Gıda Güvenliği ve Gıda Mühendislerinin Rolü, Yaşanan Atama Sıkıntıları

Son günlerde artan olumsuz gıda haberleri ile ilgili olarak gündemde olan Gıda Mühendisleri Derneği Başkanı  Abdussamed Boyu  Çiftlik Dergisi’nin konuğu olarak söyleşide bulundu.Sizlerinde ilgisini çekecek röportajı sunuyoruz:

ÇİFTLİK DERGİSİ ;Gıda Güvenliği nedir,  Halk sağlığı açısından gıda güvenliğin önemi nedir?

Gıda güvenliği sağlıklı gıda üretimini sağlamak amacıyla gıdaların üretim, işleme, saklama, taşıma ve dağıtım aşamalarında gerekli kurallara uyulması ve önlemlerin alınması olarak tanımlanmakta ve sağlıklı, sağlığa yararlı ve sağlıklı durumu korunmuş gıda kavramlarını içermektedir.

Gıda güvenliği; tarladan sofralarımıza kadar gelen her ürünün, üretiminin her aşamasında gerekli kontroller yapılmış, sağlıklı ve güvenli ürünlerin temin edilmesini zorunlu kılmaktadır

Günümüzde dünya nüfusunun hızla artmasına bağlı olarak artan gıda ihtiyacı, gıda üreten işletmelerin yeterli hijyenik ve teknolojik koşullara uygun olmaması, gıda denetimleri konusunda yasal ya da uygulamaya yönelik yetersizlikler; gıdaların sağlıksız olarak, yeterli önlemler alınmadan tüketiciye sunulması soruna yol açmaktadır. Tüketicilerin sağlıklı gıdalara ulaşabilmesi ve bu şekilde toplum sağlığının korunabilmesi, gıdaların üretim ve pazarlama aşamalarında hijyen kurallarına eksiksiz uyulması ile doğrudan ilişkilidir

Sağlıklı nesiller, sağlıklı ve güvenli besinler tüketerek yetişir. İnsan hayatının devamının bağlı olduğu beslenme ihtiyacı, sağlıklı yaşam için sağlıklı ve güvenli gıdalar tüketimini zorunlu kılmaktadır. Dünyada gıda ve su kaynaklı hastalıklara bağlı olarak her yıl yaklaşık 1,8 milyon kişi hayatını kaybetmektedir.  Bu kişilerin çoğunluğunu çocuklar oluşturmaktadır.

Özellikle son dönemde hepimizin üzülerek şahit olduğu,  ardı ardına yaşanan gıda terörü vakalarıyla karşılaşmaktayız.  Sahte ballar, damacana sularda yaşanan sorunlar, ne olduğu bilmeden yenen et ürünleri, tebeşir tozu katılan süt ürünleri, kiremit tozu katılan baharatlar ve daha nicesi… Bu yaşananlar ülkemizde gıda güvenliğinin ne kadar risk altında olduğunu ve halk sağlığının nasıl büyük bir tehlikeyle muhatap olduğunu göstermektedir.  Bir türlü önüne geçilemeyen kayıt dışı, merdiven altı üretim, taklit ve tağşiş yapan gıda işletmeleri gıda güvenliğinin önünde en büyük engel olarak durmaktadır.  Hileli gıdalarla tüketici kandırılmakta ve güvenli sandığımız ürünleri hem kendimiz tüketiyor hem de çocuklarımıza tükettirmekteyiz.

ÇİFTLİK DERGİSİ :Peki gıda güvenliği uygulamaları ne zaman başladı, mesela Osmanlı’da Gıda Güvenliğine dair bir uygulama varmıydı?

15. yüzyılda Fatih Sultan Mehmet ve 2. Beyazıt döneminde gıda üretim alanlarında uygulanmak üzere fermanlar yayınlandığını ve bu konuda çok hassas olunduğu görülmektedir.  2. Beyazıt tarafından “Kanunname-i İhtisab-ı Bursa” isminde bir ferman yayınlanmış ve burada  tuz, ekmek, sebzeler, et, yumurta, süt, yoğurt, peynir gibi ürünlerin hangi standartlarda üretilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bu fermana uymayanlar ise falaka ve para cezası ile cezalandırıldığını öğrenmekteyiz, diğer taraftan Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u Fethettikten sonra belediye reisi olarak görevlendirdiği Hızır Bey Çelebi’ye ekmek üretiminde kullanılan çanakların, teknelerin temizliğine çok dikkat edilmesi ve üretiminde hile yapılmaması konusunda kesin talimat verdiğini bilinmektedir.

