Kümeslerde Sıcaklık (sıcakta ve soğukta stres)…Prof.Dr.Tahir AKSOY

KÜMESLERDE SICAKLIK (sıcakta ve soğukta stres)

 Prof. Dr. F. Tahir Aksoy

ftaksoy@yahoo.com

KÜMESLERDE UYGUN ÇEVRE KOŞULLARI

Çiftlik hayvanları ıslah edilerek üstün verimli hale getirilmiştir. Seleksiyon ve birleştirme sistemleri sonucu genotipleri düzenlenen horoz, tavuk ve piliçler üstün verim özellikleri göstermeye adaydır. Ancak bu özelliklerini uygun çevre koşullarının sağlanması ile gösterebilirler.  Bu çevre koşulları kısaca bakım ve beslenme olarak tanımlanabilir. Kanatlı hayvanlar için uygun çevre sıcaklığının sağlanması da çok önemli bir bakım kuralıdır.

Hayvanlar alemi çevre sıcaklığına uyum konusunda soğukkanlı (poikilotherm) ve sıcakkanlı (homeotherm) olarak iki gruba ayrılır.

Soğukkanlı hayvanların vücut sıcaklıkları çevre koşullarına göre değişir. Amfibiler, sürüngenler, balıklar, böcekler ve diğer omurgasızlar bu gruba girer. Kışın havaların soğumasıyla soğukkanlıların vücut sıcaklıkları düşer. Bir nedenle kış uykusuna yatarlar.

Sıcakkanlı hayvan denince, vücut sıcaklıklarını devamlı olarak aynı seviyede tutan, yani vücut sıcaklıklarını çevre koşullarına göre değiştirmeyen hayvanlar grubu anlaşılır. Memeliler ve kuşlar sıcakkanlı hayvanlar grubuna girer. Sıcakkanlı grupta olan tavukların vücut sıcaklıklarını daima belirli bir değerde tutmaları gerekir. O nedenle yaşadıkları ortam uygun (optimum) çevre sıcaklığı koşullarında olmalıdır. Yüksek sıcaklık ya da düşük sıcaklık karşısında hayvanların ancak belirli bir noktaya kadar bu koşullara uyum göstermeleri mümkündür.

Kümes içi koşulların bozulması halinde hayvanların bağışıklık sistemleri de bozulur. Soğuk kış günlerinde ve sıcak yaz günlerinde kümes içinde hayvanlar için uygun olan çevre koşulları sağlanamazsa sonuçta verim düşüklükleri, çeşitli salgın hastalıklar ve ürün kalitesinde düşüşler gözlenir.

DEĞİŞEN MEVSİM KOŞULLARINDA KÜMES YÖNETİMİ

Kümes planları bölgedeki iklim koşulları düşünülerek yapılır. Her zaman ve özellikle de sıcak yaz ve soğuk kış mevsimlerinde hayvanlar için gerekli olan kümes içi iklim koşullarını sağlayacak kümes donanımları önceden hazırlanmış olmalıdır. Söz konusu kümeslerin tavan, taban ve duvarlarının ısı ve su yalıtımları yapılmış olmalıdır.

SICAK HAVA KOŞULLARI

Yüksek sıcak hava koşullarında hayvanların sık olarak solunum yaptıkları, ağızlarını açtıkları, daha çok su ve daha az yem tükettikleri gözlenir. Bir süre sonra hayvanlar canlı ağırlık kaybedip zayıflarlar. Verimlilik durur. Çevre sıcaklığının daha da yükselmesi halinde hayvanlar çok sık nefes alıp verirler. Solunum sayısının artışı sonucu kanda karbondioksit oranı azalır kan plazmasında pH yükselir ve solunum alkolosisi denilen tablo oluşur.  Kanda potasyum ve fosfat düzeyleri düşerken sodyum ve klorid seviyeleri yükselir. Çok sık nefes alıp verme sonucu hayvanların yoruldukları gözlenir. Sonuçta hayvanların toplu olarak oturdukları ve titreyerek öldükleri görülür. Ergin çağda bulunan ve özellikle yumurtlama döneminde olanlarda kritik yüksek sıcaklık noktası 30°c ve üzeridir.

