Yabancı Ot ve Mücadelesi

Giriş:

Yabancı otlar insanlığın başlangıcından itibaren var olan doğada kendiliğinden yetişen, yaşamak için bulunduğu ortama uyan toprağın öz varlığı olarak tanımlanan bitkilerdir. Ekosistemin önemli bir parçası olan yabancı otlar istenilmemesine rağmen müdahalede bulunulmadığında habitatın hakimi olmaları nedeniyle tarımın başlangıcından bu yana sorun olmuşlardır. İnsanoğlu, tarımın başlaması ile yabancı otlar ile tanışmış, o günden bu yana da yabancı otlarla mücadele etmiştir. İstemediğimiz yerde yetişen ve zararı
yararından fazla olan bu bitkiler, herhangi bir biyotik faktör (insan, hayvan, bitki, mikroorganizmalar v.d.) etki etmediği sürece bulundukları habitatın hakimi olmaları nedeniyle, ister bulundukları coğrafyanın özgün bitkisi olsunlar, isterse dışarıdan gelmiş yani yabancı orjinli olsunlar, tarımsal alanlardan çayır-mera alanlarına, parklardan arkeolojik alanlara sulak habitatlardan spor alanlarına, tarla ve yol kenarlarından demiryollarına kadar çeşitli ortamlara kolaylıkla adapte olabilmektedirler.

İnsanoğlu yabancı otlardan kurtulmak için kültürel, mekanik, fiziksel, kimyasal, biyolojik ve entegre gibi yöntemleri geliştirmişler ve uygulamışlardır. Bu mücadele içerisinde kimyasal mücadelede kullanılan herbisitler zararları anlaşılıncaya kadar çok kullanılmış ve zamanla herbisitlere karşı yabancı otlarda direnç mekanizması artmıştır. (2)

Geleneksel olarak başlangıçta yabancı otlarla mücadele elle, çapa ile ve yakarak yapılsa da II.
Dünya Savaşının ardından arsenik pentoksid gibi inorganik zehirlerin bulunması ile kimyasallar kullanılmaya başlanmıştır. Avustralya’da 1924 yılında insan, hayvan, kültür bitkisi ve tüm diğer bitkilere zehirli etkisi olan arsenik pentoksid büyük şırıngalarla Hint inciri (Opuntia sp.) köklerine enjekte edilmiş (Harley ve Forno, 1992). Ardından organik herbisitler hızla geliştirilmiş ve yoğun olarak kullanılmaya başlanmıştır. 2001 EPA verilerine göre dünyada en fazla kullanılan pestisit grubunu % 37 oranı ile herbisitler oluşturmuştur (Kiely ve ark. , 2004). 1500’den fazla yabancı ot türünün kaydedildiği (Uluğ ve ark., 1993) ülkemizde ise durum farklı değildir. Delen ve ark’nın bildirdiğine göre 2008 yılında Türkiye’de en fazla tüketilen pestisit grubu 5.5 bin ton ile herbisitlerdir.

Çevreyi ve tarımda sürdürülebilirliği koruma kavramlarının gelişmesi ve özellikle organik tarım sistemlerinde yabancı otlarla mücadelenin üreticiye yüklü bir maliyet getirmesi nedeniyle yabancı otlarla mücadelede herbisitlere alternatif olabilecek yöntemlerin üzerinde daha fazla durulmaya başlanmıştır (1).

Yabancı Ot Tanımı

Ekonomik bakış açısıyla; Kültür arazisinde bulunan ve doğal dengenin korunması için şart olan bitkilerdir. Doğal dengenin korunması açısından kültür bitkileri içinde belli oranda yabancı otların bulunması gerekir, çünkü yabancı otlar kültür bitkilerinin sağladıkları toksit maddeleri besin maddesi olarak kullanırlar ve toprağın verimliliğini korurlar. Sosyolojik bakış açısıyla; Toprak anada yabancı otlar toprağın öz; kültür bitkisi ise üvey evlatları olarak nitelendirilirler.

Toprak muhafazacıların bakış açısıyla; Yabancı otlar yel ile üfürülen, sel ile süpürülen toprağı tutan ve koruyan son umut olarak tanımlanırlar.

Yabani Otların Arazide Bulunduğu Koşullar

Ot : Bir vejetasyon devresi sonunda toprak üstü organları ölen bitkilerdir. Bunlar; Tek yıllık (Annual), İki yıllık (Biennial) veya Çok Yıllık (Perennial) bitkilerdir (4).

Çalı : Taçlanmaları toprak yüzeyinden başlayan gövde oluşturamayan odunsu çok yıllık bitkilerdir. Rosa canina (Kuşburnu) (4).

Yarı Çalı : Çalımsı bitkilerde oluşan sürgünlerin uçtan itibaren kış donları sonucu yarıdan fazlası donan bitkilerdir. Rubus spp. (Böğürtlen)  (5).

Ağaç : Gövde ve taç oluşturan çok yıllık bitkilerdir.

Yabani bitki : Kültürü yapılmayan veya kültüre alınmamış bitkilerdir (3).

Yabancı Otların Biyolojisi ve Ekolojisi (Çevre İstekleri) Biyolojisi

Büyüme Formu Raunkiaer sürgünlerin ömrü ve organların yenilenmesine göre bitkiler şu şekilde sınıflandırılmaktadır.

Havayi Bitkiler (Phanaerophyten). Yenileme gözleri topraktan yukarılarda meydana gelir (Ağaçlar, çalılar, sarmaşıklar v.b.). Orman ve meralarda yabancı ot olarak önem taşırlar. 

Cüce Bitkiler (Chamaephyten). Gözler toprağa yakın yerlerde meydana gelir (Cüce bitkiler, yuvarlak yastık formundaki bitkiler v.b.). Ilıman bölge bitkileri olup kıştan kar örtüsüyle korunan bitkilerdir. Orman ve meralarda yabancı ot olarak önem taşırlar (11).

Toprak Üstü Bitkileri (Hemicryptophyten). Gözler toprak yüzeyinde meydana gelir (rozet oluşturan çalılar ve diğer iki veya daha uzun yıllık otlardır). Mera ve meyve bahçeleri için önem taşıyan yabancı otlardır. Labada (Rumex spp.) gibi.

Toprak Bitkileri (Cryptophyten=Geophyten). Bitkilerde gözler toprak yüzeyine yakın toprak yüzeyinde meydana gelir (Kökle üreyen, Rizomlu, yumrulu, soğanlı bitkiler v.b.). Tarlada ve kısmen de merada yabancı ot olarak önem taşır. Nergiz (Narcissus spp.), süsen (İris spp.) gibi.