ÇİFTLİK DERGİSİ :Türkiye’de Gıda Güvenliği ne durumda?

AB ülkeleri ile kıyaslandığında Türkiye’nin nüfus ve yüzölçümü bakımından büyük bir ülke olması, fazla sayıda gıda işletmesinin küçük çaplı üretim yapması ve bir kısmının kayıt ve kontrol dışı olması, gıda denetim hizmetlerinin etkin bir şekilde yapılamaması, gıda denetiminde konunun uzmanı olmayanların görevlendirilmesi, yeterli denetçi personelin olmaması gibi problemler ülkemizde gıda güvenliğini tehdit etmektedir.

Gıda güvenliği için en önemli şart; Gıda üreten, işleyen, depolayan ve satan her işletmelerin her aşamasının etkin bir şekilde denetimin yapılmasıdır.  13 Haziran 2010 tarihine kadar yürürlükte olan 5176 sayılı Gıdaların üretimi, tüketimi ve denetlenmesine dair kanunla bütün gıda işletmelerinin sorumlu yönetici bulundurma zorunluluğu vardı. Bu tarihten sonra yürürlüğe giren 5996 sayılı Veteriner hizmetleri, bitki sağlığı gıda ve yem kanunu ile sorumlu yönetici bulundurma zorunluluğu 30 beygir gücü ve üstü olması kuralı getirilerek, 30 beygir gücün(HP)ün altındaki bütün gıda işletmelerinin denetimsiz hale gelmesine neden olmuştur. Bu sebeple her gün ekmek aldığımız fırın, börek salonu, tatlıcı ya da yufkacı gibi birçok işletmenin denetlenmesi zorunluluğu ortadan kaldırılmış ve halk sağlığı tehlikeye atılmıştır. Bu süreç, yaşanan gıda terörü vakalarına ciddi zemin hazırlamıştır.

ÇİFTLİK DERGİSİ :Yapılan hile yöntemleriyle ilgili örnek verebilir misiniz?

Hepimizin üzülerek ve endişeyle takip ettiği, son dönemde sıkça medyada yer alan taklit ve tağşiş yapılan ürünlere birkaç çarpıcı örnek vereyim;

• ●     Süt ürünleri: 

Süt yağı alınarak yerine bitkisel yağ ilavesinin yapılması

Yaz aylarında çiğ sütün bozulmaması için hidrojen peroksit katılması

Süt tozuna tebeşir tozunu ilavesi

Yoğurda mermer tozu ilavesi,

Yoğurtta su tutmasını sağlamak için jel ilavesi,

Küf tutmuş bayatlamış peynirlerin eritilerek, eritme peynir olarak piyasaya sürülmesi

Tereyağına bitkisel yağ ve patates katılması

Süt ürünlerinde bozulmayı önlemek için antibiyotik katılması

Kıvam artırması amacıyla ayranlara nişasta ilavesi

• ●     Et Ürünleri:

%100 dana eti diye satılan ürünlerden tavuk ve hindi etlerinin katılması

Tavuk derisi ve sakatatların katılması

Hastalıklı ve kaçak etlerin piyasaya sürülmesi,

Ne eti olduğunu bilmediğimiz etlerin kasap reyonlarında yer alması,

Etin su enjekte edilerek şişirilmesi,

Bozuk etlerin rengini iyileştirmek gıda boyası enjekte edilmesi,

• ●     Tatlılarda fıstık yerine bezelye konulması
• ●     Kırmızı biberde kiremit tozu ilavesi, diğer baharatlarda kurumuş ot ve sap ilavesi ve daha nicesi
• ●     Protein ve vitamin artırmak için bebek mamalarına “Melamin” ilavesi

 ÇİFTLİK DERGİSİ :Gıda Güvenliğinin Sağlanması için yapılması gerekenler nelerdir?

Gıda güvenliğinin sağlanması ve halk sağlığının korunmasında birincil sorumluluk Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına aittir. Bakanlık bunu sağlayacak yasal düzenlemelerin oluşturulması, mevcut boşlukların giderilmesi ve yasal mevzuatın uygulanmasına dönük etkin denetimler gerçekleştirmesi gerekmektedir.

 Ülkemizde gıda güvenliğinin sağlanması ve gıda denetimlerinin yapılması iki farklı yolla gerçekleştirilmektedir. Birincisi, özel sektöründe işletmelerde, istihdamı zorunlu personel ismiyle istihdam edilen Gıda Mühendisleriyle; ikincisi, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının bünyesinde istihdam ettiği gıda denetçisi.

