Hayvan Beslemede Somali Modeli

HAYVAN BESLEMEDE SOMALİ MODELİ

Abdiwali MOHAMOUD ABDİ, Ünal KILIÇ*

Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü 55139 Samsun

*Sorumlu yazar:unalk@omu.edu.tr

ÖZET:

Somali, Afrika kıtasının doğusunda yer almakta olup; Etiyopya, Kenya ve Djibouti ile komşudur ve  Somali’nin yüzölçümü yaklaşık olarak 638,000 kilometre karedir. Somali’de genel olarak göçebe hayvancılık yapılmakta olup, hayvan türleri içerisinde en önemli pay develere aittir. Somali’de hayvan ihracatı oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Somali’de yetersiz yem kaynakları,kaba yem üretiminin yetersiz olması ve kaba yem muhafaza yöntemlerinin uygulanmaması özellikle yağışların olmadığı ve otlakların yeterince büyümediği dönemlerde en önemli sorunların başındadır. Hayvanlar genellikle otlatılarak beslenmekte olup, yeterli ve dengeli beslenemediklerinden dolayı hayvan başına elde edilen verim miktarının düşük olduğu görülmektedir. Bu nedenle hayvanlardan elde edilen et ve süt verimleri de sınırlı düzeylerde kalmaktadır. Somali’de en önemli hayvancılık kolları deve, koyun ve keçicilik olup, hayvan ihracatında önemli yer tutmaktadırlar. Ayrıca, bölgeye adapte olmuş hörgüçlü sığır yetiştiriciliği de yapılmaktadır. Somali’de kanatlı hayvancılık ve arı yetiştiriciliğininyeteri kadar yaygınlaşmadığı görülmüştür. Somali’de tarımsal faaliyetleri geliştirmek amacıyla FAO tarafından farklı hayvancılık kollarında eğitim seminerleri düzenlendiği görülmektedir.

Hayvan besleme konusunda Somali, başta yem temini olmak üzere oldukça önemli sorunlara sahiptir. Somali’de hiç karma yem fabrikasının olmaması bu durumu özetlemektedir.  Bununla hayvan yetiştiricliği bölgeye ve bölge insanının tercihine göre yapılmakta olup, yemleme imkanına göre en uygun hayvancılık kolu (sığır, koyun, keç, veya deve) seçilmektedir. Hayvanların beslenmesinde otlatma, kapıda yemleme gibi uygulamalardan en uygun olanı aile yapısı ve yetiştirme şekline göre tercih edilmektedir.Mera ve otlakların bol olması ve göçebe hayvancılığın devam etmesi Somali için en büyük avantaj olarak görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Somali, hayvan besleme, yemleme, otlatma, hayvan ihracatı

ABSTRACT:

Somalia is located in the east of the African continent; neighboring with Ethiopia, Kenya and Djibouti and has a total area of approximately 638 000 square kilometers. Nomadic pastoralism is generally practiced in Somalia and camel owned the most important part in livestock species. Livestock export has a very important position in the economy of Somalia. Inadequate feed resources, lack of forage production and fodder preservation methods implementation are the most important problems in livestock production in Somalia, especially at the time when gasses are not grown due to the absence sufficient rainfall. Animals are usually fed through grazing and the yield obtained per animal is very low in quantity because of inadequate and imbalanced nutrition. Therefore, the meat and milk obtained from animals remained at the limited level. The most important livestock species in Somalia are camel, goat and sheep, and they take an important place in the export. In addition, a humped type of cattle which is well adapted to the region is also reared.It seems that poultry and bee farming it is not widespread in Somalia. In order to develop different agricultural activities of Somalia, it is observer that FAO organized a training seminars about different livestock branches.

Somalia has a very important problem in animal feeding and feed supply. It is summarized the situation that there is no animal feed factories in Somalia.  However, suitable livestock species (cattle, sheep, goat and camel) are selected according to the feed availability, region to breed and the preference of the people in the region.  The most suitable form of animal nutrition such as grazing or indoor feeding applications are selected according to the family structure and type of animal. It seems that the biggest advantage of Somalia is to have plenty of grassland and pasture and continuation of nomadic pastoralist.

