Bitkisel Üretimde Zararlılarla Biyotiknik Mücadele Metotları

BİTKİSEL ÜRETİMDE ZARARLILARLA BİYOTEKNİK MÜCADELE METOTLARI VE
MUĞLA YÖRESİNDE ZEYTİNDE UYGULANANBİYOTEKNİK MÜCADELE TEKNİKLERİ

1. GİRİŞ 

Bitkisel üretim, insanlık için vazgeçilmez bir unsurdur. Bitkisel üretimde, verim ve kaliteye hastalık, zararlı ve yabancı otların etkisi büyüktür. Bitki sağlığına gereken önem verilmediği takdirde maddi kayıplar meydana geleceğinden insanlığın beslenme için ihtiyaç duyacağı ürünlerde hastalık ve zararlılar nedeniyle sağlığa zararlı, gıda güvenliğine olan güveni sarsıcı durumlar meydana gelecektir. Artan nüfus ve refah seviyesiyle beraber gıdaya olan talep daha da artacaktır. Artan talep ise ancak bitkisel üretimin artması ve sürdürülebilir hale gelmesi durumunda mümkün olacaktır (1).

Ekonomik anlamda zarar meydana getiren hastalık, zararlı ve yabancı otlardan kaynaklanan üretim kayıpları için gereken önlemlerin alınması gerekmektedir. Bu önlemler alınırken hem insan sağlığı ve hem de doğal denge korunmalı, insan ve doğal çevreye zarar verecek uygulama ve tekniklerden uzak durulmalıdır (11).

Hem kalite ve verimi yükseltmek hem de insan ve doğaya zarar vermeyen üretim modeli kolay olmayacaktır. Bu nedenle alternatif mücadele tekniklerinin uygulanması zorunlu hale gelmiştir. Dolayısıyla uzun vadede gerek bitki sağlığı gerek insan sağlığı gerekse çevre ve doğal dengenin korunması açısından Entegre Zararlı Yönetimi (IPM) en doğru çözümdür. Bu yöntemde hastalıklara dayanıklı çeşitlerin seçimi, hastalık, zararlı ve faydalı popülasyonuna göre kültürel, biyoteknik, biyolojik ve kimyasal mücadele yöntemlerinden hangisinin uygulanacağı konusu önemlidir (1).

Entegre mücadelede amaç zararlıları tamamen ortadan kaldırmak ve yok etmek değildir. Onların zarar oranlarını ekonomik zarar eşiği altında tutmaktır. Entegre mücadele yönteminin vazgeçilmezleri olan biyolojik ve biyoteknik mücadele çok önemlidir. Bu kapsamda biyolojik ve biyoteknik mücadelenin artması ve yaygınlaşması adına devlet desteklemesi yapılmaktadır (1).  

Muğla İl Tarım ve Orman Müdürlüğünce 2021 yılında “Zeytinlerde Verimsizliğin Nedenlerinin Tespiti ve Sorunların Giderilmesi Projesi” hazırlanarak uygulamaya başlanmıştır. Öncelikle sorunlar tespit edilerek 4 ilçede 54 bahçe belirlenmiştir. Zeytin sineği popülasyon yoğunluğunu tespit için görsel tuzaklar asılarak haftada bir kontrol edilmiştir. Mücadele amaçlı olarak besi tuzakları hazırlanarak her ağaca 1 adet olmak üzere asılarak biyoteknik mücadele yöntemi uygulanmıştır.  

2. BİYOTEKNİK MÜCADELE NEDİR ?

Zararlı böceklerin biyolojik, fizyolojik ve davranış nitelikleri vardır. Dolayısıyla bu özellikleri üzerinde tesir eden bazı yapay veya doğal maddelerin kullanılmasıyla beslenme, çiftleşme, barınma gibi doğal özelliklerini bozarak uygulanan mücadele tekniğine denir (1).

3. AMACI

Ekonomik öneme sahip zararlılara karşı uygulanırsa ilaç kullanımı en aza indirilir. Dolayısıyla fazla bitki koruma ürünü kullanılması sonucu bozulan doğal dengenin en kısa sürede yeniden kurulmasına katkı sağlanır. Bu nedenle en büyük avantajı, türe özgü olmasıdır. Hedef harici canlılara ve doğaya zarar vermez (2).