Özel sektörde sorumlu mühendislerin yaşadığı sıkıntılar, Bakanlığın bünyesinde yeterli denetçi personel bulunmaması ve gıda konusunda uzmanlığı olmayanlara denetim yaptırılması gibi nedenlerle gıda sektöründe etkin bir denetim görevinin bir türlü yerine getirilemediğine üzülerek şahit olmaktayız.  Yürürlüğe giren 5996 sayılı kanunla gıda üreten, işleyen, depolayan ve satan işletmeler üzerindeki denetimi artırması gerekirken aksine bazı işletmelerin hiç denetlenmemesi durumunu ortaya çıkarmıştır.

ÇİFTLİK DERGİSİ :500 Bin İşletmenin Önemli Bir Kısmı Denetlenmiyor!

Türkiye’de 20 bin civarında gıda mühendisi bulunmasına rağmen kamuda görev alan 4 bin 635 gıda denetçisinin sadece 852’sin gıda mühendisi, buna karşılık olarak ise, 500 binin üzerinde gıda işletmesi bulunmakta.  Bu işletmelerin bakanlığın açıkladığı rakamlara göre 2012 yılında 375 bin gıda denetimi yapılmış. Ancak bazı işletmeler duruma göre yılda üç dört defa denetleniyor, böyle olunca da işletmelerin çok önemli bir kısmının denetlenmediği ortaya çıkıyor.

Okul Kantinleriyle İlgili Önemli Bir Araştırma!

Avrupa Birliği Bakanlığı Leonardo Da Vinci Programı Yenilik Transferi Projesi kapsamında SÜ Çumra Meslek Yüksekokulu tarafından yürütülen “Restoran ve Okul Kantinlerinde Gıda Güvenliği Farkındalığı” (Safe-Rest) projesi kapsamında, 5 ilde 268 kantin işletmesinde 617 kişiyle yapılan görüşmede tehlikenin boyutunu gözler önüne seriliyor. 268 kantin işletmesi üzerinde yapılan araştırmada işletmelerin yüzde 75’inin gıda güvenliği ve hijyeni hakkında hiçbir bilgisi olmadığının ortaya çıkıyor ve okul kantinlerinin yüzde 73’ünün gıda güvenliği ve hijyenden yoksun olduğunu görülüyor.

ÇİFTLİK DERGİSİ :Özel Sektörde sağlıklı İç Denetim Yapılabiliyor mu?

5996 sayılı yasa gereği 30 beygir gücü üzerindeki gıda işletmelerin gıda mühendisi bulundurması gerektiğini ifade etmiştik. Yasa gereği görev alan mühendislerinin, maaşları direk işveren tarafından verildiğinden bağımsız çalışma olanağına sahip olamamakta ve güvenli gıda için gerçekleştirilmesi gereken iç denetim mekanizması sağlıklı bir şekilde işletilememektedir. Mevzuatta belirtilen görev ve sorumluluk dışında istihdamı zorunlu personelde başka bir iş talep edilemeyeceği yasal olarak belirtilmesine rağmen, işletmede ilgili ilgisiz her türlü işle görevlendirildiğine şahit olmaktayız. Bu noktada direnen mühendisler işini kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kalmakta, iş akitleri haksız bir şekilde feshedilmekte ve mağdur edilmektedir.

ÇİFTLİK DERGİSİ :Çözüm öneriniz nedir?

Gıda Mühendisleri Derneği olarak bu sorunun ortadan kalkması için kamu destekli bir yapının kurulmasını ve gıda mühendislerinin patronların boyunduruğu altından çıkması gerektiğini düşünüyoruz. İstihamı zorunlu personelin tamamı devletin memuru olsun demiyoruz, sadece bizi devlet yönlendirsin istiyoruz. Onun içinde bir havuz sistemi kurulsun istiyoruz ve gıda işletmesi sahipleri bu havuz üzerinden mühendis ihtiyaçlarını ilgili bakanlığa bağlı birimlere aktarsın ve birimlerin yönlendirmesi ile mühendisler söz konusu işletmelerde iş başı yapsın ama maaşını yine çalıştığı işletme sahibinin para yatırdığı havuz sistemi üzerinden alsın. Ancak bu şekilde bağımsız bir çalışma olanağı ve sağlıklı bir iç denetim mekanizması sağlanabilir.

Aksi takdirde gıda mühendislerinin patronlarının elinden maaş almaya devam etmesi halinde, işlerini kaybedecekleri korkusu ile her türlü görevlendirmeye razı olunacak, yapılan usulsüzlüklerin ve oluşan eksiklerin de maalesef önüne geçemeyecektir.