Tek senelik Bitkiler (Therophyten). Bu bitkiler bir vejetasyon sonunda hayatiyetini tamamlar ve tohum oluştururlar. Örneğin; Stachys palustris (Göl karabaşı), Mentha arvensis (yabani nane) işlenmemiş arazide Toprak Üstü Bitkileri, tarla arazisinde ise Toprak Bitkileri durumundadırlar (11). 

Yabancı Otlarda Üreme

Otsu bitkiler tarım alanlarında daha büyük sorun oluşturduğundan genellikle yabancı ot denilince otsu bitkiler anlaşılır. Üreme vejetatif ve generatif (tohum) organları ile olmaktadır.

Vejetatif Üreme ve Depo Maddelerinin Değişimi

Çok yıllık otsu yabancı otlar vejetasyon sonunda toprak üstü organları öldükten sonra yaşamlarını toprak altı organlarıyla devam ettirirler. İlkbaharda yeterli sıcaklık ve nemle tekrar sürerler. Bu sürme esnasında köklerde depolanan depo karbonhidratları kullanır ve bitki belli büyüklüğe geldikten sonra tekrar köklere gıda maddesi depolanır. Bu depolama çok yıllık bitkinin kök yapısına göre değişir. 

Çok yıllık yabancı otları kök şekillerinden başka yerinde kalan ve yer değiştirenler olarak da sınıflandırmak mümkündür. Yerinde kalanlar saçak köklü, kazık köklü, yumrulu ve soğanlı bitkilerdir. Yer değiştirenler ise stolonlu ve rizomlu yabancı otlardır. 

Saçak köklü türler tarla ve bahçe arazilerinde önemli değilken meralarda önemli zararlara yol açmaktadırlar. Üremeleri çoğunlukla tohumla olur. Örneğin Juncus effusus (Yaygın Kofa) Ranunculus acer (Adi Düğün Çiçeği) (11). 

Tohumla Üreme: Tek yıllıklarda daima, çok yıllık yabancı otlarda ise genelde saçak köklü, kazık köklü ve soğanlı olanlar tohumla ürerler. Yabancı bitkilerde bitki başına tohum üretimi kültür bitkisine göre fazla ve bin dane ağırlığı daha azdır. Örneğin Apera spica-venti (Rüzgar Otu) bitki başına oluşturduğu tohum miktarı 1000-12000 arasındadır ve bin dane ağırlığı 0.1 gr’dır. Avena fatua (yabani yulaf) 50-1000 tohum oluşturur ve 22 gr civarında bin dane ağırlığına sahiptir. 

Toprağa düşen yabancı bitki tohumları o yıl çimlenmez çoğu tohum toprakta dormant halde kalır ve tarlanın devamlı yabancı otlarla bulaşık olmasını sağlar. 

Tohumlarında fazla protein ve yağ bulunanlar canlılıklarını 35-70 sene sürdürürler. Sinapis arvensis (Yabani Hardal), Stellaria media (Serçe Dili), Rumex crispus (Kıvırcık Labada). Buna karşın karbonhidratça zengin tohumlar depo maddelerini hemen kullandığından 1-2 yıl yaşamlarını sürdürürler. Bromus secalinus (Püsküllü Çayır). 

Yabancı otların büyük çoğunluğu çimlenme kabiliyetlerini 4-5 yıl koruyabilmektedir (11).

Yabancı Ot Tohumlarının Çimlenmeleri Ve Gelişme Devreleri

Çok iyi havadar topraklarda tohumlar derinde de olsa çimlenir. Buna karşılık, toprak yüzeyine çıkma şansı da o oranda azalır. Küçük tohumlar toprak yüzüne yakın, büyük tohumlar ise daha derinlerden çimlenebilirler. Toprakta bulunan yabancı otların ortalama % 0,5-2’si normal toprak işlemesiyle çimlenebilmektedir. Sık yapılan toprak işlemeyle bu oran % 6–8’e kadar yükseltilebilmektedir.

Bitkilerdeki gelişme, çimlenmeden tohum oluşumuna kadar farklılıklar gösterir. Bu gelişme farklılığı çok az bitkide açık olarak görülebilir. Örneğin; tohumdan çimlenme, çim bitkisi, sapa kalkma, çiçeklenme başlangıcı gibi. Bu bakımdan savaşımda başarılı olabilmek için yabancı otun ve kültür bitkisinin gelişme devrelerinin tam bilinmesi gerekir (11).

Ekoloji (Çevre İstekleri)

Cansız Faktörler 

• İklim (sıcaklık, yağış, rüzgâr vs.) 
• Toprak (Besin elementleri, toprak suyu, pH, toprak yapısı) 
• Topografik yapı (arazinin yüzeysel şekli, meyillerin derecesi ve yönü) 

Canlı Faktörler 

• Rekabet (Yarışma) 
• Allelopati (Bitkilerin karşılıklı etkileşimleri) 
• Hayvanlar 
• İnsanlar (Bitkilerin kesilmesi, toprak işleme, çeşitli kültür bitkisini yetiştirme, gübreleme, yabacı ot savaşımı) (11).

Yabancı Otların Önemi

Yabancı otlar çiftçilikte uğraşanlar dışında genellikle zararlı olarak bilinirler. Çiftçiler, hastalık ve zararlılar kadar yabancı otlardan şikayetçi olmazlar. Ülkemizde yabancı otlardan yeteri kadar yararlanılmadığı ve zararlarından korunulmadığı için tahminen her yıl 8-10 milyar dolar kayıp olmaktadır. Bu nedenle yabancı otları önlemek önem arz etmektedir (11). 

