Orman Yangınlarında Hayvanlara Acil Yaklaşım ve Uygulama Standartları

Orman Yangınlarında Hayvanlara Acil Yaklaşım ve Uygulama Standartları

Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi
www.veterinary.ankara.edu.tr

GİRİŞ 

Bu doküman, orman yangınlarında hayvanların duman partiküllerini soluyarak ya da yanık  nedeniyle maruz kaldığı sağlık sorunlarına ilişkin sürecin doğru şekilde yönetilmesi ve uygulamaların standardize edilmesi amacıyla Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi tarafından,  veteriner hekimlere yönelik olarak hazırlanmıştır. 

ÖN HAZIRLIK 

• Canlı hayvan yakalama / tahliye planı oluşturun. 

• Alandaki hayvanları belirleyin. 

• Muayene ve tedavi için hayvanı yakalamanın gerekli olup olmadığını belirleyin. •  Yakalama ya da tahliye işleminin güvenli olup olmadığını belirleyin. Yangın alanına dev rilebilecek ağaç, elektrik direği ve hattı gibi riskleri, rüzgârın yönünü, diğer olası riskleri  değerlendirerek planlama yapın. 

• Hayvanı yakalamanız gerekiyorsa, o hayvan türüne ilişkin yakalama ve tutuş yöntemleri ni bildiğinizden emin olun. Hayvanlara yaklaşım yönünü belirlerken, denge noktalarının  esas alınmasına özen gösterin. 

• Yakalama/tahliye sürecinde hayvanların birbirine ya da size ve ekibinize zarar vermeme sini güvence altına almaya çalışın. 

• Hayvanların tehlike anında göstereceği savunma reaksiyonlarını dikkate alarak, hangi  yöntem ve donanımla yakalama ya da yönlendirme yapacağınızı kararlaştırarak, hayvan ların zaptedilmesi ve nakline yönelik süreci planlayın. 

• Isırılmayı önlemek için, hayvanın ağzını/baş bölgesini kapatmak üzere standart bir ağız lık ya da kemer, ip, uzun kumaş parçası gibi materyaller kullanın. Ağzını bağlamak ola naklı değilse, hayvanın başını havlu, battaniye vb. materyalle sarın. 

• Yüksek sesin ve panik anında ortaya çıkabilecek kontrolsüz hareketlerin süreci sekteye  uğratabileceğinin ve risk oluşturacağının bilinci ile gerekli olduğunu düşündüğünüz en  az sayıdaki insanın ortamda bulunmasını sağlayın ve diğer kişileri daha güvenli bir alana  yönlendirin. 

• Bilinci kapalı olan hayvana ilk müdahaleyi yaptıktan sonra, mümkün olan en kısa süre  içerisinde güvenli bir alana taşınmasını sağlayın. Bu amaçla, sırtının sabit kalmasını sağ layacak bir mukavva kutu, kapı, geniş düz tahta, battaniye ya da çarşaf benzeri materyali  nazikçe hayvanın altına sürerek kullanabilirsiniz. Hayvanı bu materyallerin üzerine çe kerken omurganın açılarının değişmemesine özen gösterin. 

• Yakında trafik akışı devam ediyorsa, hayvanın kaçışı sırasında bir kazaya neden olmaya cak şekilde önlem alın. 

• Yakalanan hayvanların egzersiz ve gereksiz hareketlerinin sınırlandırılması gerekeceği  için barındırma koşullarını baştan planlayın. Dumandan kaynaklanan solunum yolu ha sarı birkaç hafta süreceği için, hayvanların bu süreçte mümkün olduğunca yerleştirildik leri ilk alanda tutulması gerekecektir.

Orman Yangınlarında Hayvanlara Acil Yaklaşım ve Uygulama Standartları 

• İçme suyunun bol miktarda tüketilmesi solunum yollarını nemli tutarak nefes almayı  kolaylaştıracağı ve duman partiküllerinin uzaklaştırılmasını kolaylaştıracağı için, barındır ma alanları için yeterli miktarda su hazırlanmasını sağlayın. 

