Horozlarda Ayak,Kuluçkalık Yumurtalarda Dölsüzlük Sorunu
HOROZLARDA AYAK PROBLEMLERİ VE KULUÇKALIK YUMURTALARDA DÖLSÜZLÜK SORUNU
Prof. Dr. F. Tahir Aksoy
At yetiştiriciliğinde ‘’AYAK YOK AT YOK’’ diye bir tabir vardır. Aynı söz damızlık tavuk yetiştiriciliğinde de ‘’AYAK YOK HOROZ YOK’’ olarak ifade edilebilir.
Damızlık (Parent stok) yetiştiriciliğinde amaç, yeterli sayıda kuluçkalık yumurta elde etmek ve bu yumurtalardan iyi bir randıman ile sağlıklı, üstün verim özelliklerine sahip ticari civcivler üretmektir. Kuluçka sorunları arasında, kuluçkalık yumurtalarda dölsüzlük sorununa sıkça rastlanabilir.
Kuluçkalık yumurtalarda dölsüzlük oranının yüksek olmasının nedenleri aşağıda olduğu gibi sıralanabilir; a). Zayıf horozlar; horozlar standart beden ağırlığına ulaşmamışlarsa, sürü hiyerarşik düzeninde üst sıraya çıkamazlar ve tavuklara baskın olamadıkları için yeterli sayıda aşım yapamazlar. b). Şişman horozlar; Horozların gereğinden fazla beden ağırlığı kazanmaları halinde, çeşitli sağlık sorunlarının oluşması doğaldır. Şişmanlamış horozlarda cinsel istek (libido) azalır. Ayrıca bu horozlarda iri beden ağırlığının etkisi ile ayak ve bacak sorunlarının görülmesi olasılığı yüksektir ve bu horozlar gereği gibi aşım yapamazlar. c). Birörnek olmayan sürüler; Sürüde beden ağırlığı bakımından yeterli birörnekliğin bulunmaması durumlarında, küçük kalan horozların a şıkkında bildirilen sorunlarla karşılaşmaları, iri horozların da b şıkkında bildirilen sorunlarla karşılaşmaları beklenmelidir. d).Yem; damızlık yemlerinin dengesiz olması halinde ortaya çıkacak çeşitli sağlık sorunlarına bağlı olarak tavuklarda yumurta verimi azalırken erkeklerin aşım ve döl verme güçleri de düşecektir. e).Sağlık; Damızlıklarda herhangi bir sağlık sorununun bulunması, kuluçkada dölsüzlük oranının artmasının nedeni olabilir. f). Bakım; Kümeste bakım ve idare ile ilgili sorunların varlığı da kuluçka sonuçlarının kötü olmasının bir nedenidir. Yanlış aydınlatma programları, sıkışıklık, yeterli yemlik suluk ve folluk bulunmaması, bazı ilaçların yan etkileri gibi durumlar da kuluçkalık yumurtalarda döllülük oranını azaltan faktörlerdir. Kümeste horoz tavuk oranının yanlış olması, dolayısı ile kümeste gereğinden az ya da fazla sayıda horoz bulunması da kuluçkalık yumurtalarda döllülük oranının düşmesine neden olur. Normal bir tohumlamanın olması için başlangıçta hafif ırklarda on dört tavuk için bir horoz ve ağır ırklarda on tavuk için bir horoz ile başlamak yeterlidir. Sürüde horoz sayısının az veya fazla olması hallerinde kuluçka randımanı düşük olur. İyi bir horoz günde 25 veya 30 kadar aşım yapabilir. Bu aşımlardan ancak 8, 10 kadarı başarılı olur. Normal bir tavuk döllü yumurta vermek için haftada bir veya iki defa horoz ile birleşmiş olmalıdır. g). Horozların ayak sağlığı; Sahada yapılan gözlemler, kuluçkalık yumurtalarda dölsüzlük oranının artışı ile horozların ayak sorunları arasında önemli ilişkiler bulunduğunu göstermektedir. Özellikle etçi damızlık sürülerde ayakların bakımı çok büyük önem arzetmektedir. Ayak, tüm çiftlik hayvanları için önemli bir uzuvdur. Geçmişte “”Ayak yok at yok”” denmiştir. Bu ifade bir at için ayağın ne kadar önemli olduğunu anlatmaktadır. Bugün, altlıklı ya da ızgaralı kümeslerde barındırılan ve doğal birleştirme yapılan damızlık sürülerinin horozları için de aynı şekilde “”Ayak yok horoz yok”” denebilir. Ayak sağlığını bozan etkenler şunlardır.
