Süs kuşları hastalıkları LVII: Evcil kuşlarda Giardiasis

Süs Kuşları Hastalıkları LVII: Evcil kuşlarda Giardiasis (*)

Dr. Kaya DEMİRÖZÜ
Kanatlı Sağ‎ً‎lığı ve Hastalıkları‎ Uzmanı

Giardiasis enfestasyonu Giardia psittaci adlı protozoal parazitin neden olduğu bulaşıcı zoonoz bir hastalıktır. İnsan, kanatlılar ve diğer hayvanların bağırsaklarında (genellikle onikiparmak bağırsağı) yaşar. Farklı hayvan türlerinde hastalığa neden olan 40’a yakın suş bilinmektedir, Süs kuşlarının hemen hepsinde enfestasyona neden olmakla birlikte, sultan, cennet papağanı, gri yanaklı paraketler küçük papağanlar, muhabbet kuşları, kumrularda daha sık rastlanmaktadır.

Hastalığa ne sebep olmaktadır?

Parazitin en önemli özelliği bağırsak dışındaki ortamlarda kist yapısına bürünerek uzun süre canlı kalabilmesidir. Giardia protozoonun kist formu enfeksiyon, trofozoit formu ise üreme formudur. Kistleri su gibi hipotonik ve dış etkilere oldukça dayanıklıdır. Nemli ortamda haftalarca canlılıklarını koruyabilirler. Kistlerin içme ve kullanma suyunda en az 4 gün canlı kaldığı, % 0.5 klorlu suya 23 gün dayanabilmektedir. Sineklerin bağırsağında 24 saat kistlerin canlı kaldığı ve dışkılarıyla yiyecek ve içecekleri bulaştırdıkları saptanmıştır. Sudaki ömürleri ortam ısısına bağlı olarak 8˚C’ de iki aydan fazla, 21˚C ve 31˚C’ lerde sırasıyla 1 ay ve 4 gündür. Dışkı ile dış ortama atılan kist formu +4 C ‘de ve nemli ortamda 90 gün canlılığını koruyabilmektedir Kaynatma, kistten trofozoite dönüşme yeteneğini hemen yok eder. Dondurma ve eritme işlemi % 99′ un üzerinde öldürücü etki yapar.

Nasıl Bulaşır?

Giardia taşıyıcı hayvanın ince bağırsağında yaşar ve çoğalır. Bu mikroskobik parazit bağırsakların yüzeyine yapışır veya bağırsak yüzeyindeki mukozada serbestçe dolaşır. Trofozoitler ince veya kalın bağırsakta kist oluşturur ve yeni oluşan kistler dışkıyla atılır. Hücre içi aşama yoktur. Kuluçka süresi genellikle 10 21 gündür. Dışkıyla kist atılması birkaç gün ve hafta boyunca sürekli olabilir. Ancak özellikle enfeksiyonun kronik aşamasında sıklıkla aralıklıdır. Kist enfektif aşamadır ve çevrede birkaç hafta yaşayabilir. Trofozoitler dış ortamda canlılıklarını muhafaza edemezler.

Bu paraziti hasta olan veya hasta olmadan ince bağırsaklarında taşı yan (portör) canlının dışkılarıyla bulaşmaktadır. Yetişkin kuşlar gizli taşıyıcı olabilir. Giardia kistleri, kuşun tüyleri üzerinde de hayatta kalabilir ve tımar sırasında yeniden alınabilir. Giardia tropozoitleri (organizmanın serbest yaşam formu) enfeksiyona yol açan kistler oluşturmakta ve bunlar daha sonra dışkıyla atılmaktadır. Giardia enfeksiyonu, kontamine olmuş özellikle su ve yemlerde bulunan tropozoit ve kistlerin alınmasıyla ile yayılmaktadır. Bulaşma ayrıca semptom göstermeyen taşıyıcılarla direkt temas ile olabilmektedir. Asemptomatik taşıyıcılar mevcut olduğunda diğer kuşlar için enfeksiyon kaynağıdırlar.Enfeksiyonu kolaylaştıran özellikler arasında enfekte hayvanlar tarafından yüksek kist atılımı ve enfeksiyon için gereken düşük doz yeterlidir. Giardia kistleri atıldıktan hemen sonra bulaşıcıdır ve çok dirençlidir, bu da çevresel enfeksiyon basıncında kademeli bir artışa neden olur. Yüksek nem, ortamdaki kistlerin hayatta kalmasını kolaylaştırır ve aşırı kalabalık, bulaşmayı kolaylaştırır.

