Değişen Kümes Sistemleri

Değişen Kümes Sistemleri

Dr. Kaya DEMİRÖZÜ
Kanatlı Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı

Yumurtacı sürülerin kümes sistemleri son zamanlarda önemli ölçüde değişmektedir. Avrupa, Okyanusya ve Kuzey Amerika’da yumurtlacı sürülerin kafessiz kümes sistemlerinde yerleştirilmesinde istikrarlı bir artış görülmektedir. Ancak Latin Amerika ve Güneydoğu Asya’da da henüz bu konuda henüz bir gelişme söz konusu değildir.

Küresel bir bakışla, geleneksel batarya kafeslerinin hala yumurta tavuklarında kullanılan başat sistem olduğudur. Büyük kümesler ve serbest gezinen kümes sistemlerine hala sıcak bakılmamaktadır.

Yumurtacı sürülerin kafessiz kümes sistemlerinde yetiştirmek, üreticinin farklı kanatlı yönetim becerilerinin yanı sıra sürünün gereksinimlerinin de farklı olmasını gerektirir. Damızlıkçı firmaların yer sisteminde hayvanların yeni sisteme göre yetiştirilmesi gerekir. Bunun için kümes ekipman firmaları, yumurta üreticileri, kanatlı uzmanları  ve araştırma enstitüleri ile yakın işbirliği içinde araştırmalar yapılmalıdır. 

Verimlilik önemlidir, ancak davranış özellikleri, kafes dışı sistemler için ek gereksinimler haline gelmiştir. Uysal yumurta tavuğu Kafesten kafessiz yumurta üretimine geçiş, farklı kanatlı yönetim becerileri gerektirdiğinden, çoğu yumurta üreticisinin uysal tavuk ırklarına, yani bakımı ve yönetimi kolay yumurtacı tavuklara sahip olması önemlidir. Yumurtacı tavukların büyük kümesler gibi karmaşık kümes sistemlerinde yön bulmayı bilmeleri önemlidir, yani follukları bulabilmeleri, yer belirleme programları bu yeni gereksinimlere uyarlanmış ve günümüzün üreme hedefleri daha dengeli hale gelmiştir. Hayvan refahı hala yeni özellikler tanıtılmaktadır (folluk davranışı, menzil davranışı vb).

Genel olarak, kafessiz barınma sistemleri, sağlıklı ve düşük mortalite uysal, ve yüksek verimli bir yumurta tavuğuna ihtiyaç duyar.

Sağlıklı ve dirençli sürü

Kafessiz barınma sistemlerinde (büyük kümes, serbest dolaşma) yumurta tavukları altlık ve/veya toprakla doğrudan temas halinde oldukları için dışkılarından tamamen ayrılmazlar. Kafessiz barınak sistemlerinde parazit ve bakteriyel enfeksiyonların prevalansı daha yüksek olduğu için kafessiz yumurta tavuklarının hastalıklara daha fazla maruz kaldığı ve kafes sistemlerine göre daha yüksek ölüm oranlarına neden olduğu bilinmektedir.

Müsamahasız ve iyi tasarlanmış bir biyogüvenlik planının uygulanmasının yanı sıra, uygun damızlıktan seçiminin yapılması önemlidir. Yetiştirme döneminde iyi büyüyebilen ve gelişebilen piliçler, aşıların stresiyle baş edebilir ve yumurtlama başlangıcında yeterli yem alımıyla sonuçlanan iyi bir verim elde edilebilir. Bu tavukların, kendilerini korumak için bir tepki olarak üretkenliklerini düşürmeden dış stres etkenleri ile daha iyi başa çıkma eğilimindedir.

Uysal sürü

Kafesten kafessiz yumurta üretimine geçiş, farklı kanatlı yönetim becerileri gerektirdiğinden, çoğu yumurta üreticisinin uysal tavuk ırklarına sahip olması önemlidir. Yumurta tavuklarının büyük kümeslerde gibi karmaşık barınma sistemlerinde nasıl yön bulacaklarını ve yollarını bulmaları önemlidir, yani folluklar, yemlik ve sulukları bulabilmeli ve gece olduğunda sistem üzerinde hareket edebilmelidirler. Çoğu yerde yetiştirme sistemlerinde zemin ve sistem yumurtalarının toplanması emek yoğun ve daha düşük ekonomik değere sahiptirler(kirli yumurtalar AA, A veya B sınıfı yumurtalar olarak sınıflandırılamayacaklarından). Sistemdeki tavuklar gece uyumak için yukarı çıkarsa, zemindeki yumurta miktarı azaltılabilir.

Sabahın erken saatlerinde, aydınlanma başladığında tavukların çoğu yumurtalamaya başlarlar. Böylece folukları kolayca bulabilirler. Bu nedenle, yetiştirme döneminde olan sürünün, geceleri sistemlere atlamak için eğitmek ve yarkaları üretim kümesine taşıdıktan sonra sistemde hareket eden yarkalara odaklanmak çok önemlidir.