Yabancı Otların Yararları

• İnsan ve hayvan sağlığı için tebabet (tıp) bitkisi olarak kullanılır,
• Çay olarak yararlanılır,
• Baharat olarak kullanılır,
• Sepet, hasır, süpürge v.b. yapımında kullanılır,
• Tekstil sanayinde boya bitkisi olarak kullanılır,
• İnsan yiyeceği olarak kullanılır (11)

Resim 18: Yararlı Yabancı Otlar (15)

• Hayvan yemi olarak kullanılır; 

Hayvan yemi olarak kullanılmasının faydaları: 

• Hayvanlar hasat sonunda bitki artıklarından daha kolay ve daha kaliteli olarak beslenirler. 
• Hayvanların yedikleri bitki artıkları üzerinde bulunan hastalık etmenlerinin yoğunluğu azalır ve 2. yıl epidemi oluşturması önlenir. 
• Bitki artıkları üzerinde geçirecek hayvansal zararlıların yumurta, larva ve erginlerinin barınmalarını önler. 
• Yabancı ot tohumlarını yediklerinden önemli ölçüde tohumların tarlaya bulaşmasını önlerler. 
• Sonbaharda bitki artıklarının parçalanarak toksik maddelerin toprağı zehirlemesi ve toprak yorgunluğunun oluşumunu önlerler. 
• Sonbaharda çiftçi hasat sonu bahçe ve tarla temizliğini karın tokluğuna hayvanlarına yaptırır. 
• Ayrıca hayvanların tarlaya bıraktığı artıklar gübre olarak toprağı zenginleştirir.

Hayvan yemi olarak kullanılmasının zararları:

• Başka bir tarladaki yabancı ot tohumlarıyla beslenen hayvanlar dışkılarıyla bu tohumların taşınmasını sağlarlar. 
• Bıraktığı dışkılar özellikle hayvansal zararlılar için iyi bir barınma ve beslenme olanağı sağlar. 
• Ağır yağlı hayvanların tarla ve bahçede dolaşması toprağın yapısını bozar (11).

Resim 19: Hayvanlar için Yararlı Yabancı Ot (16)

• Arıların Bal Yapması İçin Çiçek Olarak Kullanılır, 
• Sap ve Saman Elde Etmede Yararlanılır,
• Yakacak Olarak Kullanılır,
• Yeşil Gübre Olarak Yararlanılır,
• Toprak Yorgunluğunu Önler,
• Yaban Hayatı İçin Yiyecek ve Barınak Oluştururlar,
• Su ve Rüzgar Erozyonunu Önler,
• Kirli Suların Temizlenmesinde Önemli Rol Oynar,
• Kültür Bitkilerinin Gen Kaynağını Oluştururlar,
• Doğal Dengeyi Korurlar,
• Yabancı Otların Süs Bitkisi Olarak Kullanımları,
• Yabancı Otların Kozmetik Sanayinde Kullanımları,
• Yabancı Otlar Göstergeci (İndikatör) Olarak Toprağın Özelliği Hakkında Bilgi Verir,
• Hastalık ve Zararlılar İçin Tuzak Bitki Olarak Kullanılır (11).

Yabancı Otların Zararları

• Büyüme faktörleri olan su, besin maddeleri ve ışık yönünden kültür bitkisiyle rekabete girer,
• Yabancı otların etkisi altında kültür bitkisinde homojen olmayan büyüme ve olgunlaşma meydana gelir,
• Sürümü ve hasadı güçleştirerek maliyeti yükseltir,
• Ürünün kalite ve kantitesini düşürürler,
• Hastalık ve zararlılara yataklık yaparlar,
• İnsan ve hayvanlar için zehirlidirler,
• Bir kısım yabancı otlar yarı ve tam parazit olarak kültür bitkileri üzerinde yaşayarak verim azalmasına neden olurlar (11).

abancı Otların Kültür Bitkilerine Olan Üstünlükleri

• Yabancı otlar, rekabet güçleri yüksek olduğundan hep birlikte bir kültür bitkisiyle rekabet ederler. 
• Hastalıklara ve zararlılara dayanıklılıkları farklıdır. 
• Birçok yabancı ot ekolojik şartlara uyum göstererek düşük sıcaklıkta dahi çimlenme ve büyüme yeteneğine sahiptirler. Bundan dolayı kültür bitkisinden daha çabuk ve hızlı büyümektedirler. 
• Yabancı otların tohum meydana getirme durumu kültür bitkisinden fazla olmaktadır. Dolayısıyla yayılma olanakları da o oranda artmaktadır. 
• Bazı yabancı ot tohumları olgunlaşmadan toprağa düşse dahi çimlenme yeteneğini zamanla kazanabilmektedirler. 
• Yabacı ot tohumlarının toprakta uzun süre çimlenme kabiliyetlerini koruyabilmeleri, toprağın devamlı yabancı otlarla bulaşık olmasına neden olmaktadır. 
• Yabancı otlar ekstrem iklim ve toprak şartlarına dayanıklıdırlar (11). 

Yabancı Ot Savaşımını Gerektiren Kriterler

1. Kültür bitkisinin türü; 

Hububatta zararlı olan yabancı otlar meyve, sebze ve bağ gibi kültürlerde sorun oluşturmazlar. Hububatta herbisitler çıkış sonrası kardeşlenme döneminde verilirken, pancar ve sebzede çıkış öncesi veya çıkıştan hemen sonra uygulanmalıdır. 

2. Yabancı otun türü;

Tek yıllık yabancı otlar genellikle çimlenme devresinde iken savaşımı yapılması gerekirken, çok yıllıklarda mekanik uygulamalar ve kontak herbisitler kökte depo maddelerinin en az olduğu devrede yapılması gerekir. Buna karşılık sistemik etkili herbisitler ise fotosentez ürünlerinin depo organlarına taşınmaya başladığı zamanda uygulanmalıdır.

3. Yabancı otun yoğunluğu;

Pazardaki ürün değeri yüksek olan kültür bitkilerinde m2 ’de daha az sayıda yabancı ota tolerans gösterilirken, ürünün Pazar değeri düştükçe m2 ’deki yabancı ot sayısının artışına da izin verilir.

4. Yabancı otların zarar verebilme oranı; 

Herhangi bir kültürde savaş yapılmadan önce orada bulunan yabancı ot türlerinin sayı ve yayılma alanları yanında pazar değerlerini de bilinmesi gerekir. Bu bilgiler toplandıktan sonra hangi yabancı ot türü ne kadar olursa ekonomik zarar düzeyinde ürün kayıplarına sebep olabilir hesabının yapılması gerekir (11).