Key Words: Somalia, animal nutrition, feeding, grazing, animal export

Giriş

Somali, Afrika kıtasının doğusunda yer almakta olup; kuzey ve kuzeybatısında Etiyopya, Güney batısında Kenya ve Kuzey batısında Djibouti yer almaktadır.Somali’nin yüzölçümü yaklaşık olarak 638,000 kilometre kare olup, arazisinin %55’ini mera alanları, %14’ünü ormanlık alanlar, %12’lik kısmını tarıma uygun alanlar ve %19’luk kısmını ise yerleşim alanları ve yollar oluşturmaktadır.  Bununla beraber tarım alanlarının özellikle susuzluk nedeniyle ancak %3’lük kısmı kullanılmakta olup, neredeyse somalideki bütün alanlar hayvanların otlatılması için kullanılmaktadır. Somali iki yağış sezonuna sahip olup bu sezonlar ilkbahar (Nisan-Haziran) ve Sonbahar (Ekim Kasım) aylarındadır. Bu zamanlarda tüm ülkede yağmur yağmaktadır. Kuraklıklar düzenli şekilde bir sezon ya da iki sezonda yağmur yağmadığı zamanlarda ortaya çıkmaktadır. Güneydeki sahil bölgeleri ise (Temmuz-Ağustos) ekstra yağmur alabilmektedir. Aylık ortalama sıcaklık değişimi kuzeyde 15-25 derece, güneyde 25-35 derecedir (FAO, 2004).Somali’de, geleneksel olarak yurtdışına canlı hayvan ihracatı bakımından kuzey bölgesinde oldukça büyük hareketlilik görülmektedir.

Somali’de Hayvan Yetiştirme Sistemleri

Somali’de 1991’de başlayan iç savaş öncesinde, bazı hayvancılık işletmeleri (ülkenin güneyinde iki önemli sığır çiftliği, kuzeyinde bir koyun ve bir sığır işletmesi ile üç önemli kanatlı hayvancılık işletmesi) bulunmakta ve hayvancılık ilerleme aşamasında iken, devlet tarafından kurulan deneme çiftlikleri iç savaş esnasında dağıtılmıştır. Hatta, Afgoye şehrinde bulunan suni tohumlama merkezinde melezleme çalışmaları dahi yapılmakta iken iç savaştan itibaren günümüzde çalışmaz halde bırakılmıştır.Somali’de hayvan yetiştirme sistemleri; bölgenin iklim koşulları, işgücü temini, hayvan türü ve sürü büyüklüğüne göre değişmekte olup, başlıca yerleşik ve göçebe hayvan yetiştiricilik sistemleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır (FAO, 1997; Nur, 2007).

 Göçebe Hayvancılık;özellikle kırsalda yaşayan insanların çoğunluğu tarafından uygulanmakta olan hayvancılık sistemidir. Bu sistemde insanlar, hayvan otlatmak için su ve mera bakımından en uygun yerleri araştırarak hayvanlarıyla birlikte geçici olarak göç etmektedirler hatta, meralar ve su kaynaklarının kullanımı konusunda zaman zaman kabileler arasında anlaşmazlıklar ve kavgalarda çıkabilmektedir. Hayvan yetiştiricileri bununla birlikte, meraların yanısıra, tahılların hasatından sonra tarlada kalan artıkların otlatılması yoluna da gitmektedirler.Göçebe hayvancılık yapanlar bazı bölgelerde aşırı yağmur ve sellerin avantajlarından faydalanarak bitki olmayan yerlerde de kaba yem, tahıl vb.bitkileri yetiştirebilirler. Göçebe hayvancılık yapan ailelerin yetiştirdiği hayvan türünü etkileyen bazı faktörler bulunmakta olup; ailelerin iş imkanı ve yerleştirkleri bölgenin durumuna bağlıdır. Güney kısımlarında bol yağış olduğu için sığır yetiştiriciliği yaygın iken, keçi ve develerin yetiştiriciliği daha kurak olan merkez ve kuzey kısımlarında daha yaygın olarak görülmektedir.

