, görev yetki, sorumlulukları ve ihtisas alanları tam olarak belirlenmemiştir. Bu belirsizlik beraberinde meslekler arası yetki çatışmalarına yol açmakta, halk sağlığını korumaya yönelik takım/ekip ruhu ile çalışması gereken meslekler karşı karşıya getirmekte, mesleklerin çalışma barışını bozmaktadır (Madde 8.a. Laboratuvarlarda faaliyet ve görev alanına giren konulara göre gıda, süt, su ürünleri, zootekni, bitki koruma, bahçe bitkileri ve tarla bitkileri, toprak bölümü mezunu ziraat mühendisi, veteriner hekim, gıda mühendisi, kimya mühendisi, kimyager, su ürünleri mühendisi, balıkçılık teknolojisi mühendisi, biyolog, genetik ve biyoteknoloji, polimer mühendisi ile laboratuvarlarda faaliyet ve görev alanına giren konularda tekniker, teknisyen, laborant, teknik ve sağlık hizmetleri sınıfı personeli istihdam edilir).

        c. Laboratuvarlarda istihdamda mesleki eğitim/ihtisas aranmamakta, gıda alanında lisans seviyesinde eğitimli olmak yeterli görülmektedir. İhtisas yerine laboratuvarlarda geçen hizmet yılı sonrasında kazanılan tecrübe şart olarak koşulmaktadır. (Madde 8.d. Bakanlık gıda kontrol laboratuvarına müdür olarak atanacak personelin en az üç yıl laboratuvar tecrübesine sahip olması gerekir. Gıda kontrol laboratuvarlarına atanacak teknik ve sağlık hizmetleri sınıfı personelinin hizmet süresi beş yıldan az olmaz. Hizmet süresi beş yıldan fazla olan teknik ve sağlık hizmetleri sınıfı personelinin laboratuvarlara atanabilmesi için en az iki yıl laboratuvar tecrübesine sahip olması şartı aranır).

            Söz konusu Yönetmelik veteriner hekimler açısından incelendiğinde ek bir eğitim sonucu kazanılacak ihtisas yeterliliği aranmamaktadır. Oysaki 6343 sayılı yasada veteriner hekimlerin ihtisas sahibi olmaları gerektiği hükmü bulunmaktadır. Yönetmelikle, 6343 sayılı kanun bu açıdan ters düşmektedir  (6343 sayılı VETERİNER HEKİMLİĞİ MESLEĞİNİN İCRASINA, TÜRK VETERİNER HEKİMLERİ BİRLİĞİ İLE ODALARININ TEŞEKKÜL TARZINA VE GÖRECEĞİ İŞLERE DAİR KANUN veteriner hekimlerin yetki ve selahiyetleri madde 5.c.Kara ve deniz hayvanlarindan elde edilen gidai, sinai maddelerle mamullerini, hayvan yemi olarak kullanilan maddelerin muayene ve ihtisas sahibi ise tahlil etmek).  

          Bu kapsamda ihtisas gerekliliğine örnek olması açısından, Veteriner Teşhis ve Analiz Laboratuvarları  Yönetmeliği incelendiğinde; bu laboratuvarlarda istihdamda 6343 sayılı kanuna paralel olarak, analiz laboratuvar ünitelerinin her birinde, veteriner fakültelerinin ilgili dallarında uzmanlaşmış veya akademik kariyer yapmış veteriner hekimlerin istihdam edilmesi zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır (“VETERİNER TEŞHİS VE ANALİZ LABORATUVARLARI YÖNETMELİĞİ MADDE 10.1. Laboratuvar ünitesi teşhis ve analiz çalışmalarının iyi bir şekilde yürütülebilmesi için laboratuvarlarda kurulan organizasyon birimleridir. Birden fazla birimi kapsayan teşhis ve analiz laboratuvar ünitelerinin her birinde, veteriner fakültelerinin ilgili dallarında uzmanlaşmış veya akademik kariyer yapmış veteriner hekimlerin istihdam edilmesi zorunludur”, “6343 sayılı VETERİNER HEKİMLİĞİ MESLEĞİNİN İCRASINA, TÜRK VETERİNER HEKİMLERİ BİRLİĞİ İLE ODALARININ TEŞEKKÜL TARZINA VE GÖRECEĞİ İŞLERE DAİR KANUN (Veteriner hekim) likte tatbik olunan her türlü aşı, serum, biyolojik maddelerle müstahzarati (ihtisas sahibi olmak ve bu maksatlarin tahakkuku için tedvin olunmus hususi kanunlarin hükümlerine uymak sartiyle) ihzar, muayene, tahlil eylemek ve bu gibi hususatta rapor verebilmek”).  Gıda alanında Bakanlık, 6343 sayılı yasayı görmezlikten gelirken, veteriner laboratuvarları konusunda 6343 sayılı yasa gereklerini koşul olarak  yönetmeliğe dahil etmiştir.

