Papağangillerde Gaga ve Tüy Hastalığı

Dr. Kaya DEMİRÖZÜ

Kanatlı Sağ‎ً‎lığı ve Hastalı‎kları‎ Uzman‎ı

(Drk.demirozu@yahoo.com.tr)

Tanım

Papağan Gaga ve Tüy Hastalığı (PGTH), papağangiller ailesi men-supları (Afrika gri, Macaw(ara), yüzük boyunlu, cenet, eklektus papağan-ları, kakatular ve Lorikeetler), muhtemelen güvercinlerin gaga, tüy hasta-lığı bağışıklık sistemini etkileyen bulaşıcı, ölümcül viral bir hastalıktır.

1907 Yılında bir rapor, muhtemelen 1888 yılında vahşi kızıl papağan- larda (Psephotus haematonotus) görülen bir salgının erken tanınması ola-rak nitelendirilmiştir.  O zamandan beri, vahşi kakatular, gökkuşağı, tu-runcu karınlı, yüzük boyunlu,  kral, swift-Çevik, Kırmızı yüzlü-(Lathamus discolor), rosella gibi papağan türünde, muhabbet kuşları ve diğer birçok kuş türünde PGTH teyit edilmiştir.

Avustralya’da yabani kuşları etkileyen hastalık, ilk olarak1975 yılında detaylı rapor edildi. Neden olarak İlk teoriler;  genetik ya da beslenme yetersizliği olduğu belirtildi. Hastalık belirtileri gösteren kuşlar genelde ölmelerine rağmen, virusun etkiledği hayvanlarda hafif bir enfeksiyon gelişir ve kurtulabilirler.

PGTH açısından kuşlar nasıl bir risk altındadırlar?

PGTH, çoğunlukla papağangillerinin eski dünyada yaşayan 40 fazla türünde saptanmıştır. Enfeksiyon kakatularda daha fazla rastlanmaktadır. Ama Eklektus, cennet, Afrika gri papağanları ve muhabbet kuşlarında etki-lenirler.  Genç kuşlar daha duyarlıdır ve özellikle hastalık akut formda sey-reder. PGTH kuşların büyük bir kısmında 2 yaşın altında görülmektedir.

PGTH, öncelikle genç kuşlarda ölümcül enfeksiyonlara neden olmak- tadır. Birkaç kalıcı etki dışında, erişkinler hastalığın üstesinden gelebilirler. Enfeksiyondan kurtulan kuşlardan bir kısmı portör olarak kalırlar.

PGTH etkeni nedir? 

Bu hastalığa neden olan virüs Circoviridae’nin  bir üyesidir. Papağan

Circovirus 1 (PsCV-1) ve PsCV-2 adlandırılan iki variyantı bulunmak- tadır. Etken tüy ve gaga hücrelerini enfekte edip ve ölümlerine neden olan bir circovirustur. Virus aynı zamanda, bağışıklık sistemi tahrip eder. Sonuç olarak hayvan bakteriyel ve diğer enfeksiyonlara karşı açık hale gelmiş olur. Benzer bir virüs, güvercin ve diğer kuşları da etkilemektedir.

PGTH nasıl nakiledilmektedir?

PGTH son derece bulaşıcı bir enfeksiyondur. Doğrudan temas, hava yoluyla, enfekte kuşların pislikleri, kursak içeriği ve tüy tozlarında virus oldukca fazla bulunur. Tüy tozu kolayca dağılır; gıda, su, kafes ekipman-ları, kıyafet  ortamı kirletebilir. Enfeksiyonun virusun solunması veya yen-mesi ile bulaştığı düşünülmektedir. Hastalığın, virusla kontamine yumurta yoluyla nakledilebileceği öne sürülmüştür. Kafes ve ekipmanları, yem, su, kılık kıyafet, folluk malzemesi gibi nesnelerler yayılır ve bulaşır. Virus aylarca kontamine olmuş malzemelerde canlığını koruyailmek-tedir.

Kuluçka süresi; alınan virusun miktarı, kuşun yaşı, tüyleme durumu ve bağışıklık durumuna bağlı olarak 3-4 hafta gibi kısa veya birkaç yıl olabilmektedir.

PGTH semptomları

Hastalık perakut, akut ve kronik olmak üzere 3 klinik formda seyretmektedir.

Perakut form özellikle kakatular ve Afrika gri papağanları olmak üzere kuluçka- dan yeni çıkmış yavrulada hiçbir belirti gös-termeden ani ölüm şek-linde karşımıza çık-maktadır.

Resim.1. PGTH tüylerde dökülme ve   anomaliler

Resim.2. PGTH muhabbet kuşu            

Akut form; bilhassa genç kuşlarda görülmekte olup gaga ve tüylerde herhangi bir belirti izlenmeden başlayabilir. Etkilenen kuşlar genellikle sı-kıntılı, bunalımlı ve kursak hareketsizliği nedeniyle kusmaktadırlar. Hay-vanda ishal veya pnömoni görülebilir. Tüyde veya gagada herhangi bir lezyon görülmeden ölebilir. Bu genellikle hastalığın perakut formunda izlenmektedir.

Akut formda, gençlerde gelişmekte olan tüylerde kayıplar ve tüy tabanı sıkışarak, tüyler etrafında dairesel bantlar dâhil olmak üzere bazı lezyonlar olabilir. Tüyler genellikle gevşek, kolayca kırılabilir, kanayabilir ve çok ağrılıdır.

• Yavru tüylerinin değişimi sonrasında, ilk tüy oluşumu sırasında hastalığın akut formu ortaya çıkmaktadır.
• Gelişmekte olan tüyler genellikle kırık, kanamalı veya dökülür.
• Bazı yavrularda tüylerdeki anormollik ve bozukluk çok azdır. İştahsızlık, depresyon ve ishal septomlarını görülmesini takiben kısa bir süre içinde ölebilirler.