Göçebe Hayvan yetiştiricilerin çoğu karışık hayvan türü yetiştirmenin bazı avantajları dolayısıyla tercih etmektedir. Farklı alanlarda otlayabilme kabiliyetleri, farklı ürünler vermeleri, kuraklığa dayanıklılıkları ve hayatta kalabilmeleri bakımından farklı hayvan türlerinin farklı özellikleri olması dolayısıyla bu tercihi yapmaktadırlar. Duruma göre uygun ortamda sürü bölünerek bazen develer, bazen de keçiler daha uzak bölgelere götürülürken, sığırlar ve süt veren deve ve koyunlar kamp alanında bırakılmaktadır. Ayrıca aile bireyleri arasında da iş gücü bakımından da sürü bölmenin avantajları görülmektedir. Bu sistemde, erkekler deve sürülerine bakarken; sığır ve küçükbaş hayvanlar genellikle hanımlar, yaşlılar ve çocuklar tarafından bakılabilmektedir.

Yerleşik Hayvancılık; çiftlik alanlarında yerleşik olarak bir aile tarafından sürdürülen hayvancılık sistemidir. Birkaç farklı tipi bulunmakta olup; büyük sürüler halinde yapılabildiği gibi, küçük sürüler halinde ya da birkaç hayvanla yapılabildiği görülmektedir. Bu üretim sistemi Somali’de güney ve kuzeybatı bölgesinde uygulanmakta iken günümüzde tüm bölgelere yayılmıştır. Hatta kurak ve verimsiz bölgelerde bile yaygınlaştığı görülmektedir çünkü doğal meralar gittikçe kötüleşmekte ve hayvancılıkta kullanılamaz bir duruma gelmektedir.

Yerleşik hayvancılık sisteminde aile bireyleri arasında iş gücü yapılmaktadır. Sürünün çoğu çiftlik dışında beslenirken, bir kısmı ise süt almak için çiftlikte bırakılmaktadır. Çiftlikte kalan aile fertleri ise aynı zamanda çiftlik işleriyle (tahıl yetiştiriciliği) uğraşmaktadır. Genellikle yağış sezonunda otların bol olması dolayısıyla hayvanlar otlatmaya çıkartılmaktadır. Kurak sezon için kaba yem (buğday, arpa ve sorgum samanları ve mısır hasılı) üretimi de yapılmaktadır.

Somali’de Yetiştirilen Hayvan Türleri

Somali hayvanları arasında Çizelge 1’de görüldüğü gibi deve, sığır, koyun, keçi, at, eşek ve katırlar önemli yer tutmaktadır. Tavuk yetiştiriciliği,hayvancılık kolları arasında ekonomik olarak önemli bir yer tutmamaktadır. Genel itibariyle, Somali insanlarının ihtiyaçlarına ve kullanım amaçlarına uygun olarak bulundukları bölgeye uyum sağlayacak özellikte hayvanlar tercih edilmektedir. Somali’de atlar, eşekler ve katırlar yalnızca taşıma amaçlı olarak kullanılmaktadır. Diğerhayvan türleri (deve, sığır, koyun ve keçi) süt verimi, et verimi ve diğer yan ürünler temini için kullanılmaktadırlar.Bununla birlikte, develer diğer türler arasında en çok fayda sağlanan hayvanlar oldukları için en büyük öneme sahiptirler.

Develer

Develer Somali’de bir zamanlar para yerine kullanılmaktaydı ve bazı eşya ve malların karşılığı deve olarak belirlenirdi.  Genel olarak iyi bir deve; 30 baş koyun ve keçiye ya da 5 baş sığıra eşdeğer kabul edilmekteydi ancak bu değerler günümüzde geçerliliğini kaybetmiştir. Bununla birlikte develerin kan davalarında, tazminat olarak verilmesi (bir kişi için genellikle 100 baş deve); kırsal bölgelerde gelin alırken başlık parası olarak verilmesi ve en çok deveye sahip olan ailelerin toplantılarda söz sahibi olması geleneksel olarak günümüzde de görülebilmektedir.

