Su ve Suluk Sistemi

SU VE SULUK SİSTEMİ

Prof. Dr. F. Tahir Aksoy

ftaksoy@yahoo.com, aksoy@veterinary.ankara.edu.tr

SAĞLIKLI VE VERİMLİ BİR SÜRÜ İÇİN SULUKLARDA DAİMA KALİTELİ İÇME SUYU BULUNMALI, HER HAYVAN SUYA KOLAYCA ULAŞMALIDIR. BİR KÜMESTE SUYUN KALİTESİZ OLMASI YA DA KÜMESTE SULUK DAĞILIMININ DÜZGÜN OLMAYIŞI ÖNCE VERİMSİZLİĞE, SÜRÜDE BİRÖRNEKLİĞİN BOZULMASINA VE ARDINDAN PEK ÇOK SAĞLIK SORUNUNA YOL AÇAR.  CİVCİV PİLİÇ TAVUK VE HOROZLAR İÇİN SU ÇOK ÖNEMLİDİR.

Su olmadan yaşam olmaz. Yaşamak, büyümek ve üremek için her canlı suya ihtiyaç duyar. Bir sürüde oluşan sağlık sorunları kimi zaman bir hastalık etkeni ile ilgili olmayabilir. Bir kümeste hayvanlara verilen içme suyunun kalitesiz olması ya da kümes içinde suluk dağılımının eksik ya da düzgün olmayışı önce verimsizliklere, sürüde birörnekliğin bozulmasına ve ardından pek çok sağlık sorununa yol açar. 

Civciv, piliç, tavuk ve horozlar tüm yaşamları boyunca kesintisiz olarak temiz, bulaşıksız, taze içme suyuna ihtiyaç duyar. Bir kanatlı vücudunun yüzde 70 ile 85 ve bir tavuk yumurtasının yüzde 74 kadarı sudan ibarettir.  Bu nedenle su alımındaki azalma veya vücuttan atılan suyun artması çok önemli bir sağlık sorununun işareti olabilir. Yeni bir kümese taşınan civciv tavuk ve piliçler orada hemen suya ulaşabilmelidir.

Su canlı vücudunda çeşitli biyolojik görevler için gereklidir. Sindirim faaliyetlerinden tutun da kan dolaşımına, vücuttaki biyokimyasal olayların oluşmasına, vücut sıcaklığının dengelenmesine, eklemlerin, organların ve barsak içindeki yiyeceklerin kayganlaşmasına, üreme faaliyetlerine, atık maddelerin vücuttan çıkarılmasına kadar her olay için su gereklidir.

Herhangi bir hayvan gereksinimini sağlamak için şu üç yoldan su alır.  (1) Doğrudan doğruya su içer,  (2) yem yerken onun içerdiği suyu da almış olur ve (3) metabolik faaliyetler sırasında hidrojen içeren organik besin maddelerinin oksidasyonu ile meydana gelen suyu (metabolik su) kullanır.

 SU TÜKETİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Yem tüketimi ile su tüketimi arasında (yem/su) 1/2 veya 1/3 gibi bir oran vardır. Yem tüketiminin artması su tüketimini de artırır. Bazı durumlarda ise yem tüketimi azalırken su tüketimi hızlı bir şekilde artar (çevre sıcaklığının yükselmesi halinde ve bazı hastalıklarda böyledir). Nemli mevsimlerde tavukların su tüketimi bir miktar azalırken, kuru mevsimlerde artar.

Çevre sıcaklığı ile tavuğun su içme isteği arasında da önemli bir ilişki vardır. Çevre sıcaklığının yükselmesi ile tavukların içtikleri su miktarı da hızlı bir şekilde artar. Nitekim bir günde 20° C ısı altında 152 gram kadar su tüketen bir piliç 30° C ısı altında 262 gram su tüketir.

İçme suyu sıcaklığının 24ºC ’nin üzerine çıkmaması gerekir. İçme suyu ile aşı uygulamaları sırasında su sıcaklığının 20ºC ’nin üzerinde olmamalıdır. Depodaki su çevre sıcaklığından etkilenir. Kümesteki içme suyunun sıcaklığı konusunda soğuk mevsimlerde sorun oluşmaz ama sıcak mevsimlerde su sıcaklığı kontrol edilmelidir. Su depolarına ısı yalıtımı yapılması, depodaki suyun arada bir değiştirilmesi, tanklara belirli zamanlarda buz blokları atılması gibi önlemler düşünülebilir.

Kural olarak içme suyunun kümes sıcaklığından biraz daha düşük olması uygundur. Bu sıcaklık 5  °C”den daha az olmamalıdır. Günlük civcivler için verilen suyun biraz ılık olmasına (18 °C kadar) dikkat edilmelidir. Çok sıcak mevsimlerde içme suyunun biraz serin olması piliç ve tavukların sıcak hava koşullarına karşı direnmelerine yardımcı olacaktır. İçme suyunun çok soğuk olması (5°C’nin altı) halinde hayvanların içtikleri su miktarı azalır ve suyun donması ile de su alımı olanaksız hale gelir. İçme suyu sıcaklığının yüksek olması halinde su tüketimi azalacaktır.

