Sürüde Hiyerarşik Bir Düzen Kurulması Tavukların Önemli Davranış Özelliğidir
Prof. Dr. F. Tahir Aksoy
Çiftlik hayvanların önemli davranış özelliklerinin bilinmesi, onların bakımları ile ilgili uygulamalarda yetiştiriciye (üreticiye) çok büyük kolaylıklar sağlar. Bu nedenle hayvan davranışları konusu günümüzde önemli bir bilim dalı haline gelmiştir.
Yetiştiricilik açısından tavukların önemli bir davranış özelliği; sürü içerisinde zamanla birçok koloninin oluşması ve bu kolonilerin kendi içlerinde hiyerarşik davranış düzenlerinin kurulmasıdır. Cinsel olgunluk çağına gelen bir sürü içerisinde birçok koloni oluşur ve oluşan bu küçük koloniler içerisinde hayvanlar arasında hiyerarşik bir davranış düzeni kurulur. Sürü oluştuktan bir süre sonra, sürüdeki fertlerin sosyal ilişkilerini küçük koloniler içinde yürüttükleri görülür. Hiyerarşik düzen, 4-5 m uzanımı olan koloniler içerisinde kurulur. Bazı fertler komşu kolonilerde de hiyerarşik sıralamaya katılabilirler. Yabancı bir koloniye karışan bir fert, buradaki tüm fertler tarafından gagalanacaktır. Bu düzen, sürü meydana geldikten bir süre sonra şekillenir. Yeni kurulan bir sürüde hiyerarşik düzen kurulana kadar hayvanlar arasında gagalamalar ve dövüşler görülür. Hiyerarşik düzen kurulmuş bir sürüde her şey normal olarak yoluna girer ve sürü verimliliği normal durumuna gelir. Böyle bir sürüde üstünlük sırası A, B, C, D olarak işaretlenen dört fert arasında alfabetik sıraya göre kurulmuş olsun. Bu durumda A ferdi B, C, D”leri gagalama ve onlardan önce yem, su alma, daha önce tüneme ve folluklara girme üstünlüğüne sahiptir. İkinci sırada bulunan B ferdi ise A”ya öncelik tanıyacak fakat C ve D”den daha öncelikli olacaktır. Hiyerarşik düzenin en altında bulunan D tavuğu, yem, su almada, follukları kullanmada, yer seçmede daima sonuncu olacaktır. Genel olarak horozlar hiyerarşik düzenin üst sırasında bulunurlar.
Horoz ve tavukların yukarıda anlatılan davranış özellikleri dikkate alındığında sürü verimliliğinin sağlanabilmesi için aşağıda anlatılan hususlara uymak gerekir.
- Kümeslerde yemlik, suluk, tünek ve folluklar etrafa eşit ve yeterli miktarlarda dağıtılmış olmalıdır.
- Aydınlatma, havalandırma, ısıtma gibi olanaklar tüm kümes içerisinde eşit olarak sağlanmış olmalıdır.
- Hayvanların yerleşim sıklığı gereği gibi olmalıdır.
- Kümes içerisinde oluşan kolonilerin bozulmadan sürdürülmesine özen göstermelidir.
Örneğin folluklar sadece bir duvarın kenarına dizilirse, kümeste pek çok yer yumurtası bulunacaktır. Bu durum, uzakta bulunan kolonilerin fertlerinin yabancı kolonilerin arasından geçerek folluklara yaklaşamaması ile ilgilidir. Yeterli sayıda yemlik ve suluk bulunmayan ve yemlik ve sulukların kümes içerisinde gereği gibi dağıtılmamış olması durumlarında kümeslerde büyüme ve yumurtlama bakımından sürü birörnekliğini ve verimliliği yakalamak mümkün değildir.
Damızlık sürülerin yeterli sayıda çiftleşmesi, döl verimi için gereklidir. Yeterli çiftleşme, sürüde hiyerarşik düzenin kurulması ve kolonilerin oluşmasından sonra mümkündür. Doğal çiftleşme yaptırılan damızlık sürülerin kümesleri, tel örgüler ile yaklaşık bin başlık küçük alt bölmelere ayrılmış olmalıdır. Bu uygulama, sürüde kurulan ve düzen için gerekli olan küçük kolonileri bozulmadan muhafaza etmek içindir.