Gıda denetim işinin sorumluluğunun Gıda Tarım ve Hayvanclık Bakanlığında olduğunu söylediniz, bakanlık bu görevi tam anlamıyla yapamıyor mu?

Bakanlık İstihdam ettiği gıda denetçileri vasıtasıyla bütün gıda işletmelerinin denetlenmesine ve mevzuata uymayanlara para cezası verme yetkisine sahiptir.  Ülkemizde 500 bine yakın gıda işletmesi(üretim, satış, depolanma ve gıda ile temas eden ürünler üreten) bulunmaktadır. Bakanlık bünyesinde ise sadece 4635 gıda denetçisi bulunmaktadır. ALO 174 GIDA HATTI’na gelen şikayetlerin değerlendirilmesi, rutin denetimler ve piyasa ürün denetimlerinin yapılması analizi ve raporlanması gibi ağır iş yükü bu denetçiler tarafından gerçekleştirilmektedir. Bakanlık bünyesinde yeterli denetçi bulunmadığından etkin bir gıda denetimi gerçekleşmemektedir.

 Aslında burada ifade edilmesi gereken en önemli husus; bütün uzmanlık alanı gıda olan, bu konuda 4 yıl boyunca kapsamlı bir eğitim alan Gıda Mühendislerinin gıda denetçisi olarak yeterince görevlendirilmediğidir. Gıda deyince akla ilk gelen gıda mühendisliği bu iş için en uygun meslek grubudur. Üzülerek ifade etmeliyim ki 4635 gıda denetçisinin sadece %18(852) gibi bir bölümü gıda mühendisidir.

Bütün bunlar gıda denetiminin etkin bir şekilde yapılamamasına ve gıda güvenliğinin risk altına girdiğini göstermektedir. Bu çok tehlikeli bir durumdur. Bundan 500 yıl önce bile Osmanlı’da etkin bir şekilde gerçekleşen gıda denetimleri, günümüz Türkiye’sinde gerçekleştirilememektedir.

Nüfusu 20 milyona yaklaşan İstanbul’umuzda denetçi sayısı ve bu denetçilere düşen işletme sayısı şu şekildedir; 521 bin nüfuslu bir ilçemizde 8 denetçiye 5 bin işletme, 269 bin nüfuslu bir ilçemizde 8 denetçiye 3 bin 5 yüz işletme, 446 bin nüfuslu bir ilçemizde 8 denetçiye 2 bin 4 yüz işletme düşmektedir.

Bu noktada yapılan çok daha büyük bir yanlışı ifade etmek istiyorum; 5996 sayılı yasanın Ek-2 maddesinde resmi denetimlerden sorumlu meslek grubu belliyken, birkaç günlük eğitimlerle ehil olmayan meslek gruplarına alelacele denetim yaptırılmaktadır.

Bütün bunlar ışığında yapılan denetimlerin yeterliliğini sizin takdirinize bırakmak istiyorum.

ÇİFTLİK DERGİSİ :Gıda Mühendislerinin bu noktada yaşadığı sıkıntılar neler?

Güvenli gıda üretimi ve halk sağlığının korunmasında gıda denetimlerinin ne kadar önemli olduğu ortadayken, denetim görevini en iyi yürütecek meslek grubu olan gıda mühendislerini atamamaktadır. Tek seferde binlerce Veteriner Hekim ve binlerce Ziraat Mühendisi atanırken Gıda Mühendislerine yer verilmemesi çok manidardır. Bakanlığın her platformda dile getirdiği “tarladan sofraya gıda güvenliği” ilkesinin, tarlada ve çiftliklerde istihdam edilen 10 binlerce tarım danışmanı(ziraat mühendisi ve veteriner hekim) atanarak sadece tarla ve çiftlikle sınırlı kaldığı görülmektedir. Ülkemizde etkin ve yeterli denetim gerçekleşmemesinin bir sonucu olan Gıda kaynaklı hastalıkların maiyeti çok yüksektir. Bu nokta Gıda Mühendisleri Derneği olarak şunu iddia ediyoruz; Gıda kaynaklı sağlık harcamalarının %10’u gıda mühendislerini atanacak kaynak olarak değerlendirilse devletin sağlık harcamalarını ciddi manada azaltacak ve sorunu kökünden çözecektir.

Bakanlıkta, şu an 12956 Ziraat Mühendisi, 5302 Veteriner hekim görev yaparken, sadece 1053 Gıda Mühendisi görev yapmaktadır.

2011 yılı sonu itibariyle atanan Ziraat Mühendisi sayısı 5069, Veteriner Hekim sayısı 2279 iken gıda mühendisi sayısı sadece 307’dir.