Çizelge 1. Somali’de 2000-2013 yılları arasındaki çiftlik hayvanı sayıları

FAOSTAT (2014)

FAOSTAT (2014) verilerine göre  (Çizelge 1) Dünya ülkeleri arasında en çok deveye sahip olan ülke Somali olup birinci sırada yer almaktadır. Somali’de bulunan develerin hepsi bir hörgüçlü(Camelus dromedaries) arap kökenli develerdir.Somali’de develerin yetiştiği bölgelere göre bazı fiziksel özellikleri değişmektedir. Buna göre; bazı develer kısa kıllı iken, bazıları uzun kıllı olabildikleri gibi, farklı renklerde de olabilmektedirler. Horr develeri (Nugal vadisi) mera ve açık alanlarda otlayabilirken, Siff-Dacar develeri (Güneydeki ormanlık alanlarda) ise genellikle ormanlık bölgelerde yetiştirilmekte ve ağaç yapraklarını yiyerek beslenmektedirler (Abokor, 1987).Somali insanı develeri özellikle iklim şartlarına dayanıklılıkları dolayısıyla diğer hayvanlarda tercih etmekte ve yetiştirmektedirler.

Somali’de göçebe yaşayanların temel gıda kaynağı süttür. Develer diğer hayvan türlerinden daha çok süt vermektedirler. Günlük süt verimleri 5-8 kg arasındadır. Benzer şekilde, sığır, keçi ve koyunlar da süt üretiminde kullanılmaktadır. Ancak, deve sütü; diğer hayvanlardan elde edilen sütlere göre geleneksel muhafaza yöntemleriyle daha uzun süre saklanabilmesi, günde 3 kez sağılabilmesi,  kabızlık, yüksek tansiyon ve şeker hastalığı vb. sağlık problemlerinin geleneksel olarak tedavisinde kullanılması ve diğer sütlerden daha itibarlı görülmesi dolayısıyla Somali halkı tarafından daha çok tercih edilmektedir.

Develerden elde edilen ikinci sıradaki ekonomik ürün ise deve etidir. Deve diğer evcil hayvanlara kıyasla birim hacimden daha çok et elde edilen bir hayvandır. Ergin erkek develerin canlı ağırlıkları genellikle 400-600 kg dişiler ise 250-400 kg arasındadır.Somali’de geleneksel olarak çok sayıda insanın katıldığı davetlerde deve kesilmektedir. Nitekim deve eti Somali halkına göre en iyi lezzete ve itibara sahip et olup, misafirlere ikram için tercih edilir. Bir diğer önemli özelliği ise deve etlerinin uzun sure korunabilmesi, muhafaza edilme özelliğinin yüksek olmasıdır.

Develer ayrıca, binek hayvanı olarak kullanıldığı gibi; yük ve eşya taşımada da kullanılmaktadır. Develer sütçü ve işçi develer olarak ikiye ayrılmaktadırlar. Sütçü develer asla taşımada kullanılmazlar ve somali insanı süt veren develere karşı daha hassas davranmaktadırlar. Erkek develer ise genellikle göçebe hayvancılık yapanlar tarafından yük taşımada kullanılmaktadırlar.  Ancak damızlık olarak kullanılacak develer yük taşımada kullanılmamaktadırlar.

Develer keçiler gibi yüksek çalılıklar, ağaç dal ve yapraklarından otlamaktan hoşlanmaktadırlar. Aynı zamanda koyun ve sığırlar gibi mera ve çayırlarda da otlamayı severler. Develer günde 8 saat boyunca ağaç ve çalılıklardan veya meralardan otlanmaktadırlar ve 6-8 saat arasında da geviş getirmektedirler. Develer de sığırlar gibi saman, kuru ot, silaj, tahıllar vb. yemlerle beslenirler vediğer hayvanların tüketemediği keskin (sivri) ve dikenli bitkileri de yiyebilirler hattadeveler 3m yükseklikteki ağaçların dallarına bile yaklaşarak tüketebilmektedirler. Develer ayrıca köpek dişlerini kullanarak odunsu bitkilerin kabuklarını parçalayarak onları yiyebilirler. Bu bakımdan zor çevre şartlarına dayanıklıdırlar. Kurak dönemlerde develer; sırtlarında depoladıkları yağları kullanarak uzun süre idare edebilirler böylece, uzun süre hayatta kalabilirler.  Develer otladıkları alanlardaki zehirli bitkileri tanırlar ve onları yemezler. Bununla beraber, yeni yerlere göç ettiklerinde oradaki farklı zehirli bitkileri tüketebilmektedirler.

