Yarınların Gıda Açığı Kapatabilinir mi?

Nazimi Açıkgöz

FAO, Avrupa Komisyonu (EC), Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD) ve Dünya Gıda Programı (WFP) kısa zaman önce, yarınların gıda gereksiniminin karşılanması için bir çerçeve işbirliği anlaşması imzaladılar. Amaç gıda güvenirliği ve güvenliği konusunda etkili, koordineli, sürdürülebilir yeni stratejiler geliştirmekti. Bunu zorlayan nedenleri grafikten kolayca anlamak olası: Önce 1960 yılında 3 milyar olan nüfusun 2020’lerde 7,5 milyar olacağı beklenmektedir. Diğer taraftan, 1960 yılında kişi başına 4,3 hektar üretim alanı düşerken bu rakam 1980’de 3, 2000’de 2,2 hektar olmuştur. 2020 yılı tahmini ise 1,8 hektardır.  Buradan bir hektarın doyurduğu kişi sayılarını da bulabiliriz. 1960 yılında bir hektar 0,7kişiyi, 1980’de 1,5 kişiyi, 2000’de 2,7 kişiyi doyurmuştur. 2020 yılında ise bir hektarın 4,2 kişiyi doyurması gerekecektir.

İklim değişikliğinin su, gıda, sağlık, üretim alanları ve çevreyi tehdit edeceği bir gerçek. İnsanoğlu bu konuda bir şey yapmadığı takdirde, önümüzdeki 50 yılda, 5-8 derecelik bir artış endişesi hâkim. Sıcak dalgası, sel, fırtına, buzulların erimesi gibi değişimlerin, özellikle tarımsal üretim alanlarını büyük ölçüde daraltacaktır. Artan nüfus, daha fazla günlük kalori gereksinimi gibi beklentileri de bu kısıtlara ekleyecek olursak, insanlığın kendi geleceği için en küçük fırsatları değerlendirmesi kaçınılmazdır.

Tarımsal üretimi nasıl artırabiliriz? Türkiye’nin buğday üretimini ele alarak arayışımızı sürdürelim. Ülkemizde buğday, ortalama değerlerle 8 milyon hektarda 250 kg/da verimle 20 milyon ton civarında üretilmektedir. Bu temel gıda maddesinin uzun vadede kişi başına tüketiminin azalacağı, insan tüketiminden yeme kaydırılma şansının varlığı, buğday, un ve unlu mamul ihracatının artabileceği gibi seçenekleri bir an için göz ardı edelim ve yıllık üretimimizi 5 milyon tonluk artırma senaryosu oluşturalım. Verim sabit kaldığında iki milyon hektarlık yeni ekim alanına, ekim alanı sabit kaldığında ise dekardan 3,1 kg verim kaldırılması gerekmektedir.

Buğday ekim alanının iki milyon Ha artırılması, şu anki koşullarda diğer bitki ekim alanlarından koparmakla olası. Son yıllarda mısır üretimindeki artışın altında pamuk ekim alanlarının daralmasının yattığı gibi. O halde gelin 2,5 kg/da verimi 3,1 kg/da’a nasıl çıkartabiliriz, ona bir göz atalım. Önce buğdayda verim potansiyelini bir irdeleyelim. Teorik olarak buğday ve çeltik tüm gelişim faktörlerinin en ideal kombinasyonları sağlandığında 1,7 ton/da verim sağlayabilir. Hatta İngiliz araştırma kuruluşları 2020 yılında bu teorik değeri (olasılıkla C4’e dönüşümle) de aşarak 2 ton/da ürünü sağlayacak genotipler geliştirmek üzere yeni proje üzerinde çalışmaktadırlar. Şimdi, her mikroekolojinin (vadi diyelim)  farklı biyotik (hastalık- zararlı vd.) veya abiyotik (tuz, asit vd.) özelliği olduğu gerçeğinden hareketle, Türkiye’de yüzlerce mikrokilima için buğday çeşit geliştirmeyi hedefleyen sanal bir projeye göz atalım. Merkezde “Bakanlık+Üniversite+Özel sektör” çatı örgütü TÜRTAK (Türkiye Tarımsal Araştırma Kurumu) mükemmelce hazırlanmış projeyi ülkemizin her buğday ekilen köşesinde uygulamaya koyuyor. Eldeki genotiplerle, birçok ekolojide tescil dahi edilmemiş yeni yeni adaylar öne çıkıyor. Böyle bir uygulamanın tüm türler için yapıldığını varsayalım. Zannederim böylece Türk tohumculuğunun yeni çeşit adayı sorunu da çözümlenmiş olacaktır. Çünkü ülkemizde “yarıyol materyali” geliştiren özel sektör kesimi henüz yerini almamıştır[1].

TÜRTAK’ın işi zor aslında. Upov’a üye olduktan sonra birçok yabancı çeşit Türkiye’de koruma altına alınarak onların royalite-ıslahçı hakları yurtdışına transfer edilmeğe başlandı. Bazı meyve türlerinde, ihracatta rekabeti düşünerek, yeni çeşitlerinin yurtdışı sahiplerinin Türkiye’ye verilmeyebileceği beklenmelidir. Yani ülkemiz dünya pazarlarında rekabet edebilmek için uluslar arası pazarlara sunabileceği çeşitleri dahi yurt içinde  geliştirmek zorundadır.

Yüzlerce türde, değişik ekim-yetiştirme alternatifleriyle ortalama beş yılda bir yenilenecek çeşitlerin geliştirilmesinde çok sayıda bitki ıslahçısına gereksinim olacaktır. Ülkemizin her köşesinde açılan yeni üniversitelerin varlığı ve özellikle üst düzey üniversite yönetimlerinin ithal tohumculuğa sona verdirme arzuları devam ettiği sürece TÜRTAK’ın oluşumu hayalde kalmayacaktır. Bu ıslahçı ordusunda yer alabilecek potansiyel araştırıcılar, yeni çıkan ıslahçı hakları yasası çerçevesinde, geliştirilecek çeşitlerin royalitelerinden yararlanabileceklerdir.

Küresel ısınma, hızlı nufus artışı, her ülkenin gıda güvenirlikleri için, uzun vadeli ve kapsamlı yeni plan ve projeler hazırlamaya zorlamaktadır.