Sürünün Sosyalleşmesi

Kafessiz yumurta endüstrisindeki ana zorluklardan biri tavukların davranışlarıdır. Geleneksel kafes kümes sistemlerinde grup boyutları genellikle küçüktür, ancak kafessiz kümeslerde bölme başına binlerce yumurta tavuğuna söz konusu olabilir.

Tüy gagalama ve yamyamlık gibi istenmeyen davranışlar, genel olarak daha yüksek ölümlere neden olabileceğinden, kafessiz barınma sistemlerinde çok daha geniş bir etkiye sahip olabilir. Tüy kaybı, daha yüksek ısı kaybını telafi etmek için fazla  yem tüketiminde eğiliminde olduklarından, yumurtlayan tavukların yem verimliliğini olumsuz etkileyebilir.

Damızlık yetiştirme de, hem kafes hem de kafessiz barınma sistemlerinde istenmeyen davranışlar olan sinirlilik ve histeri gibi özelliklere dikkat edimelidr.

Mükemmel bir yetiştirme dönemine yatırım yapmanın (piliçlerin insanlara alışması, kümes gürültüleri, ani olaylar tavukların üretim sırasındaki davranışlarına fayda sağlayacağı bilinmektedir. Sürünün birbirlerine karşı fazla sosyalleşmemeleri çok önemlidir. Boğulma ve yığılma gibi bazı olumsuz davranışların neden ortaya çıktığını araştırmak için bilimsel araştırmalar halen devam etmektedir. Bu davranışta beyaz ve kahverengi ırklar arasında beyazlar lehine belirgin farklılıklar görülmektedir. Ayrıca, sonbahar/kışın başlarında daha yüksek bir insidansla yılın zamanı bir rol oynuyor gibi görünmektedir.

Yumurta tavuğu ekonomisi

Uzun yıllar boyunca yumurta tavuklarının serbest gezinen ve organik sistemlerdeki performansı, kümesteki tavuk başına yumurta üretimi, yaşanabilirlik ve yemden yararlanma oranı açısından kafes ve klasik kümes sistemlerindeki yumurta tavuklarının performansının gerisinde kalmıştır. Ancak zaman geçtikçe ve kafessiz yönetim konusunda daha fazla deneyim ve bilgi edindikçe,  üretkenlikteki farkın kapandığını sahada gözlenmektedir.

100 haftalıkken tavuk başına 500 veya daha fazla yumurtaya ulaşan, sürülerinden tam genetik potansiyel elde edebilen serbest dolaşan ve organik yumurta üreticilerinin yakın zamanda açık örnekleri bulunmaktadır. Onların sırrı nedir? Doğru cins seçiminin yanı sıra, civcivlerin yetiştirme ve büyüme koşullarıyla başlayan sürecin önemi büyüktür.

Kafessiz yumurta tavukları, daha yüksek aktivite seviyeleri nedeniyle artan enerji gereksinimlerine sahip olduklarından, daha yüksek iştaha ve dolayısıyla daha az elverişli bir FCR’ye sahip olma eğilimindedir. Arz ve talep arasında iyi bir dengenin olduğu pazarlarda, yumurta üretiminin bu yüksek maliyeti, yumurta üreticilerinin kafessiz yumurtalar için aldıkları yüksek yumurta fiyatları ile telafi edilmektedir. Unutulmamalıdır ki, kafessiz yumurtalar kafesli yumurtalara göre daha büyük bir ekolojik değere sahiptir.

Sonuç

Farklı barınma sistemleri, bu sistemlerde yetiştirilen yumurta tavukları ile ilgili farklı ihtiyaç ve gereksinimler gerekir. Bazı özellikler damızlık yetiştirme şirketleri tarafından seçilebilir ve yetiştirilebilir. Ancak diğerleri yarka yetiştiricisi ve yumurta üreticisi tarafından düzenlenip yönetilmelidir. Yetiştirme dönemine yatırım yapmak, kafessiz bir barınma sisteminde iyi performans gösterebilecek kaliteli bir yarka geliştirmek için esastır.

Yetiştirme dönemi, piliçlerin nasıl gezineceklerini ve daha karmaşık kafessiz barınma sistemlerinden nasıl yararlanacaklarını ve belirli olaylara nasıl tepki vereceğini eğitmek için gereklidir. Yetiştirme dönemi bir maliyet değil, bir yatırım olarak görülmelidir. Yetiştirme dönemindeki ekstra yatırım, bu sürüler daha üretken olma eğiliminde olduğundan ve daha düşük ölüm oranları gösterdiğinden, verim döneminde kendini geri ödeyecektir

Hem kafes hem de kafessiz yumurta üreticileri, kafeste tutulan tavuklar da kafessiz özelliklere yönelik yetiştirme ve seleksiyon çabalarından yararlandığından, üreme programına ilave kafessiz özelliklerden yararlanır.

Olumlu sosyal davranış gösteren dayanıklı yumurta tavukların genel olarak daha iyi yaşama gücü vardır. Düzgün tüylenme, verim dönemi sonrası satışta doğrudan daha düşük FCR ve daha yüksek değer ile sonuçlanacaktır.