Sığırlar

Somali’de Doğu Afrika Kısa boynuzlu Zebu tipi sığır ırkları yaygın olup bunlar; Gassara, Dawara, Surqo ve Boran tipleridir. Surqo tipi sığırlar Doğu Afrika kısa boynuzlı sığırlarıyla, hörgüçlü Etyopya sığırlarının çiftleştirilmesinden elde edilmiştir(Otte ve Chilonda, 2002). Somali’de sığır tiplerinin özellikleri Çizelge 2’de verilmiştir. Sığırlar genellikle otlatma yoluyla beslenmekte olup, modern besleme şartlarının sığırlarda genellikle uygulanmadığı görülmektedir.

Keçiler

Somali’de başlıca iki tip keçi türü bulunmaktadır. Galla tipi olarak adlandırılan kısa kulaklı Doğu afrika tipi ile uzun kıl yapısına sahip olan Arap tipidir (FAO, 2000). Kısa kulaklı Doğu Afrika keçileri çoğunlukla beyaz renkte olmasına rağmen, kahverengi ve siyah gibi karışık renklerde de olabilir. Bu tipin bir kaç alt tipi vardır ve yetiştiren kabile veya bulunduğu bölgenin ismiyle anılır (Tuni, Abgal ve Ogaden keçileri).Erkek keçiler 30-50 kg arasında olabilirken; dişiler 25-40 kg arasındadırlar.

Arap tipi keçiler genellikle ikiz döl vermektedirler ancak nadiren üçüz doğuranlarda görülür. Keçiler yılda 2 kez yağmur sezonları olan ilkbahar ve sonbahar aylarında doğum yapmaktadırlar. Günlük süt verimleri 1-2 kg arasındadır. Keçi sütü anne sütüne en yakın özellikte olduğu için çocukların beslenmesinde kullanılır ve Somali’de gastrit problemi görülen yaşlı insanlar tarafından geleneksel olarak kullanılmaktadır.

Koyunlar

Somali koyunları uniform özellik göstermekte olup, genellikle koyunlar Karabaş (Blackhead) Somali tipi olarak adlandırılmaktadır. Bu koyunlar yağlı kuyruklu, siyah boyun ve başa sahip ancak vücudun diğer tarafları beyaz renklidir. Genellikle koyunlar boynuzsuz olmasına rağmen, bazı erkekler boynuzlu olabilmektedir. Ergin hayvanların canlı ağırlıkları genellikle 35-40 kg arasındadır. Kurak dönemlerde gebeliği önlemek için koyun ve koçlar ayrılmaktadır. Koyunlar geleneksel olarak ilkbahar mevsiminde ve yılda bir kez çiftleştirilirler. Koyun sütü ticari olarak değerlendirilmemekle birlikte aileler tarafından günlük tüketime yönelik kullanılmaktadır (Abdullahi, 1990)

Arıcılık ve Kanatlı Hayvanlar

Arıcılık ve kanatlı hayvan yetiştiriciliği Somali’de yaygın değildir. Büyük şehirlerde tüketilen kanatlı etleri Brezilya ve Malezya ülkelerinden; yumurta ise Yemen’den satın alınmakta iken; Somali’de bal yeterli miktarda üretilemediğinden değişik ülkelerden satın alınmaktadır. Son zamanlarda yumurta ve et üretimi için büyük tavukçuluk işletmeleri kurulmuş olmasına rağmen, üretim iç tüketimi karşılamaktan yoksundur.

Bu hayvancılık kolları bazı bölgelerde aileler tarafından 2-3 adet tavuk ya da bir arı kolonisi şeklinde yapılmaktadır. FAO tarafından arıcılık ve kanatlı hayvan yetiştiriciliği konularında Somali halkına eğitim seminerleri verilmekte ve halk bilinçlendirilmeye çalışılmaktadır. Eğitim sonrasında ise bazı ailelere arıcılık alet ve ekipmanları ile civciv temin edilmektedir. Bununla birlikte Somali insanı yine de bu hayvancılık kollarına alışamamış ve gerekli ilgiyi göstermemektedir. Somali’de, bazı yerlerde uygulanan arıcılık yönteminde ise; doğal olarak ormanda bal yapan kolonilerin ya sadece ballarının alınması ya da ballarıyla birlikte arıların da avlanmasıyla arıcılık faaliyeti yapılmaktadır.