Klinik Bulgular

Klinik bulgular genelde belirtisiz (asemptomatik) olmasına rağmen bazen hafif semptomlar gözlenir. Kronik veya akut seyredebilmektedir. Giardiasis papağanlar ve muhabbet kuşları gibi bazı kuşlarda özellikle ve belirli fiziksel veya duygusal stres zamanlarında, hastalık yoğun kaşıntı gibi semptomlara neden olabilir. 

• Kuşlarda cilt çok kuru ve kaşıntılı olabilir. Günün büyük bir bölümünü pireleri varmış gibi kendilerini kaşıyarak geçirdiklerini gözlemlenebilir.
• Genellikle göğüs, kanatların altı, uylukların iç kısımları, omuzlar ve bazen alt sırt bölgesindeki tüylerini yolup acı çekiyormuş gibi çığlık atabilirler.
• Oyuncaklar, tünekler gibi ekipmanı yalıyormuş gibi “pika” denilen davranış gözlenebilir.
• Kronik, akut veya tekrarlayan(nüks) hallerde kötü kokulu ve bol miktarda mukus içeren ishal olabilir.
• Diğer olası semptomlar: depresyon, uyuşukluk, iştahsızlık kilo kaybı  ve hatta tedavi edilmezse ölüm. 

Giardia bağırsak yüzeyindeki mukozayı bloke edene kadar çoğalır ve normal sindirimi, emilimi ve yağ metabolizmasını etkiler.

Nasıl teşhis edilir?

Giardiasis’in canlı kuşlarda tespit edilmesi çok zordur. Hastalıktan şüphe edildiğinde vakit geçirilmeden Veteriner hekime müracaat edilmelidir. Kuş sahibi çok detaylı anemneze hazırlıklı olmalıdır. Laboratuvar incelemeleri için tercihen sabah ilk toplanan taze dışkı gerekir.

Klinik teşhis; alınan detaylı anemnez, yukarıda belirtilen bazı temel semptomların gözlenmesiyle yapılır. Takiben laboratuvar incelemelerine başvurulur.

Hali hazırda veteriner hekimler tarafından kullanılan Giardia testleri: 

• Kistleri tespit etmek için dışkıda çinko sülfat flotasyon testi, hareketli trofozoitleri tespit etmek için taze dışkıdan doğrudan salin yayma
• Fekal Trichrome. 
• ELISA Testleri. 
• Crypto / Giardia IFA

Tek bir gaita örneği ile yapılan rutin gaita incelemesinde, vakaların %1050’sinde yanlış sonuçlar rapor edilmiştir. Aynı kuştan çoklu örnek alınsa bile duyarlılığın ancak %85’e çıkartılabileceği bilinmektedir. Gaitada parazit varlığı değişken olduğu için art arda üç gün alınan numuneler incelenmelidir. Göz ardı edilmemesi gereken hayati konu; enfekte olan kuşların tümü hasta değildir. Aslında asemptomatik taşıyıcılar çok yaygındır. Bu yüzden tüm kuşların gaita incelemesi yapılmalıdır.

Giardiasisin Tedavisi

İyi haber şu ki, tüm sağlık kurallarına ve tavizsiz biyogüvenlik tedbirlerine uyularak giardiasis tedavi edilebilir bir hastalıktır. Hastalıktan şüphelenildiği andan itibaren hasta kuşun kafesi ayrılmalıdır. Bulaş çoğun lukla suyla olduğunda kuşun suyu kap yerine su şişesi ile verilmelidir. Banyo kabı kafesten çıkarılmalıdır. Amaç yeniden enfestasyonu önlemeye yardımcı olunmasıdır. Su şişesi kullanımı giardia’nın çoğaldığı kontamine suyu önlemenin etkili bir yoludur. Parazitin üremesini önlemek için su şişesi düzenli olarak fırçayla temizleyip kaynatılmış suda 10 dakika bekletilip kaynamış soğutulmuş suyla kafese yerleştirilmelidir. İçme uyuna elma sirkesi eklemek yararlı olacaktır. Yemleriyle Tercihen taze kekik verilebilir.

Giardisisin tedavisinde Ronidazole, Ipronidazole, Metronidozole Carnidazole gibi antiprotozoal ilaçlar kullanılır. 