5. Yabancı otla savaşım maliyeti;

Tarımsal üretimde amaç, az masrafla kaliteli ve kantitesi yüksek ürün elde etmektir. Yabancı otların savaşımında yapılacak giderler elde edilecek ürün bedelinden fazla ise masrafa girmeye gerek yoktur.

a. Ekonomik zarar seviyesi;

Ekonomik zarara sebep olabilecek en düşük populasyon seviyesidir. Yani; uygulanan kontrol yönteminin giderlerine eşit veya bundan daha fazla olan bir değerdir. Burada; savaş sonunda alınan fazla ürünün değerinin yapılan savaşım giderlerine eşit veya az olması gerekmektedir. 

b. Ekonomik eşik;

Herhangi bir zararlının, ekonomik zarar seviyesine erişmesine engel olmak için seçilen kontrol yönteminin uygulanacağı yoğunluğudur. Bu zamandan sonra gerekli kontrol yöntemi uygulanmaz ise, belki zararlı ortadan kaldırılabilir. Fakat yapılan uygulama ekonomik olmaz. 

c. Genel denge durumu;

Çevre faktörlerinin etkisinin olmadığı zaman bir populasyonun ortalama yoğunluğudur (11). 

Yabancı Otlara Karşı Alınan Önlemler

Kültürel Önlemler 

1. Temiz tohum kullanmak;

Ekim için kullanılacak tohumluğun yabancı otlardan ari olması gerekir. Aksi halde, tohumlukla birlikte yabancı ot tohumlarını da ekmiş oluruz. Tohum temizliği yapılmadığı zaman hububat içerisinde %20-25 yabancı ot tohumu bulunabilmektedir. 

2. Biçerdöver artıklarının tarlada bırakılmaması;

Genellikle biçerdöverle yüksek boylu ve tohumlarını dökmeyen yabancı otlar beraber hasat edilir. Hasat esnasında yabancı ot tohumları biçerdöver artıklarıyla birlikte tarlaya saçılır. Halbuki; hasat edilip belli bir yerde harmanlanan hububat içerisindeki yabancı ot tohumları harman yerine taşındığından bu Resimde hasadı yapılan tarlalarda daha az yabancı ot popülasyonuna rastlamak mümkündür (11). 

Resim 25: Biçer Döver (22)

3. Yabancı otlara bulaşık hayvan yemlerinin kullanılmaması;

Hayvan yemi olarak kullanılan dane, kuru ot ve yemler yabancı ot tohumlarından temizlendikten sonra kullanılmalıdır. Zira, yabancı ot tohumları hayvan sindirim organlarından geçerken farklı oranda zararlanmaktadır. Convolvulus arvensis (Tarla sarmaşığı) tohumları koyunlarda %57,5 oranında sindirim organlarından zararlanmadan dışarı atılmışlardır. 

4. Yanmış çiftlik gübresini kullanma;

Hayvanların sindirim organlarından geçen ve çimlenme kabiliyetine sahip olan bitki tohumları gübrenin kısa süreli fermantasyonu esnasında büyük çoğunluğu ölmemektedir. (Resim 24)

5. Çiftlik ekipmanlarının temizliğine dikkat etmek;

Çiftlik ekipmanları yabancı otlarla bulaşık bir tarladan diğerine geçişleri esnasında tohum ve vejetatif çoğalma organlarını birlikte götürerek bulaşmalara neden olur.

6. Sık ekim yapmak: 

Kültür bitkileri içerisindeki yabancı otlarla savaşımda en önemli yöntemlerden biri de birim alanda bulunan kültür bitkisi sayısını arttırarak, onların yabancı otlara karşı gösterdikleri rekabet güçlerini yükseltmektir. 

7. Yonca ekimi yapmak:

Yoncanın biçime dayanıklı olması kök sisteminin çok iyi gelişmesi gibi rekabet gücünü arttıran özellikler ve salgılamış olduğu allelopatik maddelerin etkisiyle özellikle sorun oluşturan çok yıllık yabancı otların kontrolünde kullanımları mümkündür (11).

Resim 26: Yanmış Çiftlik Gübresi ( 24)         

Resim 27: Yonca Ekimi (24)        

8. Ekim nöbeti uygulamak;

Yabancı otlarla savaşımda ekim nöbetinin önemi çok büyüktür. Bu yöntemle ekim şekli ve zamanının seçimi, rekabet kabiliyeti yüksek kültür bitkisi seçimi, özel tarımsal işlemler isteyen kültür bitkisi seçimi gibi faktörler büyük önem kazanmaktadır. 

9. Hasat sonu bahçe ve tarla temizliği yapmak:
10. Hasat sonu hayvan otlatma; (11). 

Resim 28: Hasat Sonu Bahçe ve Tarla (25)  

Resim 29: Hasat Sonu Hayvan Otlatma (26)

Mekanik Savaş

1. Elle yolma ve çapalama;

Yabancı otlarla savaşta en eski yöntemdir. İşgücü bol ve ucuz olan ülkelerde bazı kültür bitkileri için ekonomik olarak uygulanabilmektedir. Bu yöntem özellikle çok yıllık bitkilere karşı başarılı olamamaktadır. 

Su altında bırakma;

Bu yöntem özellikle çeltik tarlalarında yabancı otların su altında bırakılmasıyla yapılmaktadır. Toprak bir süre su altında bırakılarak yabancı ot tohumlarının ve çim bitkilerinin havasız kalarak ölmeleri sağlanır. Bu yöntem su toplanabilen diğer tarım alanlarında da uygulanabilir. 

2. Malçla örtme;

Bu yöntem sıra aralarındaki yabancı otların ışık geçirmeyen materyallerle örtülerek zararlandırılmasıdır. Bunun için bitki artıkları kullanıldığı gibi çilek tarımında siyah plastik örtüler tercih edilir. 

3. Toprak İşleme;

Çeşitli aletlerle yapılan bu yöntemde yabancı otların kontrol altına alınması mümkün olabilmektedir (11). 

Resim 30: Çapalama (27)

Resim 31: Su Altında Bırakma ( 28)   

Resim 32: Toprak İşleme (29) 

Fiziksel Savaş

Bu savaş yöntemi ışın ve ısıdan yararlanmak suretiyle yabancı otların kontrol altına alınmasıdır. 

1. Işın kullanmak;

• Işınların kullanılmasıyla topraktaki yabancı ot tohumlarının öldürülmesi ve genelde toprak sterilizasyonudur. Zira, enerji miktarı nispeten yüksektir. Bugün için ışınların pratikte kullanılmaları ekonomik olmamaktadır. 
• Ultra yüksek frekanslı dalgalar (UYF): Yüksek enerji taşıyan belli dalga uzunluklarıyla organizmalar lokal olarak zararlandırılmakta veya öldürülebilmektedir. Fazla enerjiye ihtiyaç olduğu için, pratiğe henüz geçmemiştir. 
• Lazer ışınlaması: Lazer ışınları deneme olarak yabancı otlarla savaşta kullanılmıştır. Lazer ışınlarının kontak etkisi olmakta ve sadece doğrudan doğruya temas ettiği bitki kısmını öldürmektedir. Pratiğe henüz geçmemiştir. 