Yemin kimi özellikleri ile hayvanın su tüketimi arasında önemli ilişkiler vardır. Yem içerisinde suda eriyen minerallerin, özellikle tuzun fazla olması halinde, yemde protein oranının yüksek olması durumunda hayvanın su içme isteği artar. Yemde sindirilemeyen madde miktarının fazla olması veya müshil etkisi yapan maddelerin bulunması halinde hayvan daha fazla miktarda dışkı çıkaracaktır. Tavuk dışkısının yüzde 75 ile 85 kadarı su olduğu için bu durumdaki bir tavuğun su tüketimi de fazla olur. Normal büyüklükte (60 gram) bir yumurtada 39 gram kadar su vardır. Bir tavuğun yumurta verimi arttığı zaman su tüketimi de artar. Hayvanın vücut büyüklüğü ile su tüketimi arasında pozitif bir ilişki vardır. Horozların su tüketimi tavuklara bakarak daha fazladır.

Tavuklar için iyi olan bir içme suyu genel olarak; temiz, renksiz, kokusuz, tortusuz, zararlı maddelerden yoksun olmalıdır. İçme suyunun temizliği ile hayvanın sağlığı arasındaki doğru ilişki unutulmamalıdır.

Suda yüksek oranda tuz bulunması halinde bazı sorunlar ortaya çıkar. Sudaki tuz oranının en fazla binde 3 civarında bulunması gerekir. Daha yüksek oranlarda tuz içeren sular ishal ve böbrek hastalıklarına yol açar. Ayrıca sürülerde ölüm oranı yükselir, büyüme, gelişme ve yumurta verimi azalır.

Hastalıklar nedeni ile hayvanlar yem tüketimini durdurabilirler fakat su içmeye devam ederler. Bu nedenle su, çoğu kez birçok ilacın verilmesi için de iyi bir yoldur.

İÇME SUYUNUN ÖNEMLİ NİTELİKLERİ

Hayvanlara verilen su kaliteli içme suyu niteliğinde olmalıdır. Bu kalitenin belirlenmesi için belirli aralıklarla suyun mikrobiyolojik ve kimyasal analizlerinin yapılması gerekir. Elde edilen analiz bulguları daima kabul edilebilir değerlerde olmalıdır. Hayvanlara verilen su temiz, sertlik derecesi uygun, çevreden bulaşma olmadan taşınıyor olmalıdır.

 SULUK SİSTEMİ KONUSUNDA GENEL KURALLAR

Kümeste hayvanların her an suya kolayca ulaşabilmesi çok önemlidir. Kümeslerde kullanılan suluk (damlalıklı veya asma) sisteminin şu özellikleri taşıması gerekir:

• Kümes içindeki hayvan sayısına göre yeterli sayıda suluk bulunmalıdır. Fazla sayıda suluk bulunması kümeste gereksiz olarak yer kaplayacaktır. Suluk sayısının azlığı ise hayvanların suluklara yığılmasına ve susuz kalmasına ve sürüde birörnekliğin bozulmasına yol açabilir.   
• Kümes içine suluklar her bölgeye eşit sayılarda dağılmış ve yükseklikleri hayvanlara göre ayarlanmış olmalıdır. Hayvanlar her an suya kolayca ulaşabilmelidir.
• Suluklardan yere su sızmamalıdır.
• Suluklar kolay temizlenebilir ve ayarlanabilir olmalıdır.
• Borulara gelen suyun basıncı ayarlanmış olmalıdır. Kümeslerde hayvanların tükettiği toplam su miktarı daima bir su sayacı yardımı ile belirlenmelidir.
• Bozulan suluklar hemen tamir edilmelidir. Bozulan suluğun (veya damlalığın) iptal edilmesi durumunda hayvan başına hesaplanan suluk sayısı azalacak ve sürüde sorunlar oluşacaktır.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 

Kısıtlı yemleme programları uygulanan sürülerde gerekli görüldüğünde yemleme programına paralel olarak su kısıtlama programları da uygulanabilir. Özellikle kontrollü yemlenen damızlık sürülerin aç günlerinde gereğinden daha fazla su tüketerek veya suluklarla oynayarak altlığı ıslatmaları durumlarında su kısıtlaması düşünülebilir. Ancak, hayvanların su kısıtlamalarına karşı yem kısıtlamasından çok daha fazla duyarlı oldukları hatırlanmalıdır. Su kısıtlaması yapılan sürülerde özellikle yem dağıtım saatlerinde ve hem aç hem de tok günlerde,  günde en az yedi saat olmak üzere tüm suluklarda su bulunmalıdır.

SULUK SİSTEMİNİN TEMİZLİĞİ

İçme suyu temiz bir kaynaktan temin edilmelidir. Temiz su, kümese kadar geldiği yollarda kirlenmemelidir. Kümes içindeki su dağıtım boruları da temiz olmalı ve suyun kirlenmesine yol açmamalıdır.  Bir laboratuar yardımı ile belirli zamanlarda suyun gelip geçtiği ve aktığı çeşitli yerlerden su örnekleri alınmalı ve suyun mikrobiyolojik ve kimyasal analizleri yapılmalıdır. Kümes içindeki boru içleri devreler arasında temizlenip arıtılmalıdır. Suların temizlenmesi için yoğunlaştırılmış hidrojen peroksit solüsyonlarından, çeşitli organik asitlerden ve kireç çözücülerden yararlanılmaktadır. Boru içlerinde oluşan sümüksü film tabakası ve varsa kireçlenme yok edilmelidir. Temizlenmiş boruların iç temizliğinin korunması için hayvanların tükettiği suya belirli aralıklarla kimi kimyasal maddeler kullanım tarifine göre katılabilir.  Piyasada bu amaçla kullanılan çeşitli ticari dezenfektanlar mevcuttur.