• Çiftlik hayvanlarının toz solumasını önlemek için barındırıldıkları alanların ıslatılması,  beslenmeleri için toz oranı düşük ya da tozsuz yemler kullanılması gerekeceği için, buna  yönelik hazırlıkların önceden yapılması yararlı olacaktır. 

• Yangın ya da dumana maruz kalan bir hayvanın durumu, izleyen günlerde ve haftalar  içinde olumlu ya da olumsuz yönde değişiklik gösterebilir; hayvanda şekillenen bazı  durumlar ilk muayenede belirlenemeyebilir. Orman yangınından kurtarılan hayvanların  günlük olarak muayene edilmesi önem arz edeceği için, barındırıldığı bölgede planlama 

nın düzenli veteriner hekimliği hizmetlerinin sağlanacağı şekilde yapılması gerekmekte dir. 

• Değerlendirilen tüm hayvanların kayıtlarının alınması çok önemlidir. Hayvanlara yakla şımda öncelik yaşamsal bulgulara yönelik tanı ve sağaltım uygulamaları olmakla birlikte,  hayvanın ilk muayene ve tedavi süreci sonlandırılmadan önce mutlaka uygun şekilde  kaydının alınması gerekmektedir. Bu uygulama ile Tarım ve Orman İl/İlçe Müdürlükleri,  veteriner hekimler ve diğer gönüllüler arasında iletişim ve bilgi aktarımında aksaklık ya şanmayacaktır. 

Hayvanın kaydında aşağıdaki veriler mutlaka yer almalıdır: 

* Hayvan sahibinin Adı-Soyadı ve İletişim Bilgisi (varsa) 

* Hayvanın fotoğrafı 

* Hayvanın bulunduğu bölge 

* Hayvanın kulak küpesi/mikroçip numarası (varsa) 

* Hayvanın türü/ırkı 

* Hayvanın cinsiyeti (dişi ise gebelik/laktasyon durumu kontrol edilmeli) * Hayvanın yaşı 

* Hayvanın tahmini ağırlığı 

ACİL MUAYENE ve GİRİŞİM PROTOKOLÜ 

1. Triyaj 

Yangın ve dumana maruz kalmış bir grup hayvana aynı anda müdahale edilmesi gerektiği  takdirde, zamanın ve kaynakların etkin şekilde kullanılabilmesi için uygun bir triyaj yönetimi  sağlanmalıdır. Triyaj, hastaların hızlıca değerlendirilerek aciliyet durumlarına göre kategorize  edilmesini kapsar. İçinde bulunulan çevreye ve anlık duruma göre uygulama seçenekleri de 

ğişiklik gösterebilecek olmakla birlikte, veteriner hekimlerin ve yardımcı personelin hızlı bir  şekilde kriterleri belirleyerek süreç tanımlaması yapması önemlidir. Özellikle bilinci açık ve  bilinci kapalı olan hayvanlara yönelik öncelikler belirlenmelidir. 

2. Acil Muayene 

Öncelikli yaklaşımın mutlaka ABC esaslı olması gerekmektedir. Hayvanın ABC muayenesinin  birkaç saniye içinde tamamlanması ve gerekli girişimde bulunulması öngörülmektedir. ABC  muayene ve girişim uygulamaları aşağıda ayrıntılarıyla sunulmakla birlikte, tüm bu sürecin  saniyelerle ifade edilecek bir süre içine sığdırılması esas alınmalıdır. ABC muayenesi, aşağıdaki  bölge/sistemlerin muayenesini kapsamalıdır:

Orman Yangınlarında Hayvanlara Acil Yaklaşım ve Uygulama Standartları 

A – AIRWAY – SOLUNUM YOLU 

(hayvanın hava yolu açık mı, kapalı mı?) 

B – BREATHING – SOLUNUM FONKSİYONU 

(hayvanda inspirasyon/ekspirasyon aktivitesi var mı, yok mu?) 

C – CIRCULATION – KAN DOLAŞIMI 

(hayvanda periferik kan dolaşımı var mı, yok mu?) 