PGTH En Sık Rastlanan Semptomları

Akut Form  Kronik Form

• Depresyon,
• Kusma ve ishal,
• İştah ve kilo kaybı,
• Anormal tüylenme,
• Ölüm,
• Tüylerde tozlanma artışı,
• Anormal tüylenme,
• Gagada anormal büyüme ve deformasyon,
• Gagada nekrozlar ve ağız lezyonları,
• Sekonder enfeksionlar,
• Aylar veya yıllar sonra ölüm,

PTGH kronik formuna yetişkinlerde daha sık rastlanır. Genel olarak, 3 yıldan yaşlı kuşlar hastalığa nadiren duyarlıdır. Ancak İlk etkilenen tüyler olup, aşırı tozlanma dikkati çeker. Tüyler kolayca kırılmaktadır. Tüy tabanındaki bantların sıkıştırması ile tüylerde kana-ma ve solgunluk, deformasyon veya kıvrılmış olabilirler. Tüy folikülleri zarar görür. Yeni tüylerin çıkması mümkün olmaya-caktır. Böylece birncil, sekunder, kuyruk ve tepe tüylerinin kaybı söz konusuıdur. Cilt çıplaklaşır ve vücutta normal olarak gagasıyla temizliyeceği tüy tozu bulunmaz.

Resim.3. Tüy sapında kanama.

Tüy anormallikleri, “distrofik tüyler, Tüylerin gelişim bozukluğu” olarak adlan- dırılır. Enfeksiyon sonrası ilk tüy dökmene kadar görülmeyebilir. Bu sure yaklaşık 6 ay kadardır.

Resim.4. Tüyde ve sapında lezyonlar.

Gagada düzensiz çökük alanlar gelişebilir. Üst gaga içinde kahverengi nekrotik odaklar bulunabilir ve gaga uzamış, deforme ve kırık olabilir. Alt gaga ve ağız enfeksiyonları sık görülür. Bazı Kuş-larda ise, tırnaklar de-forme olmuş ya da ka-buklaşmıştır.

Resim.5. Gaga Lezyonları      

Dışkda sümüksü içerik veya dışkı yeşil bir renkte olabilir. Bazı kuşların karaciğeri etkilenir ve ölüm, karaciğer yetmezliği sonucu meydana gelebilir

Resim.6. Disrofik Tüyler

Hastalığın kronik formunda, eğer kuşlarda ciddi bir sekonder enfeksiyon söz konusu değilse aylarca, yıllarca yaşayabilirler. Bu hastalıkta uzun sürehayvanın tüysüz olması ve giderek zayıflayıp, halsizleşmesi sahipleri için duygusal açıdan çok zor olabilmektedir.

PGTH teşhisinde püf noktaları nelerdir?

Alınan anemnez, klinik bulguların varlığı ve fizik muayene sırasında yapılan gözlemler PGTH tanısı yardımcı olur. Beslenme hata ve yetersiz-likleri, Polyomavirus enfeksiyonu, bazı hastalıklar, hormonal bozukluklar ve ilaç reaksiyonları gibi bazı olgularda PGTH benzerİ tüy lezyonlarına ne-den olabilmektedir. Alınan biyopsilerin histopatolojik incelemesi tanıyı des-tekleyen testler arasındadır.

PGTH tedavi mümkün mü?

PGTH spesifik bir tedavisi bulunmamaktadır. Hekim önerileri doğrul-tusunda; iyi beslenme dâhil destekleyici bakım,  ek ısı, gaga kesimi/ dü-zeltmesi ve sekonder enfeksiyonların tedavisi de dahil olmak üzere bir dizi uygulama yapılabilir. Bağışıklık sistemini güçlendirmek için vitamin, mine-ral ve probiyotik ilaveleri yararlı olacaktır.

Ancak, hastalık, progresif tabiatlı ve çok az sayıda kuş kurtularabilir. Ötenazi durumu ağır ve / veya şiddetli ağrı yaşayan kuşlar için dikkate alınması gerekebilir. Hayvanlar genellikle sekonder bir bakteriyel, fungal veya viral enfeksiyona direnemediklerinden tedaviye rağmen ölmektedir- ler. Çünkü bağışıklık sistemleri bastırılmaktadır. Hastalığa yakalanan kuş-ların çoğu 6 ay ile 2 yıl içinde hayatı sonlanmaktadır.

PGTH nasıl önlenebilir ve kontrol edilebilir?

Kuşlar hastalıktan ari olduğu kanıtlanmış tedarikçilerden satın alın-malıdır. Yeni hayvanlar sıkı bir karantinaya alınmalı ve test edilmelidir. Enfeksiyonun kuluçka dönemi dikkate alınarak 3-4 hafta aralarla testlerin tekrarlanması gerekmektedir. Enfekte kuşlar izole edilmeli ve damızlık amaçlı kullanılmamalıdır.

Yavru ve genç kuşların yetişkinlerden ayrı mekânda barındılmalıdır. Kuş sahipleri, başka kuşlarla temas ederek ve/veya elleyerek istemeden hastalık etkeninin nakline aracılık edebilimektedirler. Aksatılmadan ugu-lanacak ciddi bir biyogüvenlik programına (iyi hijyen ve sanitasyon) ihtiyaç vardır. Maalesef bu virusa etkili herhangi bir dezenfektan henüz bulunma- maktadır.

Resim.7. 11 yaşında kuşta kronik PGTH

Resim.8. Amozon papağanı PGTH.

şiddetli tüy kaybı ve anomalileri,

gagada ağır lezyonlar ve deride

sekonder enfeksiyon.