Çizelge 2. Somali sığır tiplerinin özellikleri

Hayvan Besleme Uygulamaları

Otlatma

Somali’de geleneksel göçebe hayvancılık koyun, keçi ve develerle yapılmakta olup, sığırlar genellikle çiftliklerde yetiştirilmektedir.Bölgenin otlatma imkanları dikkate alınarak, özellikle göçebe hayvancılıkta kullanılacak hayvan türü tercih edilmekte olup, keçiler ve develer buna en uygun olan hayvanlardır. Hayvan otlatmada daimi su kaynaklarına ulaşım özellikle kuru sezonda önem taşımaktadır. Kuru sezonda hayvanlar su içirmek için su kaynağı yakınlarına getirilmek zorunda kalırken, yağmur sezonunda otların su içeriğinin yüksek olması dolayısıyla buna ihtiyaç duyulmamaktadır. Dolayısıylşa kuru sezonda otlatma su problemi nedeniyle sınırlanmaktadır (Zaroug, 1998) Küçükbaş hayvanlar (koyun, keçi) ve develer aynı yerlerde otlatılmamaktadır. Çünkü develer bir ay boyunca susuz kalabilirler bu nedenle daha uzağa otlatılmaya gönderilebilirler.

Günümüzde Hayvan otlatmak için kullanılan alan ve otlatma potansiyeli eskiye nazaran oldukça düşmüştür. Hatta bazı durumlarda özellikle develeri otlatmak için ormanlardan faydalanılmaktadır. Bu amaçla kullanılan ağaçların yaprakları Hayvan beslemede doğrudan otlatma yoluyla kullanılmaktadır. Develer bu amaçla, Cordia monoica, Grewia tenax, Grewia bencillities ve Grewia indigofera ve farklı akasya ağacı türlerinden (Acacia bussei, A. nilotica, A. tortilis ve A. mellifera) faydalanılmaktadır. Ayrıca Somali çayırlarında hayvanların beslenmesinde kullanılan değişik çayır otları (Grasses) da yer almaktadır.

Kapıda Yemleme

Somali hayvancılığının temeli göçebe hayvancılığa dayanmaktadır. Bu nedenle hayvanlar doğal olarak çayırlarda otlatılmaktadırlar. Bundan dolayı, Somali hayvancılığı yemleme sistemi uygulamasına uygun değildir. Bununla beraber, bazı olağan dışı durumlarda hayvanların içeride kuru ot, saman ve tahıllar verilerek beslenmesi yapılabilir. Ancak bu durum çok az görülmektedir. Somali Arap ülkelerine oldukça fazla sayıda hayvan ihraç etmektedir. Bu hayvanlar ihraç edildikleri karantina noktalarında kapıda yemleme yapılmakta ve farklı çayır türlerindeki kuru otlarla beslenmektedirler. Ayrıca, kurak sezonda koyunlar, sığırlar ve keçiler yaygın olarak arpa, buğday, sorgum, yulaf ve diğer tahıl samanlarıyla da beslenmektedirler (FAO, 1999).

Sulama

Somali’de göçebe hayvancılığın yaygın olması dolayısıyla, özellikle yağmurun olmadığı kuru sezonlarda (yaz, kış) hayvanlar yeterince su bulamamaktadır. Bundan dolayı, bu dönemlerde suyu idareli kullanmak zorundadırlar. Kuru dönemlerde; koyun ve keçiler 4 günde bir, sığırlar 2 günde bir, develer ise 10 günde 1 kez sulanmaktadırlar. Hatta çok sert koşullarda develerin su içme aralığı ayda bir keze düşmektedir (FAO, 1998).