2.1. Solunum Yolunun Kontrolü (A) 

• Hayvanın bilincinin kapalı olduğundan eminseniz, başını ekstensiyon pozisyonuna geti rip, ağzını açıp dilini dışarı çekerek solunum yolunun açık olup olmadığını kontrol edin. • Ağız içinde tıkanıklığa neden olan herhangi bir içerik varsa, tercihen gazlı bezle temizle 

yerek uzaklaştırın. Bu amaçla işaret parmağınızı gırtlağa doğru ilerleterek kanca şekline  getirmeniz ve çıplak halde ya da gazlı bezle ağız dışına doğru çekmeniz, üst solunum yo lunun en dar olan bu bölgesinin temizlenmesini ve kanalın açılmasını kolaylaştıracaktır. 

• Hayvanın bilinci açıksa, solunum kanalını muayene ederken kendinizi korumaya özen  gösterin ve önceliği solunum seslerini ve hareketlerini belirlemeye verin. • Hayvanın bilinci kapalıysa, başın ve boynun ekstensiyon pozisyonunda ve hareketsiz kal masına dikkat edin.  

• Bilinci kapalı olan hayvanda, spontan solunum varsa bile orotrakeal entübasyon yap maya öncelik verin. Anatomik yapısı nedeniyle saha koşullarında entübe edilemeyecek  olan hayvanlar için ağızdan buruna yapay solunum desteği ya da trakeostomi yapmaya  hazır olun. 

2.2. Solunum Fonksiyonunun Kontrolü (B)  

• İnspirasyon ve ekspirasyon aktivitesinin bulunup bulunmadığını kontrol edin. • Solunuma ilişkin bir bulgu yoksa ya da mukozalar siyanotik ise entübe edilmiş olan hay vanda endotrakeal tüpten, entübe edilmemişse ağızdan buruna doğrudan hava vererek  yapay solunum desteğini başlatın. Buruna hava üflemek için burun bölgesini ince bir  gazlı bez ile örterek, ağzı komissuraları da içine alacak şekilde ellerinizle sıkıca kapatın.  • Bilinci açık ya da kapalı olan tüm hayvanları solunum distresi, siyah renkli balgam, ök sürük, yüzün şişliği, açık ağız solunum, müköz membranlarda renk değişimi, solunum  hızında artış, burun akıntısı, üst solunum yolu ödemi yönünden değerlendirin. • Akut solunum yetmezliklerinde Salbutamol (Albuterol) inhale ettirilmesi endikedir. • Solunum yollarında yüzey gerilimine ilişkin denge bozulmuş olacağı için Sürfektan (fos folipid fraksiyonu) kullanımı da değerlendirilmelidir. Böylelikle, alveol yüzeyinde hava-sı vı teması ideal şekilde sağlanacaktır. 

• Hayvanın durumu dikkate alınarak Aktif kömür ve asetilsistein kullanımı da değerlendi rilmelidir. 

• Spontan solunum sağlanamadığı durumlarda, nalokson, kafein, teofilin hazır bulundu rulmalıdır. 

• Trakeal ödem ya da herhangi bir nedenle solunum yolu açık hale getirilemiyorsa, trake otomi/trakeostomi planlanmalıdır.

Orman Yangınlarında Hayvanlara Acil Yaklaşım ve Uygulama Standartları 

• Duman inhalasyonu prognozu önemli ölçüde etkiler ve neden olduğu deformasyon 24- 36 saatten önce anlaşılamayabilir. Ani klinik belirtiler (hipoksi ve solunumda hırıltı) ge nellikle sadece şiddetli vakalarda görülür. Pulmoner hasarın ve sistemik patofizyolojinin  çoğu, karbon monoksit ve hidrojen siyanür dahil olmak üzere toksik kimyasalların solun masından kaynaklanır.  