            Oysaki   mikrobiyoloji analizlerinde  bazı meslek gruplarına yetki vermek amacıyla Seriri Tahhariyat ve Tahlilat Yapılan Masli Teamüller Aranılan Umuma Mahsus Bakteriyoloji ve Kimya Laboratuvarları Kanununda (eczacı, veteriner hekim, tabip, kimyagere kanun kapsamında ihtisas yapma hakkı tanıyan yasa)   başlık ve 1 nci maddesinde yer alan gıdai ibaresi 24/6/1995 tarihli ve 560 sayılı KHK’nin 21 inci maddesiyle yürürlükten kaldırılmış olup, metinden çıkarılmıştır. Bu safhadan sonra besin/gıda hijyeni alanında uzmanlaşmış veya akademik kariyer yapmış veteriner hekimlerin almış oldukları eğitim göz ardı edilerek, yüksek lisans/doktora seviyesindeki veteriner hekimler diğer meslek grupları ile aynı kefeye konmuştur.

            Patojen olmayan bakterileri gıda teknolojisi alanında kullanmak üzere bilgi seviyesinde eğitim almış meslek grupları yapılan bu değişiklikle laboratuar mikrobiyoloji alanında yer aldırılmıştır. Fakat mikrobiyoloji sadece bakterilerden ibaret olmayıp mantar, parazit (helmintler, artropodlar, protozoonlar), virüs ve toksinleri de içine alan ciddi bir bilim dalıdır. Veteriner hekimlikte bu esasla mikrobiyoloji ana bilimi, her biri ayrı bilim dalı (Genel ve Özel Bakteriyoloji, Genel Parazitoloji, Viroloji, Artropodoloji, Helmintoloji, Protozooloji) olmak üzere, 5 yıllık yüksek lisans programı seviyesinde üç yıllık bir eğitim dönemine yayılmış müfredat içerisinde okutulmaktadır. Bu derece kapsamlı eğitim almalarına rağmen, 6343 sayılı yasa gereği ihtisas sonrası yetki sahibi olan veteriner hekimler karşısında, diğer mesleklere yüksek lisans eğitimi yapmadan bu yetkinin verilmesi, veteriner hekimlere karşı yapılan ciddi bir haksızlık olarak karşımıza çıkmaktadır.  Sağlık Bakanlığının gıda ve su alanında analiz yapabilen halk sağlığı laboratuarları ve bunlarla ilgili mevzuat, laboratuar kadroları incelendiğinde analizi lisans seviyesinde teknik ve sağlık sınıfı personel yapabilmekte fakat, analiz sonuçlarının teknik ve epidemiyolojik esaslar dahilinde değerlendirilmesi, raporlarının resmiyet kazanması için raporların ihtisas belgesine sahip personel tarafından onaylanması gerektiği ve personel kadrolandırılmasında bu esaslar dahilinde yapıldığı görülecektir. Yetkinin laboratuvarda değil ihtisas yapmış personelde olduğu anlaşılacaktır. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının çıkardığı Gıda Kontrol Laboratuvarlarının Kuruluş, Görev, Yetki ve Sorumlulukları İle Çalışma Usul ve Esaslarının Belirlenmesine Dair Yönetmelik  kapsamında mevcut gıda kontrol laboratuvarları, epidemiyolojik çalışmalara ışık tutabilecek ihtisas sahibi personel istihdamından yoksun ve çok yüzeysel olarak ele alınmış uzman olmayıp  teknisyen seviyesinde işlem yapabilen, analiz sonrası sadece rapor düzenleyen bir yapıya sahiptir.

Analiz bölümlerine uygun personel istihdamını sağlayacak şekilde personelin yetki ve sorumluluklarının tam olarak belirlendiği, mesleki ihtisas ve branşlaşmanın göz ardı edilmediği, personel çalışma barışını bozmayacak, halk sağlığını koruma bilincini takım/ekip ruhu disiplini içerisinde gerçekleştirecek şekilde mevcut yönetmelikte gerekli düzenlemelerin yapılmasını özlemle bekliyoruz.