İnfeksiyonlar; Tavuk kolerası (fowl cholera, pastorellosis), stafilakok infeksiyonları, salmonellosis, colibasillosis, viral artirtitis ve tenosynovitis, mycoplasma synoviae gibi bazı infeksiyonlardan sonra çeşitli ayak sorunları gözlenebilir.
Altlığın bozuk olması; altlığın çamur gibi ıslak ya da taş gibi sert olması halinde taban yastığında amonyak yanığı, yara, çatlak, pododermatitis oluşabilir.
Beden ağırlığı; Gereğinden fazla canlı ağırlık kazanan ağır horozlar ayak hastalıklarına yakalanmaya yatkındır. Taban yastığı nekrozu (pododermaditis) böyle horozlarda daha kolay oluşur.
Beslenme; özellikle büyüme çağındaki horozların yem rasyonlarında bazı maddelerin (manganez, kolin, biotin) eksikliği durumlarında tibiametatarsal eklemin şekil değiştirmesi ve kalınlaşması, tendo gastroknemius”un normal durumunu kaybedip yana kayması durumu gözlenir (perozis). Genç yaşta protein oranı yüksek yemlerle beslenen hayvanların ileri yaş dönemlerinde ayak eklemlerinde şişliklerle ortaya çıkan bazı rahatsızlıklar (gut) göstermeleri olasıdır.
Genetik yapı; ağır yapılı, hızlı büyüyen, etçi damızlık horoz ve tavuklarda ayak sorunlarının daha yaygın olarak görüldüğü daima hatırlanmalıdır.
Horozların ayak sorunları ile ilgili olarak sıralanan bu nedenleri birbirinden bağımsız olarak düşünmek doğru değildir. Pek çok sorunda olduğu gibi burada da karmaşık bir durum vardır.
Belirtiler: Horozların ayaklarında oluşan sorunlar; taban yastığında yaralanmalar ve yangı (pododermetitis), ayak tendolarının yangısı (tendinitis), tendo ve synovial membranların yangısı (tenosynovitis), ayak eklemlerinde infeksiyonlar (arthritis) ve eklem keseciklerinde granulasyon dokusu, prulent eksudat toplanması ya da üre, ürat kristallerinin birikmesi (gut) gibi belirtiler ile ortaya çıkar. Duruma bağlı olarak, eklemlerde, ayak tabanında şişlikler, ayak tabanında yaralar görülebilir. Topallık, zor yürüme, ayağa basamama, diz ekleminin zor bükülmesi ya da bükülememesi gibi sorunlar oluşabilir.
Koruma: Sürüde ayak sağlığının korunması için alınacak önlemler şöyle sıralanabilir; 1) kümesteki altlığa gereği kadar özen gösterilmeli ve kümeste altlık hiçbir zaman bozuk olmamalıdır. 2).Bakterilerle (salmonella, pastorella, coliseptisemia), mycoplasmalarla (mycoplasma synoviae) ve virüslerle (viral arthrit) ilgili hastalıklar için koruyucu önlemler gereği gibi ve zamanında alınmalıdır (devreler arası temizlik, grupların ayrılması, fare, kuş ve benzeri taşıyıcılarla savaş, özellikle viral sorunlar için aşılamalar gibi). 3). Hastalık çıkması halinde erken tanı yapılmalı, önlemler gecikmeden alınmalıdır. 4. Horozların beden ağırlığı ile ayak ve eklem sağlığı arasında negatif bir ilişki vardır. Horozların gereğinden fazla kilolu olmamasına özen gösterilmelidir.
Bir damızlık sürüsünde, sürünün bir yarısının tavuklar diğer yarısının da horozlar olduğu unutulmamalıdır .