Kaba Yem Üretimi ve Yem Sorunu

Somali yıllık yağış ortalaması 100-200 mm olmasına rağmen bu rakam bazı yüksek bölgelerde 500-600 mm olabilmektedir. Somali’nin çoğunluğunda kurak, yarı kurak iklim hakim olduğu için dağ hayvancılığı yapılması uygundur. Bu bakımdan uygun otlatma alanlarının sağlanması için göçebe hayvancılık yapılmakta olup, yıllık veya mevsime bağlı olarak hayvan hareketliliği gerekmektedir. Bu kaynakların ve hareketliliğin sınırlı olması dolayısıyla mera kaynakları kullanımı için yetiştiriciler arasında kavga çıkabilmektedir.Son yıllarda modern hayvancılık işletmelerinde 30 ha alanda yem bitkileri yetiştiriciliği yapılmakta olup, öncelikle geleneksel üretim yapan çiftçilere yem bitkileri ekimi hakkında eğitim verilmiş ve yem bitkileri tohumu temin edilmiştir.  Bununla birlikte, hem geleneksel hem de yeni tanıtımı yapılan tohumlardan sağlanan kaba yem üretimi 18.000 ton civarında olup bu rakam oldukça yetersizdir. Ayrıca, yetiştirilen bu yem bitkileri çoğunlukla çayır otu ve düşük protein ve enerji içerikli, yüksek lignin ve selüloz içeriğine sahip tahıl artıkları, mısır, sorgum ve buğday samanlarıdır.

Somali’nin birçok bölgesinde ve yılın çoğu zamanında yem kıt bir kaynak olarak bulunabilmektedir. Ülkenin bazı kısımlarında yem miktarı yeterli olabilmekle beraber, düşük enerji ve protein, yüksek selüloz ve lignin içeriği nedeniyle kalite olarak yetersizdir ve bu durum, çiftlik hayvanı yetiştirciliği ve büyümesini sınırlamaktadır.

Kırsal alanlardaki kurutulmuş kaba yemlerin kalitesi ve miktarları çok sayıdaki hayvanı beslemek için yetersizdir. Kuru ırmak yatakları ve su kanalları (yağmur suları), karma çiftlik alanları boyunca doğal meralar, kaba yem üretimi ve geçim amaçlı üretilen tahıllar için kullanılmaktadır. Bu karışık üretim sistemi, tahıl artıkları ve yan ürünler hayvan diyetleri için önemlidir. Fakat genellikle bunlar düşük kaliteli ve besleme değerleri düşük olup, işleme ve muhafaza yöntemleri bakımından bilgi yetersizliği bulunmaktadır. Kaba yemler genellikle tırpanla hasat edilerek, yığınlar oluşturulmakta ve hayvanlara verilinceye kadar bu şekilde bekletilmektedir.  Bu yöntemlerin her ikisi de kayıplara neden olmaktadır.

Çoğu kaba yemler satılırken, balyalar elle taşınabilecek büyüklükte bağlanarak satılmaktadır.  Bu nedenle balyaların fiyatları arz ve talep dengesine göre değişkenlik göstermektedir. Hayvancılığın olmadığı bazı şehirlerde (Bosaso) kuru ot fiyatları çok düşük olabilmektedir. Bununla beraber, bir kamyon kaba yemin fiyatı 150 US$ ile 450 US$ arasındadır. Ayrıca ot kalitesi ve nakliyat da fiyatları etkilemektedir (FAO, 2011).

Somali Hayvanlarının İhraç Edildiği Ülkeler

Çoğunlukla canlı hayvan ticareti orta doğu ülkelerini kapsamaktadır. Nitekim tarihi, coğrafik ve kültür bağları bunu sağlamaktadır (USAID, 2013). Canlı hayvan satışları genellikle Ramazan ve Hac zamanlarında artış göstermektedir. Bu artış uniform olarak bütün hayvan türlerinde görülmemekte olup sadece koyun ve keçilerde büyük artış görülür. Deve ve sığırlarda ise çok az değişim görülmektedir. Pazar payı içerisinde en önemli paya sahip ülkeler arasında ilk sırada; Suudi Arabistan(Somali hayvanlarının geleneksel olarak %70’i buraya satılır), Kuweyt, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman ve Bahreyn yer alırken bunu sırasıyla; Yemen, Mısır ve Irak, Ürdün, Libya ile Malezya takip etmektedir.

Canlı hayvan ihracatı bölgedeki diğer ülkelerle kıyaslandığında oldukça fazla olup,  yıllık olarak 4,5 milyon hayvan ihraç edilmektedir. Somali’de kurak ve yarı kurak toprak yapısı hakim olduğundan bu toprakların en uygun kullanım şekli hayvan otlatma şeklinde olmaktadır.