27-31 Aralık tarihleri arasında tercihleri yapılan Kpss 2012/6 Bakanlık atamasında, atanacak toplam 2600 personel içinde 1556 Veteriner, 1000’e yakın Ziraat Mühendisine kadro açılırken, Gıda Mühendislerine sadece 58 kadro açılmıştır. Veteriner ve Ziraat Mühendisi arkadaşlarımız 50-55 puanla bile atanabilirken 85-90 puan alan Gıda Mühendisleri atanamamakta ve büyük mağduriyetler yaşanmaktadır.

Gıda Mühendisleri Derneği neden kuruldu, neler yapıyorsunuz?

Gıda güvenliğinin önemi ve gıda mühendislerinin yaşamış olduğu sorunlar, tüm gıda mühendisi meslektaşlarımızın gündemindedir, bu noktada Gıda Mühendisleri olarak her platformda etkin birçok çalışma yürütülmektedir. Gerek sosyal medya üzerinde, gerek basın yayın yoluyla sesimizi duyurmaya çalışmaktayız,  bu sorunların çözümüne odaklanmış, buna inanmış ve heyecanlı bir kitle mevcuttur.  Bu noktada yaşanan sıkıntılara çözüm önerileri sunmak, meslektaşlarımızın sesinin daha gür çıkması, hedeflenen sonuçlara daha hızlı varılabilmek, gıda güvenliği konusunda toplumun her kesiminde farkındalık oluşturabilmek, mesleğimizin itibarını hak ettiği yere getirebilmek adına 14 Ocak 2013 tarihi itibariyle derneğimizi kurmuş olduk ve hızlı bir şekilde çalışmalarımıza devam ediyoruz. İstanbul merkezli başlayan bu oluşum yakın zamanda tüm ülke çapına yayılarak bütün meslektaşlarına ulaşmayı hedeflemekteyiz.

Dernek olarak, gıda güvenliğinin sağlanması, dolayısıyla halk sağlığının güvence altına alınması anlamında gıda mühendisliğinin büyük bir öneme sahip olduğunu düşünüyoruz, Gıda mühendislerinin yaşamış olduğu bu sıkıntılı süreç çözüldüğünde gıda güvenliği ve halk sağlığı anlamında ülkemizin çok ciddi mesafe kat edeceğine inanıyoruz.

ÇİFTLİK DERGİSİ :Sizin bu iddialarınız sanki meslekçilik gibi durmuyor mu?

Asla! Bizler bazı meslek grupları gibi meslekçilik yapmıyoruz, bunu doğru da bulmuyor, diğer meslek gruplarının da gerekliliğine inanıyoruz. Bizler, Veteriner ve Ziraat Mühendisleri atanmasın sadece Gıda Mühendisi atansın diye iddia etmiyoruz. Bizler ADİL bir atama yapılsın, gıda mühendisleri ÜVEY EVLAT olmaktan kurtarılsın istiyoruz.

Buradan sizin aracılığınızla yaptığımız bu çağrının karşılık bulacağına, Sayın Başbakanımızın ve Sayın Mehdi Eker’in bu haklı sese kulak vereceğine inanıyorum.

ÇİFTLİK DERGİSİ :Peki so olarak talepleriniz neler?

Bizler aldığımız 4 yıllık gıda eğitimi ile bu işin en iyi biz yapacağımızı biliyoruz, bizim calışma alanımıza başka meslek grupları atanmasın, her meslek grubu kendi alanına atansın,

Haksızlıktan, adaletsizlikten ve yanlış uygulamalardan bir an önce vazgeçilsin, uzun süredir yaşanan mağduriyetlerin de giderilmesi adına, iki yıllık bir süreçte en az 3000 gıda mühendisi atansın,

Özel sektörde istihdamı zorunlu personel olarak çalışan bütün gıda mühendisi ve diğer istihdamı zorunlu personel olarak görev yapan arkadaşlarımız işveren zulmünden kurtarılsın, kamu destekli etkin bir havuz sistemi kurulsun,

Mevcut mezunlar istihdam sorunu yaşarken her geçen gün yeni gıda mühendisliği bölümleri açılmasın,

Ortak paydamız GIDA GÜVENLİĞİ VE HALK SAĞLIĞI. Bu ortak payda çerçevesinde tutarlı politikalar oluşturulsun.

ABDUSSAMED BOYU

GIDA MÜHENDİSLERİ DERNEĞİ BAŞKANI

0532 710 45 48

abdussamedboyu@gmail.com

aboyu@gidamuhendisleri.org