Bir Tavuk Sürüsünde Telek ve Tüylerin Durumu Bize Ne Anlatır?
Bir Tavuk Sürüsünde Telek ve Tüylerin Durumu Bize Ne Anlatır?
Prof. Dr. F. Tahir Aksoy
TELEK HAKKINDA GENEL BİLGİ:
Sağlıklı bir tavuk ve horozda bedenin büyük bölümü telek ve tüylerle kaplıdır. Bu telek ve tüyler vücudu saran on ayrı bant üzerindeki telek foliküllerine muntazam olarak yerleşmişlerdir. Tavuk ve horoz derisinde ter ve yağ bezi bulunmaz. Kuyruğun üzerinde bir adet yağ bezi bulunur (pigostil). Bantlar arası boşluklarda folikül bulunmaz. Söz konusu bantlar, baş, omuz, but, sırt, göğüs, boyun, bel, bacak, kanat, ve karın bölgelerindedir. Tüy ve teleklerin yardımı ile hayvan yaralanmalardan, soğuk ve sıcaktan korunur. Kanat ve kuyruk telekleri uçuşa ve kaçışa da yardımcı olur. Teleklerin değişik renkleri bazı ırk özelliklerini oluşturur. Bazı teleklerin özellikleri (kimi renkler, erken ve geç gelişme özellikleri) cinsiyet kromozomları üzerinde bulunan genler tarafından belirlenir. İşte bu özelliklerden yararlanılarak otoseks civcivler üretilebilmektedir. Telek ve tüyler, deri içindeki telek folikülünden gelişir. Burada bulunan özel telek hücreleri epiderm kökenlidir. Gelişen bir telek, tümü ile epiderm hücrelerinin hızlı çoğalması sonucu oluşur ve gelişme sırasında dermal hücreler onlara gerekli besin ve pigmentleri sağlarlar. Gelişmesini tamamlamış bir telek, besin alımını durdurur, foliküle bağlı cansız bir parça olarak kalır. Düşen bir teleğin yerine folikül içinde bulunan hücreler hemen yenisini üretirler. Tavuklar, deri kaslarının yardımı ile teleklerini oynatabilirler. Özellikle kanat ve kuyruk teleklerinin hareket etme yetenekleri iyi gelişmiştir.
Kuluçkadan yeni çıkan bir tavuk civcivinin bedeni ince tüylerle kaplıdır. Sadece kanat uçları ve kuyruk uçlarında telekler vardır. Bir süre sonra tüycükler uzar ve pek çoğunda telek sapı oluşur. Telek sapında teleğin tarak kısmı gelişir. Kanat ve kuyrukta bulunan küçük telekler de uzar. İlk telekler bir süre sonra yavaş yavaş dökülür ve 8 haftalık yaşta iken ikinci defa telekler çıkar. Kanatlı 13 haftalık iken bu teleklerin de döküldüğü ve yerine üçüncü kez yeni teleklerin çıktığı görülür. Pilicin cinsel olgunluk çağına erdiği sırada (4.5 veya 5 aylık yaşta iken) dördüncü kez eski telekler dökülmüş ve yeni tamamlanmış telekler çıkmış olur. Bu telekler ilk ergin çağ telekleridir. Ergin çağda bulunan tavuklar normal olarak yılda bir defa teleklerini değiştirirler. Bu olaya tüy dökümü ve tülemek denir. Yumurtlama sezonunun sonunda, yılda bir defa, normal olarak tavuğun telekleri dökülür. Yumurtlamanın durduğu dönem telekler yeniden çıkar ve tavuk daha sonra tekrar yumurtlamaya başlar. Kötü çevre koşulları (açlık, susuzluk, karanlık) altında da tavuklar teleklerini dökerler.
Pratik olarak, teleksiz ve tüysüz tavuk üretmek de mümkündür. Bazı genler buna olanak sağlamaktadır (nn, Nk-). Fakat ticari uygulamada, teleksiz, tüysüz tavukların karşılaştıkları sorunlar sağladıkları yararlara oranla çok fazla olmuştur. Geçmiş yıllardabazı damızlıkçı firmalar tarafından sıcak koşullara daha iyi uyum göstermesi amacı ile çıplak boyunlu olan (Na-), geç ve gevşek teleklenen sürülerin üretime sokuldukları bilinmektedir.