Giardiasiste Korunma ve Kontrol

• Önleme en iyi hareket şeklidir.
• Önleme bulaş kesintiye uğradığında yahut kistlerin yenilmesi engellenmesiyle sağlanır.
• Kuşlar arasında temasının olmaması, temiz ve kuru bir ortam, farklı yaştaki hayvanların ayrılması, kafes ve ekipmanların temizlik ve dezenfeksiyonu, yemin dışkı engellenmesi olmazsa almazlardır.
• Hastalık halinde öncelikle sağlıklı havanların ihtiyacı karşılanır, en son hastaların işlemlerine geçilir
• Tek başına ilaç tedavisi, kuşun yeniden enfekte olmasını engellemez.
• Kafesin temiz, kuru steril olmasına dikkat edilmeli. 
• Gıda ve su temiz ve güvenli olmalıdır. 
• Hastalık şüphesinde dahi kuşlar ayrı kafelerde tutulmalıdır. 
• Su kirlenmemiş olmalıdır. 
• Klor, Giardia’yı her zaman öldürmez. 
• Sudaki standart klor seviyeleri giardia’yı yok etmek için yeterli değildir. 
• Ancak kaynatma, dondurma, ısıtma, kaynar su paraziti yok eder. 
• Ne yazık ki, ya kuştaki tüm parazitlerin yok edilememesi ya da yeni bir enfeksiyonun bir sonucu olarak nüksler yaygındır.
• Dışkılara teması önlemek için tüm kafeslerde ızgaralar bulunmalı ve kafes kâğıtları günlük olarak değiştirilmelidir. 
• Ek olarak; haftada en az bir kez kafesin, kafes ekipmanının oyuncakların ve oyun alanlarınızın kapsamlı bir şekilde temizlik dezenfeksiyonu, protozoal enfeksiyonu ortadan kaldırmanın ayrılmaz bir parçasıdır.
• Kafes ve ekipmanların temizlik ve dezenfeksiyonunda püf noktası

• Etkili dezenfeksiyon şu şekilde yapılabilir: önce yüzeyleri yumuşak bir bulaşık sabunuyla iyice yıkaıp ve durulanmalı. Ardından, etkili dezenfektanı tarifine göre suyla seyrelterek 1520 dakika temas süresi beklenir. Son olarak, kalıntılarını gidermek için temiz suyla iyice durulanmalıdır. 
• Genelde çamaşır suyu etkili bir dezenfektan olmasına rağmen, Giardiaya etki etmediği gibi solunum sistemini tahriş ettiğinden ve kuşun etrafında asla kullanılmaması gerektiğini unutulmamalıdır. 
• Ahşap oyuncaklar veya tünekler gibi gözenekli yüzeyler etkili bir şekilde dezenfekte edilemez. Kaynatmaya dayanaklı olanlar kaynatıla bilir veya değiştirilmeleri gerekir.
• Her gün temiz ve taze su verilmelidir. Özellikle sıcak yaz aylarında su seviyesini en üst seviyede tutulması unutulmamalı. 
• Protozoal enfeksiyonlar bağırsak ortamını değiştirerek vitamin ve besinlerin emilimini ve yağların sindirimini engeller. Enfekte kuşlar genellikle yetersiz beslenme belirtileri gösterir. 
• Kuşa optimal bir diyet sağlamak, protozoal enfeksiyonları ortadan kaldırmanın önemli bir parçasıdır. 
• Kuşta olabilecek diğer hastalıkları tedavi etmek de önemlidir. Çünkü bunlar kuşun bağışıklık sistemini zayıflatabilir ve bu parazitleri ortadan kaldırmasını zorlaştırabilir.

• İlaç tedavisi sırasında kuşun banyo ihtiyacı ile ilgili veteriner hekimin tavsiyelerine uyulmalıdır.
• Protozoanın antiparazitik ilaçlara duyarlılığı değişkendir ve tahmin edilmesi zordur. Bu nedenle, tedavinin başarılı olup olmadığını belirlemek için kuşun tedaviden sonra tekrar test edilmesi zorunludur. 
• Nüks enfeksiyonlar, direnç riskini geliştirebileceğinden, tedavi ile birlikte uygun temizlik ve dezenfeksiyon uygulanmalıdır. Ortam yeterince temizlenmezse, tekrarlamalar sürpriz sayılmamalı.
• İnsanlar Giardia enfeksiyonlarına yakalanabilir. İnsanlar genellikle kuşlardan farklı bir Giardia türü(Giardia lambia– G. intestinalis, G. Duodenalis-) ile enfekte olurlar. Ancak Giardia’yı kuşdan alması mümkün olabilir. Önlem olarak, kuşa dokunma, yem veya su verme kafesi temizlenecekse eldiven ve maske kullanılmalıdır. 
• Kemoterapi görenler gibi bağışıklığı baskılanmış kişiler, enfekte kuşlarla temastan kaçınmalıdır. 
• Kistler kaynatma, kurutma, dondurma ve ısıtılarak öldürülür. 