• İnhalasyon yaralanması için tedavi protokolleri, bronşiyal hijyen tedavisi ve oksijen tak viyesini içermelidir. Tedavinin başarısı pulsoksimetri, olanak dahilindeyse toraks radyog rafisi, bazen de sadece klinik yanıt ile izlenebilir. Steril serum fizyolojik nebulizasyonu,  oksijen sağaltımı ile eşgüdümlü sürdürülebilir. 

2.3. Dolaşımın Kontrolü (C) 

• Kan dolaşımının olup olmadığını kontrol edin. 

• Kalp atımı varsa, atım sayısı ve kalp ritmini kontrol edin. 

• Kalp atımı kolaylıkla duyulabiliyor mu, yoksa kalp sesi hipovolemi, plöral/perikardiyal  efüzyon, pnömotoraks, diyafram fıtığı vb. nedenlerle baskılanmış mı? 

• Nabız almaya çalışın. Nabız güçlü, düzenli ve her bir kalp atımı ile senkronize mi? • Yeterli donanımınız varsa EKG ve non-invaziv kan basıncı değerlendirmesi yapın. • Müköz membranların rengini ve kapillar geri dolum zamanını kontrol edin. • Kan dolaşımının olmadığından eminseniz, yapay solunum desteği ile eşgüdümlü olarak  eksternal kalp masajına başlayın. 

2.4. Travma Değerlendirmesi 

Orman yangınına yakalanan hayvanların tüm süreç boyunca kaçma ve kurtulma çabaları  sonucunda maruz kaldığı durumların bir bakışta anlaşılması olanaklı değildir, ancak trav manın sadece yanma ya da duman soluma ile sınırlı olacağı düşünülmemelidir. Hayvanın  durumunun anlaşılması ve doğru sağaltım uygulamalarının başlatılabilmesi için, ABC uygu laması sonrasında hızlı bir muayene gerçekleştirilmesi esas alınmalıdır. 

Bu amaçla, veteriner hekimlikte acil muayenenin herhangi bir sistem ya da organı atlama dan sıra ile yapılmasını sağlayan “A CRASH PLAN” (acil durum planı) kısaltmasından yarar lanılması yararlı olacaktır. 

A – AIRWAY – Solunum yolunun muayenesi. 

C – CARDIOVASCULAR – Kalbin ve kan dolaşımının muayenesi. 

R – RESPIRATORY – Solunum fonksiyonunun kontrolü 

A – ABDOMEN – Abdomenin yara, kanama, içerik yönünden muayenesi ve oskültasyonu S – SPINE – Omurganın duruş/pozisyonu ve omuriliğin nörolojik muayenesi H – HEAD – Göz, kulak, ağız, diş, burun ve kraniyal sinir muayenesi 

P – PELVIS – Rektal muayene ile kırık/kanama değerlendirmesi. Perineal ve dış genital muayene L – LIMBS – Ön ve arka bacakların muayenesi. Kemik, kas, tendo, der, değerlendirmesi.

Orman Yangınlarında Hayvanlara Acil Yaklaşım ve Uygulama Standartları 

A – ARTERIES – Periferik arterlerin nabız kontrolü ve genel değerlendirme. N – NERVES – Bilinç düzeyi, davranış ve duruş kontrolü. Solunum sayısı ve çabasının değer lendirilmesi. Pupillar refleks; anizokori var mı? Hayvanın özel bir duruş şekli/ pozisyonu (Schiff-Sherrington gibi) var mı? Derin ağrı duyumu var mı?

2.5. Bulguların Değerlendirilmesi 

2.5.1. Kanama 

Kanama bölgesine gazlı bezle doğrudan basınç yapın. Bütünüyle kanla dolan gazlı bezi kesin likle bölgeden uzaklaştırmayın ve üzerine yeni bir gazlı bez ekleyerek bası yapmaya devam  edin. Aynı amaçla kesinlikle pamuk kullanmayın. Kanayan bölgeyi olabildiğince kalp seviye sinden yüksekte tutun ve hareketsiz hale getirin. Ekstremite kanamalarında, türe özgü basın  noktalarını belirleyerek bu noktalara bası uygulamanız kanamayı azaltacaktır. Ekstremitede  kopma söz konusu ise, turnike uygulaması yapın; turnikeyi bunun dışındaki herhangi bir kana ma durumunda tercih etmeyin. 