Resim 33: Ultra Yüksek Frekans kullanma (30)

2- Termik (Isı);

Yolla Yabancı otlarla fiziksel savaşta özellikle ısı uygulaması en yaygındır. 

3- Yabancı otları yakma;

Kullanılan yakma materyaline bağlı olarak ekonomik veya pahalı olabilir. Yakmada gaz, mazot, diğer petrol ürünleri v.b. kullanılabildiği gibi; herhangi bir aracı madde kullanılmadan da yabancı otlar yakılabilir. Yabancı otların yakılması zorunlu hallerde yapılmalıdır. Zira yakma işlemi toprağa zarar vermektedir.

1. Tüm (total) yakma: Bu yöntemde kültür arazisinde mevcut bütün bitkiler yakılır. 
2. Sıra üzeri yakma: Bu yöntem pamuk, şekerpancarı, mısır gibi yeterli sıra aralığına sahip kültür bitkilerinde uygulanır. 
3. Selektif yakma: Kültür arazisinde lokal olarak bulunan yabancı otlar için uygulanır (11).

Resim 34: Yabancı Otları Yakma (31)

Biyolojik Savaş

Bir canlının popülasyonunu diğer canlılarla azaltmak ya da ortadan kaldırma işlemine biyolojik savaş denir. Son yıllarda İnsektisitlerin (Böcek Öldürücü İlaç) kullanılması doğal dengenin bozulmasına yol açmaktadır. Teorik olarak zararlıların diğer bir canlıdan faydalanılarak miktarını azaltma olanakları çoktur. Örneğin; bakteriler funguslara, funguslar nematodlara, galböceği larvaları (Mycodiplosis sp.) funguslara, örümcekler çamgil zararlılarına, bazı böcekler yabancı otlara karşı biyolojik savaşta kullanılmaktadır. 

1. Mikroorganizmalarla böceklere karşı savaş;

Özellikle virüslerin insan, hayvan ve böcekleri zararlandırması üzerinde çok çalışılmıştır. Mikroorganizmaların epidemi halinde zararlı böceklere karşı etkili olması arzu edilmektedir. Böcek bulaşıcı hastalıklarına Epizootin denmektedir. Böceklerin hastalıklara yakalandırılmasının olumlu yönleri şunlardır: 

• Diğer canlılar için tehlike olmaması, 
• Kuvvetli insektisitlerin kullanılmasıyla diğer canlılara ve özellikle zararlı böcek predatörlerinin öldürülmesi önlenmektedir, 
• Hastalık etmeninin kolay ve ucuz üretilmesi, 
• Böceğin dayanıklı olmamasıdır. 

2. Yabancı otlarla biyolojik savaş;

Yabancı otları zararlandıran virüsler, bakteriler, funguslar, yüksek parazit bitkiler ve böcekler bu kavram içerisine girer. Biyolojik savaşta alan ne kadar büyürse o kadar ekonomik olmaktadır. Diğer yönden etkisi çok yavaş olmaktadır. Biyolojik yabancı ot savaşımı kültürel ve kimyasal önlemler ile tam başarı sağlanmadığı durumlarda kullanılmalıdır (11). 

Resim 35: Biyolojik Savaş ( 32)

Kimyasal Savaş

Yabancı ot kontrolünde kullanılan ve bitkiye etki eden bütün maddeler kimyasal savaş kavramı içerisinde yer alır. Yabancı otların kontrolünde kullanılan bütün kimyasal maddelere de herbisit denir. 

1. Yabancı otlara karşı herbisit uygulamaları;

Alınan birçok önlemlere rağmen farklı sebeplerden kültürü yapılan bitkiler arasında yabancı otlar yine de çok fazla olması dolayısıyla herbisit uygulaması gerekmektedir. Yabancı otlarla savaşta kullanılan herbisitlerin durumu göz önüne alındığında, ülkemizde herbisit uygulamasının diğer gelişmiş ülkelere göre çok daha az olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. 

• İlacın Doğru Seçilmesi
• Herbisitlerin Kullanılma Zamanının Doğru Tayini,
• Herbisitler ve Toprak,
• Tek Taraflı Herbisit Uygulaması,
• Herbisitler Ne Zaman Uygulanmalıdır,
• Yabancı Otlarla Kimyasal Savaşta Kullanılan Ekipmanların Kalibrasyonları (11).

Resim 36: Yabancı Otlara Herbisit Uygulama (33)

Herbisit Uygulamanın Yararları.

• Sıra üzeri yetiştirilen bitkilerde toprak işleme aletleriyle yabancı otlara karşı yapılacak bir uygulama kültür bitkilerine zarar verebilir. Herbisit uygulaması bu zararlanmayı ortadan kaldırabilir. 
• Yabancı otlara karşı mekanik bir uygulama toprakta bulunan çok miktardaki tohumu çimlenmeye teşvik eder. Normal toprak işlemeyle %0.5-2, sık yapılan toprak işlemeyle % 6-8 oranında yabancı ot tohumları çimlenebilmektedir. 
• Yağışlardan sonra tarlanın fazla su içermesi dolayısıyla toprağın işlenerek yabancı ot savaşının yapılması olanak dışı olurken; herbisit uygulama ile bu eksiklik ortadan kalkmaktadır. 
• Yabancı otlar kültür bitkileriyle çimlenmenin başından itibaren büyüme faktörleri yönünden rekabete girer. Yabancı otları kültür alanında rekabetin başlangıcında ortadan kaldırmak herbisitlerle mümkün olurken; mekanik uygulamalarla ancak yabancı otlar belli yüksekliğe erişince yani kültür bitkisi ekiminden en erken 2-4 hafta sonra uygulanabilmektedir. 
• Herbisit uygulaması tarım kesiminde fazla bulunan işgücünün diğer sektörlere gitmesine ve bu nedenle de işgücünün dengeli dağılımını sağlamaktadır. 
• Çok yıllık otsu ve odunsu yabancı otların mekanik uygulamalarla ortadan kaldırmaları zor olmakta; herbisitlerle daha kolay ve ekonomik olmaktadır. 
• Devamlı toprak işleme toprak yapısının bozulmasına ve erozyona yol açarken; herbisit uygulaması bu gibi alanlarda erozyonu önlemektedir (11).

Resim 37: Kültür Bitkilerinde Herbisit Kullanımının Yararları (34)

Herbisit Absorbsiyonu.