4. ÜLKEMİZDE BİYOTEKNİK MÜCADELE

Türkiye’de biyoteknik mücadele konusunda doksanlı yıllarda bazı Ar-Ge çalışmaları yapılmıştır. Organik tarımın gelişmesiyle birlikte ürünler ithal edilerek kullanılmaya başlanmıştır. İlk önce elma alanlarında elma iç kurdu ve bağ alanlarında salkım güvesine karşı kitlesel tuzaklama tekniği kullanılmaya başlanmış, daha sonraki yıllarda sarı yapışkan tuzaklar, ışık tuzakları ve kısır böcek uygulamaları yapılmıştır. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından 64 adet biyoteknik mücadele ürününe ruhsat verilmiştir (1).

5. MUĞLA YÖRESİNDE UYGULAN TEKNİKLER 

Muğla yöresinde zeytin sineği ile biyoteknik mücadelede popülasyon yoğunluğunun tespiti amacıyla haftalık olarak takip edilen feromonlu sarı yapışkan tuzaklar kullanılmaktadır. 

Mücadele için % 3’lük DAP (18-46-0) (Diamonyum Fosfat) gübreli çözeltiler hazırlanarak özel şişeleri ile her ağaca 1 adet olmak üzere asılarak tüm yetiştiriciler tarafından kapama mücadele gerçekleştirilmektedir (14).

6. GENEL OLARAK ÜLKEMİZDE KULLANILAN TEKNİKLER
   1. CEZBEDİCİLER 
      1. Eşeysel Feromonlar 

Resim 1 Eşeysel Feromon (3)

Zararlılarla mücadele maksadıyla en yaygın kullanım alanına sahip olan biyoteknik yöntem sistemleridir. Genellikle dişi hormonlar kullanılır (1). Zararlı böceklerle mücadelede en yaygın olarak eşeysel feromonlar kullanılır. Erkek yada dişi hormonlar, fitil yada kapsül içerisine depolanarak kullanılırlar (2).

2. Besin cezbedicileri  

Resim 2 Ziray (4)

1985 yılında Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü bünyesinde Kimya Mühendisi Dr. Ayten GÜVENER ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. İçeriğinde 120 g/L Hidrolize protein bulundurmaktadır (4). 

3. Yumurta bırakma cezbedicileri

Dişi bireylerin yumurta bırakacağı yer seçiminde etkili olan kimyasal maddelerdir. Bu maddelerin kullanılmasıyla böceklerin uygun olamayan, yanlış yumurtlama yeri seçimi yapmaları sağlanmaktadır. Zarar verdiği bitkinin kokusu kullanılarak zararlı böceklere karşı şaşırtıcı olarak kullanılan biyoteknik mücadele yöntemidir (5). 

Böcekler yumurta bırakmak için konukçu bitki tercihinde hem kendi beslenmesi hem de bırakmış oldukları yumurtadan çıkan bireylerin beslenmelerini kolaylaştıracak bitkileri tercih ederler. Örneğin patates böceğinin beslenme ve yumurta bırakmasında, patatesten bitkisinden salgılanan solanidin alkoloidi etki yapmaktadır (7). 

4. Kairomonlar

Bir organizma tarafından meydana getirilen, yayıcı organizma için herhangi bir fayda sağlamayıp tam tersi zarar veren, alıcı bireylerde fayda veren kimyasal maddelerdir. En çok bilinen ve üzerinde çalışılmalar yapılan kairomon armut esteridir. Elma iç kurdunu cezbetmede kimi zaman tek başına kimi zaman feromon ya da besin tuzaklarıyla birlikte kullanılır. Ayrıca çiftleşme engelleme üzerine çalışmalar yapılmaktadır (1).

2. TUZAKLAR
   1. Besin tuzakları

Resim 3 Şaraplı-sirkeli besin tuzak (6)

Besin tuzakların yapımında fermente olabilen ve zararlı böcekleri kokusuyla uzak mesafelerden çekebilen kimyasal kullanılır. Bu kimyasal maddeler tekniğine göre belirli miktarlarda karıştırılıp uygun ölçüdeki kaplara konarak bitki ya da ağaç dallarına asılır. Koku nedeniyle gelen böcekler kabın ağız kısmından içeri girerek sıvı ortama düşüp yakalanırlar. Tuzakların her hafta mutlaka kontrol edilmeli, eksilen oranda sıvı eklenmelidir. 15 günde bir karışımın yenilenmesi gerekmektedir (1).