2.5.2. Yanık 

Yanıkların Derecelendirilmesi 

Etkilenen Yapıya Göre Derecelendirme: 

Orman Yangınlarında Hayvanlara Acil Yaklaşım ve Uygulama Standartları 

Yüzey Alanına Göre Derecelendirme: Sol ön bacak % 9  

Sağ ön bacak % 9  

Sol arka bacak % 18  

Sağ arka bacak % 18  

Kafa ve boyun % 9  

Göğüs % 18  

Abdomen % 18 

Yanığın boyutu, etkilenen toplam vücut yüzey alanının yüzdesi açısından ifade edilir.  •  Vücudun % 10’undan daha azını kapsayan yanıklarda prognoz makuldür. •  Vücudun % 10-15’ini kapsayan yanıklarda prognoz zayıftır. 

•  Vücudun % 20’sine kadar bir yaygınlığa sahip olan yanıklarda prognoz şüpheli ya da kötüdür. 

Yanığın Konumu 

Yanık yarası, hayvanın kılları/tüyleri tarafından gizlenmiş olabilir. Titizlikle muayene edi lerek sağaltıma başlanmalıdır. 

Eklemlerin yakınındaki hasar ve sonrasında nedbe dokusunun oluşumu ekstremitelerin  hareketini kısıtlayabilir. 

2.6. Yanıklarda Sağaltım 

Yangından kurtarılan hayvanların dehidrasyon ve şok yönünden yakından izlenmesi önce likle gereklidir. Triyaj, ilk muayene ve ilk yardım girişimleri sonrasında hayvanların loş ve  sessiz bir ortamda ve sıcak tutulması gereklidir. Ortamın hala sıcak olması ve yanık nede niyle hayvanların serin bir ortama alınmasının gerekeceği düşünülebilmekle birlikte, özel likle şok ya da SIRS durumu/olasılığı göz önünde bulundurularak hayvanın sıcak tutulması  tercih edilmelidir. 

ABC değerlendirmesi ve sağaltımı sonrasında yangından kaynaklanan lezyonlara yönelik  uygulamalara başlanmalıdır. 

2.6.1. Soğutma  

Termal yanık yarasının akan musluk suyu ile soğutulması (12-18°C) ısıyı giderir ve böylece  yanık ve doku hasarının ilerlemesini en aza indirir. Ayrıca ağrının dindirilmesini, yaranın temiz lenmesini ve şişliğin en aza indirilmesini sağlar. Su ile soğutma uygulamasının 30 dakika kadar  uygulanması önerilir. Su ile soğutma işlemine yanığın oluşmasından sonraki 3 saat içinde baş lanması gerekmekle birlikte, yangın bölgesindeki hayvanlara erişimin kolay olmadığı dikkate  alındığında bu süre içerisinde uygulamaya başlamak her zaman olanaklı değildir. Uygulamaya  geç başlanmış olsa bile, akan su ile soğutma uygulaması rahatlama sağlayacaktır.

Orman Yangınlarında Hayvanlara Acil Yaklaşım ve Uygulama Standartları 

Akan suyun bulunmadığı durumda etkilenen alan suya daldırılabilir ya da bölgeye ıslak havlu/ kompres veya hidrojel uygulanabilir. Bu uygulamalar da 20-30 dakikadan fazla sürdürülmeme lidir.  

Dokulara doğrudan buz uygulaması YAPILMAMALIDIR. Buz veya çok soğuk su, vazokonstriksi yona neden olabileceği ve kan akışını azaltarak yaralanmayı kötüleştirebileceği için yanıklarda  kullanılmamalıdır. 

Soğutmanın en ideal olduğu lezyonlar, küçük kısmi kalınlık yanıklarıdır. Büyük yanıkların uzun  süre soğutulması hipotermiye yol açabilir. Derin yanıkların da uzun süre soğutulması yararlı  değildir.  