1. Herbisitlerin bitkiler tarafından alınması (absorbsiyon): Bir kimyasal maddenin herhangi bir bünye içerisine alınmasıdır. Herbisitler genellikle bitkinin yaprakları ve kökleri ile bir miktarda gövdeleri tarafından alınırlar. Herbisitlerin alınabilmeleri, bitkilerin birçok özelliğine bağlıdır. 
2. Herbisitlerin bitki bünyesinde taşınmaları: Herbisitler bitki tarafından alındıktan sonra bitkinin diğer aktif organlarına taşınması etkinliğinin fazla olması bakımından önemlidir. Herbisitlerin bu hareketi fiziksel ve kimyasal yapıları yanında, bitkiye verilme şekline de bağlı olarak değişir. Bitki bünyesine yapraktan, kökten ve az da olsa gövdeden giren herbisitlerin bitki içerisindeki taşınması üç yolla olmaktadır. 

• Hücre içerisinde taşınma,
• Dokular içerisinde taşınma,
• İletim dokuları içerisinde taşınma (11).

Resim 38: Yabancı Otlara Herbisit Uygulaması ( 35)

Herbisitlerin Sınıflandırılması. Herbisitler uygulama dönemlerine göre, etki şekillerine ve kimyasal yapılarına göre 3 farklı grupta sınıflanmaktadır. 

Uygulama Dönemlerine Göre Herbisitler.  Uygulama dönemlerine göre herbisitler 5 farklı alt grupta toplanır; 

1. Ekimden önce uygulanan herbisitler (pre-sowing): Bu grup herbisitler kültür bitkisi ekiminden önce uygulanır. Böylece çimlenen ve çimlenmek üzere olan yabancı otları öldürür. 
2. Çıkıştan önce uygulanan herbisitler (pre-emergence): Kültür bitkisi ekildikten, fakat çimlenip toprak yüzeyine çıkışından önce uygulanır. Örneğin: Üre bileşiklerinin kullanılması. Fenuron, diuron, monuron, prometryne v.b. gibi. 
3. Kültür bitkisi çıkışından sonra uygulanan herbisitler (post-emergence): Kültür bitkisi çimlenip toprak yüzeyine çıktıktan sonra uygulanırlar. Örneğin, hububatta yabancı otlara karşı kullanılan 2,4-D, MCPA ile pamukta Sorgum halepense (kanyaş)’ye karşı kullanılan fluazifop ve meyveliklerde kullanılan glyphosate v.b. gibi. 
4. Toprak sterilizesi: bazı herbisitler toprakta bulunan bütün canlıları öldürmek için ekimden önce toprağa uygulanır. Bu tip herbisitlerin kalıntı etkileri de göz önüne alınarak kültür bitkisinin ekiminden önce uygulanması gerekmektedir (11).

Resim 39: Toprak Sterilizesi ( 36)

Etki Şekillerine Göre Herbisitler. 

1. Selektif herbisitler: Selektif herbisitler birçok faktörlerin etkisi altında bazı bitkileri zararlandırırken diğerlerine herhangi bir olumsuz etkileri olmaz. Bu grupta bulunan herbisitler kendi aralarında iki kısımda incelenir. 

-Sistemik selektif herbisitler: Bitki dokularıyla alınan ve bünyesinde taşınabilen herbisitlerdir. Bunlar taşındığı bitki organlarında zararlarını meydana getirirler. 

-Kontak selektif herbisitler: Etkinliklerini temas ettikleri bitki dokularında gösteren herbisitlerdir. Bunlar bitkiler tarafından çok az veya hiç taşınmazlar.

2. Total herbisitler: Bu tip herbisitler kullanıldığı alanlarda ayrım yapmadan bütün bitkileri öldürürler. Herbisitlerin total ve selektif olarak sınıflandırılması kullanılan miktara ve kullanma zamanına bağlı olarak değişir. Bu grup herbisitleri de;

-Sistemik total hebisitler (Glyphosate) 

-Kontak total herbisitler (Paraquat) diye ikiye ayırmak mümkündür (11).

Resim 40: Yabancı Otlara Herbisit ( 37)

Kimyasal Yapılarına Göre Herbisitler. Kimyasal yapılarına göre herbisitler ise organik ve inorganik olmak üzere 2 farklı alt grupta sınıflandırılmaktadır. 

Herbisitlerin Etkinliğini Azaltan Faktörler. Herbisitin hepsi amaca uygun olarak yabancı ota etki etmez. Şartlara bağlı olarak ancak bir kısmı gerekli etkiyi gösterebilir. Geriye kalan büyük oranda herbisit ise uygulamada herhangi bir rol oynamaz. 

1- Kimyasal Yapılarını Bozan Faktörler 

• Işık altında parçalanması: Bazı herbisit moleküllerinin absorbe ettiği ışık enerjisi kimyasal yapısını bozarak etki mekanizmasını önlemektedir. Herbisitin kimyasal yapısının bozulması ya moleküller arasındaki bağların kırılması veya bu bağların yer değiştirmesi ile olmaktadır. 
• Kimyasal parçalanma: Bazı herbisitlerin kimyasal yapılarının bozulması Hidroliz, Oxidation ve Reduktion yoluyla olmaktadır. Herbisitlerin bu yolla parçalanması üzerine iklim faktörlerinden su, sıcaklık ve pH değerinin etkisi büyük olmaktadır. Toprak suyunun çok bulunduğu yerlerde, az bulunan yerlere oranla herbisitler hidroliz yoluyla daha hızlı parçalanırlar. Yüksek sıcaklık kimyasal parçalanmayı hızlandırır. 
• Mikroorganizmalarca parçalanma: Toprak mikroorganizmaları; algler, funguslar, aktinomisetler ve bakterilerdir. Toprakta bulunan organik ve inorganik maddeler bu organizmalar için besin kaynağı oluşturur. Bu bakımdan yabancı otlara karşı uygulanan organik yapıdaki herbisitleri de birçok mikroorganizmalar besin kaynağı olarak parçalarlar (11). 

Resim 41: Yabancı Ota Herbisit Uygulama Etkileri (38)

2- Fiziksel Yer Değiştirme Sonucu Etkili Miktarın Azalması 

• Toprak kolloidleri tarafından tutulma: Toprak kolloidlerinin yüzeyi tarafından herbisit moleküllerinin veya iyonlarının tutulması olayıdır. Toprak kolloidleri mikroskopik zerreciklerdir. Bu bakımdan zerreler ne kadar küçülürse yüzeyleri o kadar büyüyeceğinden, herbisit moleküllerinin tutuluşu da o kadar fazla olacaktır. 