Ergin bir tavuk üzerinde, şekil ve büyüklük bakımından farklılıklar gösteren değişik telekler bulunur. Tavuk teleklerini; kanat ve kuyruk telekleri, örtücü telekler ve karın altı telekleri diye üç gruba ayırabiliriz. Horozların boyun ve sırtlarında, çok ince ve uzun yumuşak horoz telekleri vardır. Tüm teleklerde, kök, sap, tüylü bölüm, örgülü yüzey, atkı, atkı bağı gibi bölümler vardır. Teleklerin gelişmesi üzerine hormonların etkili olduğu bilinmektedir.
TELEK DEĞİŞİMİ (MOLTING)
Yumurtlama sezonunun sonunda, yılda bir defa, normal olarak tavuğun telekleri dökülür. Yumurtlamanın durduğu dönemde telekler yeniden çıkar ve tavuk tekrar vücudunu yeni bir yumurtlama dönemine hazırlar. Bir tavuk sürüsünün yumurta verimi, birinci yıldan sonra her yıl kararlı bir şekilde azalır. Bu nedenle damızlık ya da ticari tavuk sürüleri genellikle birinci yıl yumurta verimleri sonunda üretimden çıkarılırlar. Bazı koşullarda ise, sürülerin birinci yıldan sonra tekrar üretimde kullanılması ekonomik olabilir. İşte bu durumlarda yumurtlama sezonunun sonunda sürü zorla tüy dökümüne sokulur (force molting). Burada amaç sürüde önce yumurtlamayı durdurmak ve sonra da birörnek şekilde başlatmaktır. Ayrıca sürüden bazı sağlıksız tavuklar ayıklanır ve kalan tüm diğer hayvanlar fazla kilolarını atmış olurlar.
Zorla tüy telek dökümü yapmak için geliştirilmiş birçok program vardır. Bu programlar uyarınca sürüde belirli bir süre su, yem ve ışık kısıtlaması uygulanır. Bu kısıtlamaların her birisi bir stres faktörüdür. Hayvanlar üzerinde stres etkisinin şiddetli olması tüy ve telek dökümünü, canlı ağırlık kaybını hızlandıracak fakat sürüdeki ölüm oranını artıracaktır. Bu konuda İyi bir program; tüy telek dökümü, canlı ağırlık kaybı ve ölüm oranı arasında uygun bir denge sağlayarak yapılandır.
KÖTÜ KOŞULLAR VE SAĞLIK SORUNLARI
Bir tavuk sürüsünde teleklerin durumu ve görünümü birçok faktör tarafından etkilenir. Sürünün yaşı, sağlığı, hayvanların beslenme durumları, genetik yapı, kümes içindeki çevre koşulları bu faktörlerin en önemlileridir. Bazı dış ve iç parazitler ve bazı hastalıklar, hayvanların teleklerinin görünümünü bozabilir (Örneğin malabsorbsiyon sendromu / helikopter hastalığı, değişik nedenlere bağlı ishal durumları). Sürüde teleklerin düzgün olması için civciv, piliç, tavuk ve horoz yemleri besin maddesi içerikleri bakımından dengeli olmalıdır. Özellikle yemin protein dengesi çok iyi ayarlanmalıdır. Kümes içindeki altlığın bozuk olması (ıslak veya çok kuru, ince), kümes havasının soğuk ve rutubetli veya çok kuru ve tozlu olması sürüde telek özelliklerinin bozulmasına neden olur. Bir tavuk sürüsünde telekler o sürünün verimine, yaşına uygun bir durumda olmalıdır.
BİR TAVUK SÜRÜSÜNDEKİ TELEK VE TÜYLERİN DURUMU İLK BAKIŞTA SÜRÜNÜN VERİMLİLİĞİ, BÜYÜMESİ, GELİŞİMİ VE SAĞLIĞI KONULARINDA PEK ÇOK ŞEY ANLATIR.