Uygulamalar sürdürülürken hipotermi riskinin farkında olunmalı ve hasta sıcak tutulmalıdır. 

Yanık yarasına pomat, yağ veya krem uygulamayın, çünkü yüzey kaplandığında ısı korunacağı  için lezyon olumsuz etkilenebilecektir. 

2.6.2. Analjezi 

Yanan hayvanlarda ağrı düzeyi yüksek olacaktır; hayvanlar ağrı semptomlarını gizle me eğiliminde olsa da ağrısının olduğu varsayılarak uygulama yapılmalıdır. Pansuman  ya da herhangi bir girişim öncesinde mutlaka analjezik uygulanmalıdır. Analjezi, iyi leşmeyi hızlandıracak ve nöropatik ağrı sendromunu engellemeye yardımcı olacaktır.  Maruz kalan tüm hayvanlara analjezi yapılmalı, ancak analjezik seçimi birey bazında  değerlendirilmelidir. Bazı sedatif ve trankilizanların analjezik etkisinin olmadığı, sakin leşmenin ağrı sağaltımı anlamına gelmediği göz ardı edilmemelidir. 

Orman yangınından kurtarılan hayvanlara non-farmakolojik (fiziksel) ağrı yönetimi  yapılması da yararlı olacaktır. Bu amaçla: 

•Hareket kısıtlaması (örneğin kanatlar, bacaklar, boyun ve kuyruğun tutulması) •Gözlerin yıkanması (Soğutma etkisi ve partiküllerin uzaklaştırılması) •Lezyonlu bölgelerin soğutulması (yukarıda açıklanmıştır) 

•Gerekli durumlarda hareketi kısıtmalak için atel/bandaj uygulanması •Sakinleştirme için kullanılabilecek materyaller (havlu, kutu, kafes vb.) •Stres yönetimi (gürültüyü en aza indirme, tutuş şekli, parlak ışığı engelleme vb.)

Orman Yangınlarında Hayvanlara Acil Yaklaşım ve Uygulama Standartları 

Opioid ve alfa-2 agonist kombinasyonları ile nöroleptanaljezi, yanık ile ilişkili akut ağ rının yönetiminde yararlıdır.  

Lokal anestezik ajanlar, pansumanın temas tabakasının çıkarılmasından önce topikal  olarak uygulanabilir. 

Non-steroid antiinflamatuar ajanlar (NSAID), opioidler ve ketamin gibi diğer anal jezikler, sonradan şekillenecek ağrıyı yönetmek için kullanılabilir. Özellikle hareketli  alanlarda yara kontraktürü nedeniyle kronik ağrı oluşabilir ve cerrahi skar revizyo nu gerekebilir. Ağrı kontrolü dışında derinin yenilenmesi için de antiinflamatuarlar  önemlidir. Hayvan türüne göre NSAID tercih edilmelidir. 

1. derece yanıklarda NSAID tercih edilirken 2. ve 3. derece yanıklarda morfin ve bu torfanol (deri altı), 4. Derecede ise morfin-lidokain-ketamin (damar içi) kombinasyo nu kullanılabilir. 

2.6.3. Pansuman Uygulanması 

Genellikle, bir yanığı soğuttuktan sonra, özellikle yara yüzeyinin kabardığı ve/veya  açık olduğu yerlere pansuman konulmalıdır. Yanığın üzerini örtmek bakteriyel koloni zasyonun yanı sıra desikasyonun önlemesine yardımcı olur ve maruz kalan sinir uçla rından kaynaklanan ağrıyı hafifletir.  

Pansuman yapılmasını gerektirecek bir durum yoksa yanık yarasını steril yapışmaz bir  pansuman veya temiz bezle örtün. İlk uygulamada steril ıslak kompresler ve gazlı bez  ile başlanabilir. Steril yapışmaz pansuman mevcut değilse, kullanılacak ideal acil pan suman malzemesi temiz plastik streç film sargısıdır. Bu, daralmaya neden olabileceği  için çevresel olarak değil, yaranın üzerindeki şeritler halinde uygulanmalıdır. 