Kaynaklar

1. Demirözü, K.(1989): Tavukçulukta Temizlik ve Dezenfeksiyon. Tavukçunun Sesi, 7:26-27. Çiftlik Dergisi, 1990,75:30-35.
2. Demirözü K. (2006): Sınır Tanımayan Hastalık: Avian Influenza(Kuş Gribi), ISBN 975-00566-1-2, (Bakınız ) Kanatlılarda Biyogüvenlik Kriterleri, Temizlik ve Dezenfeksiyon., İstanbul,34-54.
3. Demirözü, K. (2010) :Kanatlılarda Temizlik ve Dezenfeksiyon Kriterleri. Çiftlik Dergisi, 319,38-42 
4. Demirözü, K.(2011):Süs Kuşları Hastalıkları X, Evcil Kuşların Günlük, Haftalık, Aylık Kafes Temizliği ve Bakımı. https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=34172, 29.10. 2012 yayınlandı
5. Demirözü, K. (2012) :Süs Kuşları Hastalıkları IV, Kuşlarda Vücut Dili. 18.Nisan.2012, https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=26930 ve Çiftlik Dergisi Haziran 2012 340(16-18) 
6. Demirözü,K.(2012):Süs Kuşları Hastalıkları VII,Kuşlar Niçin Isırırlar, Sorun Giderilebilir mi? URL: https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=31891 12.08.2012 yayınlandı.
7. Demirözü,K.(2012):Süs Kuşları Hastalıkları VIII, Evcil Kuşlar Neden Tüy Yolar? Önleme Mümkün mü?URL: https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=32525 06.09.2012 yayınlandı.
8. Demirözü, K.(2012):Süs Kuşları Hastalıkları IX, Evcil Kuşlarda Uygun Aydınlatmanın Önemi. URL: https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=31495 , 23.07.2012 yayınlandı. 
9. Demirözü, K.(2012):Süs Kuşları Hastalıkları XII, Evcil Kuşlarda Yıllık Check Up’ın Önemi. 14.Kasım.2012,https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=34661 , Çiftlik Dergisi, 2013;351(64-65) yayınlandı.
10. Demirözü, K.(2012): Süs Kuşları Hastalıkları XV, Evcil Kuşlarda Bakım: Kanat, Gaga, Tırnakların Kesimi ve Banyo Nasıl Yapılmalı? URL: https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=35033, 29.Kasım.2012 yayınlandı.
11. Demirözü, K.(2012): Süs Kuşları Hastalıkları XVII, Kuş Dışkılarının Günlük Gözleminin Sorunların Erken Tanısındaki Önemi. https://www.ciftlikdergisi.com.tr/ ?p=47526 20.102013 yayınlandı.
12. Demirözü, K.(2015): Süs Kuşları Hastalıkları XVIII, Kuşların Davranış Sorunlarının Sebepleri Ve Muhtemel Çözümleri. https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=75960 , 04.06. 2015 tarihinde yayınlandı.
13. Demirözü, K.(2013): Süs Kuşları Hastalıkları XXI, Evcil Kuşlarda Gürültülü Davranış Sorunu: Nedenleri Ve Çözümleri. https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=44083, 12.08.2013 yayınlandı.
14. Demirözü, K.(2016): Süs Kuşları Hastalıkları XXXV, Evcil Kuşların Hastalığı Nasıl Fark edilir? Hastalık ve Belirtileri Nelerdir? https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=94681, 28.06. 2016. Yayınlandı. 
15. Demirözü, K.(2016): Süs Kuşları Hastalıkları XXXVIII, Kuşların Beslenmesi: Evcil Kuşlarda Yemleme, Papağanlarda Diyet Ve Beslenmede İpuçları. . https://www.ciftlikdergisi.com.tr/kuslarin-beslenmesi-ve-diyet.html, 27.07.2016 Tarihinde yayınlandı
16. Demirözü, K.(2016): Süs Kuşları Hastalıkları XXXIX, Kuşların Beslenmesi: Yem Değişikliği, Sağlıklı Beslenme Programına Geçiş https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=106160 , www.ciftlikdergisi.com.tr/106160.html  13.12.2016 yayınlandı.

Demirözü, K.(2017): Süs Kuşları Hastalıkları XLVIII, Kuş Kafesleri, Tünekler, Yemlik, Suluk ve Diğer Aksesuarlar. https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=117434 , 21.06.2017 de yyınlandı..