Sonuç

Somali’de genel olarak göçebe hayvancılık yapılmakta olup, hayvan türleri içerisinde en önemli pay develere aittir. Nitekim develer kötü beslenme şartlarına ve kuraklığa dayanabilmeleri bakımından diğer hayvanlardan daha üstündür.Ülkede hayvanların otlatılması için bol miktarda alan bulunmasına rağmen kuru sezonlarda kaba yem sıkıntısı önemli sorunların başında gelmektedir. Yem bitkileri ekiliş alanlarının az olması, kaba yem muhafaza yöntemlerinin (silaj, haylaj ve kurutma) yeterince uygulanmaması dolayısıyla özellikle yağışların olmadığı ve otlakların yeterince büyümediği dönemlerde kaliteli kaba yem ihtiyacı artmaktadır.

Hayvan besleme uygulamaları, ülkenin hayvancılık özelliğinin meraya dayalı olması dolayısıyla sınırlı düzeyde kalmakta ve hayvanlar yeterince dengeli beslenememektedirler. Bu nedenle hayvanlardan elde edilen et ve süt verimleri de sınırlı düzeylerde kalmaktadır. Nitekim iyi bakım ve beslenme şartlarında develer 15 kg süt verebilirken, Somali’de develerin süt veriminin 5-8 kg arasında olması bu durumu açıklamaktadır.

Ülkede kanatlı hayvancılık ve arı yetiştiriciliğinin yeteri kadar yaygınlaşmadığı, ancak bölge insanlarının yetiştirme amacına uygun olarak sığır, koyun, keçi ve develeri tercih ettikleri görülmüştür. Somali’de hayvancılık ihracatının oldukça önemli bir yer tuttuğu dikkati çekmektedir.Somalide yetersiz yem kaynakları ve veteriner hizmetleri ile kalıcı olmayan politik uygulamalar ve 23 yıldan beri bazı büyük ülkeler tarafından Somali’ye uygulanan ithalat yasakları olmasına rağmen,  et ve hayvan sayısındaki büyük ihracat artışı Somali kırsalında ve şehirlerinde ekonomik büyümeye neden olmuştur.Nitekim son yıllarda tarım politikalarında olumlu gelişmeler yaşanmaktadır (Soradi, 2013).

Sonuç olarak, Somali hayvan varlığı ve hayvan ihracatı bakımından oldukça önemli bir potansiyele sahiptir. Ancak hayvan besleme konusunda başta yem temini olmak üzere oldukça önemli sorunlara sahiptir. Somali’de hiç yem fabrikasının olmaması bu durumu özetlemektedir.  Bununla birlikte mera ve otlakların bol olması ve göçebe hayvancılığın devam etmesi Somali için en büyük avantaj olarak görülmektedir.

Kaynaklar

Abdullahi, A.M., 1990. Pastoral production systems in Africa: a study of nomadic household economy and livestock marketing in Central Somalia. Farming systems and resource economics in the tropics; Vol. 8.

FAO,1997. Livestock Development Planning System Version 2: user’s guide. Rome, Animal Production and Health Division. 77 pp.

FAO. 1998. The state of food and agriculture.  Rome. 107 pp.

FAO. 1999. Agro-ecological zones, farming systems and land pressure in Africa and Asia. Consultants’ report. Rome. 42 pp.

FAO. 2000. Support to Livestock Exports – Northern Somalia and the Sub–Regions (Formulation Mission Phase I). Food and Agriculture Organization, Rome.

FAO. 2004. Somalia towards a livestock sector strategy final report. Rome. 5-8 pp.

FAOSTAT. 2014. FAOSTAT data. Rome.

Nur, A. H., 2007. Report on AnGR for Somaliland & Somalia. 1-58 pp.

Otte, M.J., Chilonda P., 2002. Cattle and small ruminant production systems in sub-Saharan Africa.

SORADİ (Social Research and Development Institute),2013. Somaliland Statehood, Recognition and the Ongoing Dialogue with Somalia. Hargeisa. 6-8 pp.

USAID. 2013. Somaliland livestock end market study. 9-12 pp.

Zaroug, M.G., 1998. Range Reseeding and Range Monitoring (Soil Erosion Control and Land Reclamation Project in Borama and Baki Districts of Awdal Region, Somaliland, GCP/SOM/043/EEC). Food and Agriculture Organization, Rome.