• Toprakta yayılma ve yıkanma: Yayılma ve toprakta yıkanmada herbisitin bir yandan buharlaşma, çözülme ve emilme durumunu, diğer yönden sıcaklık, yağış toprak yapısı ve toprağın tutma durumu rol oynar. Böylece bir herbisitin toprakta hem yatay, hem de dikey olarak yayılması mümkün olur. 
• Bitki tarafından alınma: Birçok herbisiti bitkiler kökleri ile topraktan alır ve etkisiz hale getirirler. Böylece bazı herbisitlerin topraktaki etkinlikleri de daha çabuk kaybolmaktadır. 
• Buharlaşma: Uygulanan her herbisit belli bir buharlaşma oranına sahiptir. Buharlaşma oranı yüksek herbisitlerin uygulamadan sonra kaybolmasını önlemek için derhal toprağa karıştırılmaları gerekir (11).

Resim 42: Fiziksel Yer Değiştirme Sonucu Etkili Miktarın Azalması ( 39)

Herbisitlerin Yan Etkileri.  Herbisitlerin olumlu ve olumsuz etkisi oransal olarak değerlendirilmekte olup; bu insanlar için faydalı ve ekonomik yönden ilgisine bağlı bulunmaktadır. Bir herbisitin yan etkisi direkt veya indirekt olabilir. Örneğin; su içi yabancı otlarına karşı uygulanan herbisitler balıklara da toksik etki yapıp öldürüyorsa bu direkt bir yan etkidir. 

• Kültür bitkilerine olan yan etkileri
• Toprak mikroorganizmalarına olan yan etkileri

1. Actinomycet, Fungus ve Bakterilere Olan Yan Etkileri:
2. Topraktaki Diğer Canlılara Olan Etkileri (11).

Resim 43: Herbisitlerin Çevreye Etkileri ( 40)

• Böceklere Olan Etkileri: 

1. Herbisitler çok az istisnası ile insektisitlere oranla daha az zehirlidir. Herbisit uygulamaları sonucu kültür bitkisi bünyesinde meydana gelen bazı madde değişimi, böcek popülasyonu üzerine etkili olmaktadır. Bunun sonucunda ise zararlı böceklerin meydana getirdiği ürün kaybı çok büyük olmaktadır. 

• Herbisitlerin insan ve hayvanlara olan etkileri 

1. Sıcakkanlılara olan etkileri,
2. Arılara olan etkileri,
3. Balıklara olan etkileri (11).

Resim 44: Herbisitlerin Böceklere Olan Etkileri ( 41)

Yabanci Otların Kontrolünde Robotiklerin Kullanımı

Robotikler günümüzde diğer yabancı ot mücadele yöntemlerine göre daha çevreci olarak düşünülebilecek bir yaklaşımdır. Burada kullanılan robotik sistem navigasyon desteğiyle ve azaltılmış iş gücü ile en az maliyetle yabancı otlarla tarımsal mücadele sağladığı gibi sadece hedef odaklı herbisit kullanımı sağladığı için çevreci bir yabancı ot mücadele yaklaşımdır. Ayrıca üretici açısından önemli avantajı da hasat-harman maliyetlerini azaltmasıdır. 

Yabancı otlarla mücadelede kullanılacak olan ve hali hazırda tasarlanan robotların yabancı ot mücadele başarı oranı yabancı ot türüne, yabancı ot yoğunluğuna, kültür bitkisi türüne, mücadelenin uygulanacağı dönemde kültür bitkisinin fenolojik durumu ve çevre şartlarına bağlı olarak değişmektedir. 

Tarımsal mücadele robotları genelde yabancı ot tespiti, sınıflandırılması, bitkisel özelliklerin incelenmesi, türlerin kümelenmesi ve haritalama gibi aşamalar ile ele alınmaktadır  (46). 

Resim 45: Yabancı Otların Kontrolünde Robotiklerin Kullanımı ( 46)   

Resim 46: Yabancı Otların Kontrolünde Robotiklerin Kullanımı ( 46)

Tarımda Yeni Teknoloji Devrimi

Tarımsal üretimde yabancı otlarla mücadele amacıyla koşullara bağlı olarak farklı tipte robotlar geliştirilmiştir. Dört teker ve güneş enerjisi sistemine sahip robot Naïo Technologies’den Naïo Dino gibi (Grimstad ve ark., 2017). Robotun dört tekerlekli bir yapıya sahip oluşu her yöne hareket gibi çeşitli kullanım olanağı bulunmaktadır, robotun çeşitli mekanik ve kimyasal yabancı ot mücadele etmenleriyle entegre çalışabildiği bildirilmektedir (McCool ve ark., 2018).

Robot sistemin içinde var olan hassas kamera ağı ile alan içinde bulunan yabani otların varlığı ve türü tespit edilerek, mücadele için uygun miktardaki herbisit, yabancı otun yapraklarına püskürtülebilmektedir (43).

Resim 47: Tarımda Yeni Teknoloji Devrimi ( 43)

Robotun alıcısı manyetik bir tabanla donatıldığı için ekim veya dikim makinesine kolayca aktarılabildiğinden kayıt yapmakta mümkün olmaktadır. Tohum sırası kaydedilirken çiftçi akıllı telefonu ile Nailo Maps uygulamasını kullanılabilmektedir. Uygulama WİFİ üzerinden alıcıya bağlanmakta ve rota planlaması ve veri yedeklemesi için kaydedilen verileri Nailo’nun bulutuna göndermektedir. Robotun rotası belirlendikten sonra robot ayıklama işlemi için uzaktan kumanda ile manuel olarak başlangıç noktasına sürülmekte ve başlangıç noktasına vardığında çiftçi otomatik olarak bunu çalıştırabilmektedir (44)

Resim 48: Tarımda Yeni Teknoloji Devrimi ( 44)

Sonuç

Dünya üzerinde artan açlık ve gıdaya olan ihtiyacın dışında gıda çeşitliliğine olan eğilim günümüzde ürün çeşitliliğini gerektirmektedir. Elde edilen verilere göre yıllar boyunca ekilen hasat-harman işlemlerine tabi tutulan ürünlerde verimi kısıtlayan en önemli öğenin arazide bulunan yabancı otlar olduğu saptanmıştır. Çağın gerektirdiği arz talep dengesi doğrultusunda yıllar boyunca yetiştirilmiş ve hala yetiştirilmekte olan kültür bitkilerinin normal verim değeri korunmalı ve bununla beraber tat, koku, renk gibi yönleriyle tercih olunan kültür bitkilerinin de veriminin korunması gerekmektedir.