Sıcaklığın yüksek olduğu mevsimlerde tavuk sürülerinin sıcak stresine karşı korunması amacı ile alınabilecek önlemler şunlardır: (1)Kümesler iyi havalandırılmalıdır. Soğutma yastıkları yardımı ile kümes içerisine serin hava verilir. Gerekli ise büyük aspiratörler yardımı ile kümes içerisinde hava hareketleri hızlandırılmalıdır. (2) Hayvanların su gereksinimleri sıcak havalarda çok artacağından suluklar devamlı olarak su ile dolu bulundurulmalıdır. (3) Hayvanların günün sıcak saatlerinde serin su içmeleri yararlı olacaktır. Bu nedenle öğle saatlerinde su depolarına buz blokları atarak içme suyunun biraz serinletilmesi (18’c) sağlanabilir. (4) Sıcak mevsimlerde yem rasyonları, hayvanların ısı kayıplarının azalması ve istemli yem alımlarındaki düşüşler göz önünde bulundurularak düzenlenmiş olmalıdır. Sıcak mevsimlerde yemin vitaminler ve iz elementlerce bir miktar zenginleştirilmesi ve özellikle C vitamini bakımından desteklenmesi yararlı olacaktır. (5) Bazı koşullarda, kümes çatılarının beyaz renkli olması güneş ışınlarının yansıtılması bakımından faydalı olmaktadır. (6) Kümes hizmetlerinin sıcak saatlerde yapılmaması, yem dağıtımının günün serin saatlerinde yapılması yararlı bir uygulama olacaktır. (7) Sıcaklığın yüksek olduğu saatlerde hayvanlar üzerine ince zerrecikler halinde zaman zaman az miktarlarda su püskürtülmesi yararlı olabilir.

SOĞUK HAVA KOŞULLARI

Soğuk koşullarda üşüyen civciv, piliç ve tavuklar bir araya gelip gruplar halinde toplanırlar. Hayvanların tüylerini kabarttıkları ve hareketlerini azalttıkları gözlenir. Düşük ortam sıcaklığı koşullarında yem tüketimi biraz artar. Hayvan, artan yem tüketimi ile biraz daha fazla ısı üretir. Yine büyümede ve yumurta veriminde düşüşler görülür. Yumurtacı sürülerde kümes sıcaklığının 15’c’ nin daha altına düşmesi halinde yumurta veriminde düşüşler görülür. Sıcaklığın çok düşmesi (-25’c) ölümlere yol açabilmektedir. Soğuk mevsimlerde kümeslerin gereği kadar (minimum) havalandırılması da önemlidir. Aslında iyi idare edilen kümeslerde kümes sıcaklığı ile kümesin havalandırılması arasındaki denge gereği gibi kurulmuş olmalıdır. Kümeslerde havalandırmayı durdurarak sıcaklığı yükseltmek doğru bir davranış değildir. Soğuk mevsimlerde Gereği kadar havalandırılmayan kümeslerde havanın nem oranı yükselir. Bu durum civciv, piliç ve tavukların solunum sırasında nefesleri ile dışarıya buhar şeklinde su çıkarmaları ile ilgilidir. İyi havalandırılmayan bir kümeste hamam havası denilen ortam oluşur, kümes altlığı ıslanır ve buna bağlı sorunlar ortaya çıkar (Islak altlık sendromu), kümes içerisinde, altlık ve benzeri malzemelerde küflenmeler başlar, kümes havasında, amonyak, karbondioksit, karbonmonoksit ve benzeri zararlı gazların oranı artar, oksijen oranı azalır. Her mevsimde kümeslerin gereği kadar ısıtılıp havalandırılması hayvanların sağlığı ve dolayısı ile üretimin başarısı açısından çok önemlidir. Düşük ve yüksek çevre sıcaklığının ve özellikle ısı dalgalanmalarının civciv, piliç ve tavuklarda verim düşüklükleri yanında bağışıklık mekanizmasının bozulmasına da yol açtığı bilinmelidir.

Not: kaynak listesi makalenin yazarından temin edilebilir (ftaksoy@yahoo.com)