Prof. Dr. Ender Yarsan’dan: Antibiyotik farkındalık günü

Prof. Dr. Ender YARSAN
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dekanı

Uluslararası önemine istinaden daha önce 18 Kasım şeklinde değerlendirilen “Antibiyotik Farkındalık Günü” Dünya Sağlık Örgütü tarafından alınan bir kararla Dünya’da “Antibiyotik Farkındalık Haftası” olarak kutlanmaktadır. Antibiyotik farkındalığı yaklaşımının en önemli parçası kuşkusuz “Antimikrobiyal Direnç” kavramıdır. Antimikrobiyal Direnç bugün için tüm Dünya’da ve Ülkemizde önemi giderek artan güncel bir kavramdır. Bu konu uluslararası ölçekte en üst kurumlar ve yetkililer tarafından sahiplenilmekte ve direncin önlenmesi konusunda ulusal/uluslararası strateji planları hazırlanmaktadır.

Uluslararası düzeyde dört Sağlık Otoritesi; Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (WOAH) 2022 Dünya Antimikrobiyal Farkındalık Haftasının temasını: “Antimikrobiyal Direnci Birlikte Önleyebiliriz” olarak açıklamışlardır.Çeşitli mikroorganizmaların sentezleyip kültür ortamına salıverdikleri maddelerle diğer hastalık yapıcı etkenlerin gelişmesini engellemeleri veya öldürmeleri “Antibiyotik” terimi ile ifade edilir.

Öncelikle hasta hayvanların tedavi edilmeleri gerektiği için kullanılan antibiyotikler, enfeksiyöz hastalıklarla mücadelede ve bulaşıcı hastalıklarda bakteriyel etkenin yayılmasını önlemektedir. 

Patojen mikroorganizma veya suşun, antimikrobiyal (antibiyotik, antifungal, antiviral, antimalaryal ve antelmintik) ilacın kullanıldığı doz aralığında, ilaç tarafından etkilenmemesi “Direnç” olarak tanımlanır. 

Antibiyotiklere dirençli bakterilerden kaynaklanacak şekilde AB ülkelerinde her yıl en az 33 bin, ABD’de en az 35 bin ve tüm Dünyada ise 700 bin insan ölmektedir. 

“Eğer önlem alınmazsa antibiyotik dirençli bakterilerden ileri gelen hastalıklardan dolayı 2050 yılında 10 milyon insanın öleceği” ifade edilir. Tabi bir de konunun ekonomik boyutu vardır; eğer böyle bir durum gerçekleşirse yapılacak sağlık harcamalarının da 66 trilyon pound olacağı beklenmektedir. 

Mevcut durumda antibiyotiklere dirençli bakterilerden kaynaklanacak şekilde Dünya da her 45 saniyede bir insan ölmektedir; 2050 yılında ise bu rakam her 3 saniyede bir insan şeklinde gerçekleşecektir.

Antibiyotiklere dirençli bakteriler bir yandan kendisine önceden etkili ilaçların etkinliğini ve sağaltımın yararlılığını azaltırken, bir yandan da zoonotik nitelikteki hastalıkların yaygınlaşmasına yol açarlar. Bu yönden konu, halk sağlığı bakımından da çok önemlidir. 

Antibiyotiklerin bilinçli /akılcı kullanımındaki temel ilkeler, veteriner hekim kontrolünde ve reçetesi ile olacak şekilde; doğru antibiyotik seçimi, uygun doz ve doğru kullanım süresidir.

Antibiyotik Direncinin Nedenleri: 

• Antibiyotiklerin antibiyogram yapılmadan ve rastgele dozlarla uygulanması 
• İnsan ve hayvanlarda hastalık önleme ve kontrol stratejilerindeki eksiklikler
• Küresel antibiyotik kalıntı tarama ve izleme programlarındaki yetersizlikler
• Yeni ürün araştırma ve geliştirilmesinde eksiklikler

Antimikrobiyal Direnci önleme noktasında yapılacak çalışmalar “TEK SAĞLIK YAKLAŞIMI” içerisinde ele alınmalı, yürütülecek çalışmalar bir merkezde toplanarak “KOORDİNASYON” sağlanmalıdır. Sorun, kısa vadeli bir yaklaşımla çözülebilecek nitelikte değildir. Dolayısıyla uzun süreli mücadeleyi hedef alacak bir “KARARLILIKLA” çalışmalar gerçekleştirilmelidir.

“TEK SAĞLIK YAKLAŞIMI – KOORDİNASYON – KARARLILIK”
“FARKINDA OLALIM – AKILCI KULLANALIM”

Enfeksiyon önleme ve kontrol tedbirlerinin politikaları, programları ve uygulanması etkin kılınmalı, kaliteli ilaçların uygun bir şekilde kullanılması ve satışı düzenlenmeli ve teşvik edilmeli, bu konuda bilgilendirme çalışmaları yapılmalıdır. Bu anlamda özellikle yetkili ve güçlü bir veteriner otoritesi oluşturulmalıdır.