Tarımsal alanlarda mevcut yabancı otların homojen dağılım göstermemesi ve yabancı otun bulunduğu noktaların da birim alanda yoğunluk farkının olması nedeniyle verimin korunması amacıyla yapılan mekanik mücadele, fiziksel mücadele, kültürel önlemler gibi geleneksel yabancı ot mücadele yöntemlerinin dışında yeni tekniklerin kullanıldığı yöntemlere yönelim olması gerekmektedir. Yabancı otlarla mücadelede öncelikle arazide yabancı otun tespiti ve sadece yabancı ot tespit edilen alanda yabancı ot ile mücadele edilebilen son yıllarda geliştirilen ve gelişimi devam eden yabancı ot mücadelesindeki teknolojik güncel hamle olan robotikler önerilmektedir. Oluşturulan robotik platformun yazılım kısmında gerçekçi gözlemleri içeren bir algoritmayla yabancı otların görsel aşamadan sonra sınıflandırılması yapılmakta ve üzerinde bilgisayar destekli elektronik sistem kurulu olan robotiğin mekanik veya hedef odaklı kimyasal püskürtme aparatına komutun iletilmesi ile neredeyse sorunsuz bir yabancı ot mücadelesi mümkün olabilmektedir.

Kaynaklar

1. Türk. biyo. müc. derg., 2010, 1 (1): 79-95 ISSN 2146-0035  Yabancı otların biyolojik mücadelesi, Sibel UYGUR,  F. Nezihi UYGUR. www:///C:/Users/Desktop/Yabancı%20Otlarla%20Biyolojik%20Mücadele.pdf
2. https://dogal-tarim.org/index.php/yenilebilir-yabani-otlar/
3. file:///C:/Users/Yabancı%20Otlar%20ve%20Mücadelesi%20bingöl.pdf
4. https://tr.wikipedia.org/wiki/Ot
5. https://www.fidanistanbul.com/kurtbagri-fidani-ligustrum-japonicum-4060-cm-saksida-356-p
6. https://blog.ciceksepeti.com/sarmasik-cesitleri/
7. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Astragalus_-_Geven_04.jpg
8. https://www.gardenia.net/plant/stachys-palustris
9. https://kadirbekci53.blogspot.com/2014/03/dugun-cicekleri-erengul.html
10. https://www.aa.com.tr/tr/yasam/tuncelide-yabani-hardal-cicekleri-tarlalari-sariya-burudu/2224096
11. https://www.bingol.edu.tr/documents/Yabanc%C4%B1%20Otlar%20ve%20M%C3%BCcadelesi.pdf
12. https://www.turkiyeherboloji.org.tr/otlar.asp
13. https://www.basarsoft.com.tr/topografya-haritasi/
14. https://dogal-tarim.org/index.php/2021/01/24/10-yenilebilir-yabani-ot-2/
15. http://www.ekmeksanati.com/documents/aromatik_bitkiler_ve_baharatlar.html
16. https://etarim.net/yabanci-otlarin-yararlari-ve-zararlari.html
17. https://www.arttablo.com/kanvas-tablolar/floral/ari-ve-cicek-floral-sanat-kanvas-tablo/5240
18. https://www.prestijtutun.com/TutunHastaliklari
19. https://www.turktob.org.tr/en/cim-alanlarinda-yabanci-otlarla-mucadele/5062
20. https://wikifarmer.com/tr/kekik-yetistiriciliginde-yabanci-ot-mucadelesi/
21. https://www.tarimkutuphanesi.com/yabanci_otlarla_mucadele_yontemleri_00262.html
22. https://www.pusulahaber.com.tr/bicerdover-tarlalara-girdi-1662496h.htm
23. https://www.tarimdanhaber.com/yonca-tarimi
24. http://www.ankaraperlit.com/hayvan-gubresi-fiyatlari.php
25. https://www.google.com/search?q=Hasat+Sonunda+Tarla+Temizli%C4%9Fi+yapmak&tbm
26. https://www.mynet.com/bugday-ve-arpa-hasadi-hayvan-sahiplerinin-yuzunu-guldurdu-
27. https://shop13803.demanovavillage.com/category?name=elle%20%C3%A7apa%20makinas%C4%B1
28. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/mersin-ve-antalyada-saganak-nedeniyle-tarim-arazileri-sular-altinda-kaldi/1695084
29. https://yetistir.net/kabak-yetistiriciligi/toprak-isleme-2/
30. https://tr.wikipedia.org/wiki/Elektromanyetik_spektrum
31. https://www.facebook.com/watch/?v=350006672274379
32. https://www.sorhocam.com/konu.asp?sid=402&zararlilara-karsi-biyolojik-mucadele.html
33. https://www.tarimdanhaber.com/tarla-bitkilerinde-yabanci-ot-hastalik-ve-zararlilarla-mucadele
34. https://www.hortiturkey.com/yazilar/misir-tarlalarinda-yabanci-otlarla-mucadele
35. https://ziraatlobisi.com/yazilar/tarimsal-sorunlar/yabanci-otlar-kontrolden-cikiyor/
36. https://ziraatyapma.blogspot.com/2019/06/toprak-dezenfeksiyonu-ve-iyilestirilmesi.html
37. https://www.hortiturkey.com/yazilar/herbisit-nedir
38. https://www.bezelyedergi.net/post/herbisit-tolerans%C4%B1
39. https://acikders.ankara.edu.tr/
40. https://www.bugday.org/blog/halk-sagligi-icin-pestisit-bagimliligindan-kurtulmaliyiz/
41. https://zehirsizsofralar.org/pestisitler-ilac-degil-zehir/
42. https://www.prestijtutun.com/TutunHastaliklari
43. https://www.hortiturkey.com/yazilar/yabanci-ot-mucadelesinde-robot-kullanimi
44. https://www.agroworlddergisi.com/tarimda-en-yeni-teknoloji-devri/
45. Yabancı Otlar ile Mücadelede Güncel Yöntem: Robotikler Ender Şahin ÇOLAK, Doğan IŞIK endersahin@erciyes.edu.trhttps://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1670370
46. https://www.tarlasera.com/haber-11517-bu-robot-yabanci-otlari-avliyor!