Bu kaplama, soğutulmuş olan lezyonlu bölgede birkaç saat için uygundur (ısıyı koru duğu için). Ayrıca elastik bandaj ile dış katman oluşturulması önerilir. 

Gümüş sülfadiazin krem 24 saate kadar yanan bölgenin nemli kalmasını sağlar. 

Antimikrobiyal tedavi antibiyotik merhemler ve kremler ile endikedir. Gentamisin,  polimiksin, neomisin ve basitrasin yanık yaralarındaki kontaminant floraya karşı çok  etkilidir. Debridman sonrası antibiyotik-sikatrizan kombinasyonu uygulanabilir. 

Pansuman yenilenmesi çok ağrılı olduğu için bandaj değişikliklerinin en az ilk haftası  için sedasyon ve/veya anestezi önerilir. 

2.6.4. Diğer Uygulamalar 

Hayvanın durumu değerlendirilerek sıvı-elektrolit ve antibiyotik sağaltımı iyi planlan malıdır. 

Oksijen nebulizatör/çadır planlaması yapılmalıdır.

Orman Yangınlarında Hayvanlara Acil Yaklaşım ve Uygulama Standartları 

Dişi memelilerde memede yanık varsa ve süt sağılmıyorsa alveoller boşaltılmalıdır. 

Reflekslerin gıda alımına uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir. Afet bölgesinde da ğıtılan yemlere dikkat edilmelidir. Hayvanların türüne ve alışık oldukları rasyona uy gun gıda almalarına dikkat edilmelidir. Aksi halde, özellikle yüksek proteinli yemlerde  karşılaşıldığı üzere enterotoksemi ve timpani görülebilir. 

Majör yanıklar, hiperglisemi ve vücut protein depolarının katabolizması ile karakte rize hipermetabolik bir duruma neden olur. Bu nedenle, ek E vitamini takviyesinin,  özellikle duman inhalasyon yaralanması için klinik sonuçları iyileştirebileceğini dü şündüren bazı kanıtlarla birlikte, yüksek enerjili bir kritik bakım diyeti önerilir. Yeterli  analjezi, sedasyon ve uyku sağlanması, stresle ilişkili katekolamin salınımını ve ilişkili  hipermetabolizmayı azaltır. B grubu vitaminler bu amaçla yardımcı olabilir. C vitami ni iyileşme süresini azaltır. E vitamini ise yanıklarda faydaları olan bir antioksidandır.  Sağlıklı bir deri için ise A vitamini gereklidir. 

Hayvanlarda dehidrasyon durumu kontrol edilmelidir. Büyük bir yanık büyük sıvı ve besin  kaybına neden olabilir. Yanıklardan kaynaklanan büyük sıvı kaybı hipovolemi, trom boz, doku ölümü, zayıf dolaşım, protein kaybı, böbrek yetmezliği ve hatta ölümle  sonuçlanabilir. Sıvı tedavisine en kısa sürede başlanmalıdır. Sıvıların uygun şekilde  verilmesi yanık hastalarının hayatta kalmasını doğrudan iyileştirir. Öncelikle izotonik  çözeltilerle sağaltıma başlanmalıdır. Sonra, hayvanın bulguları kontrol edilerek değiştirilmesi  endike durumlarda devam çözeltileriyle takibi yapılmalıdır. Pratikte en kolay yaklaşım, uy 

gun bir başlangıç sıvı hızı hesaplamak ve ardından temel fizyolojik parametreler için  kabul edilebilir değerler elde etmek için ayarlamalar yapmaktır.  

Deri hasarı ve şok yaşayan ciddi şekilde yanmış hayvanlara ötanazi kararı verildiği takdirde, bu  uygulama Veteriner Hekim sorumluluğunda insancıl yöntemler tercih edilerek ve uygun mad deler (yüksek dozda barbitürat, yüksek dozda damar içi propofol; derin genel anestezi altında  damar içi / kalp içi potasyum klorür veya magnezyum sülfat) kullanılarak gerçekleştirilmelidir.