Şaraplı-sirkeli besin tuzağı hazırlama:          

(10 litrelik karışım hazırlama)

1lt şarap,

250 ml sirke, 

250 gr toz şeker, 

9 lt su

Hazırlanan bu karışımdan tahmini 1 litre sıvı alınıp, 2 litrelik plastik kaba konur. Bu kaplar yerden 50-100 cm yüksekliğe asılır (6).

2. Görsel tuzaklar

Resim 4 Sarı yapışkan görsel tuzaklar (1)

Böcekler için bazı renklerin çekici olduğu bilinmektedir. Görsel tuzaklar yaygın olarak meyve sinekleri, beyazsinek, thripsler ve yaprak galeri sinekleri için kullanılmaktadır. Örneğin zeytin sineği için sarı renk en etkilidir. Mavi renk thripsleri en çok cezbeden renktir. Kurumayan yapışkanla üzeri kaplanan dikdörtgen şeklinde renkli karton ya da plastik tablalar kullanılır. Bitkilere ya da ağaç dallarına, sera içerisinde ise bitkilerin 10-15 cm üzerinde olacak şekilde sırıklara asılır (1). Birçok böcek türü sarı renge karşı duyarlı olduğu için genelde sarı renkli tuzaklar yaygı olarak kullanılmaktadır (7).

3. Işık tuzakları

Resim 5 Robinson ışık tuzağı (7)

Böceklerin cezbedilmesinde farklı ışık kaynakları kullanılır. Böceklerin ışığa yönelmelerinden faydalanarak geliştirilen tuzaklardır. Hızla gelen böcek yüzeye çarptıktan sonra tuzağın toplayıcı kısmının içerisine düşer. Bu kısımda sürekli zehirli gaz veren kimyasal maddeler bulunur. Bu kimyasal maddeler yardımıyla böcek ölür. Ya da toplayıcı kısmın içerisine düşen böcek dışarı çıkamadığından bu bölümde kalır (7). Yöntem genellikle araştırma çalışmalarında, böcek yoğunlukları ve türlerin belirlenmesinde kullanılmaktadır (2).

Su tuzakları

Resim 6 Su tuzağı (8)

İçine su doldurulan plastik bir kap ve kabın ortasına yerleştirilmiş feromon tutucu kısımdan oluşur. Yerden 20 cm yüksekliğe yerleştirilir. Tuzağın en üst seviyeye kadar su doldurulur. Bir miktar sabun/deterjan ya da sıvı yağ katılarak yüzeyde film tabakası oluşturulur. 

Resim 7 Feromonlu Su Tuzağı (9)

Feromon tutucu kısmın içine feromon kapsülü yerleştirilerek kapağı kapatılıp sabitlenir. Tuzağa gelen böcekler su içine düşerek yakalanır. Dikkat edilmesi gereken en önemli husus kaplarda sürekli su bulundurulması gerekmektedir. Kırmızı, siyah ve yeşil renkleri mevcuttur (9). Genel olarak böcek yoğunluğunu belirlemek ve çıkış zamanını tespit etmek amacıyla kullanılır (2). Yurdumuzda meyve bahçelerinde ağaçların çiçeklerini yiyen “Baklazınnı” ile mücadelede mavi renkli su tuzakları kitlesel yakalama amacıyla kullanılmaktadır. Kitlesel tuzaklarla yakalama Baklazınnı ile mücadelede tek ve en etkili yöntemdir (7).

TUZAK VE FEROMONLARIN ZARARLI BÖCEKLERİ İZLEME AMACIYLA KULLANIMI

Resim 8 Wing tipi Salkım güvesi tuzağı (1).

Zararlı böceklerin varlığının tespiti, bitkiye bulaşmadan yada zarar yapmadan önce, zarar düzeyi ve popülasyon yoğunluğunu tahmin etmek amacıyla kullanılırlar. Böylelikle mücadeleye karar verme ve en uygun ve doğru mücadele metotu belirlenebilir. Örnek olarak, Wing tipi tuzaklar elma iç kurdu ve salkım güvesi ile kimyasal mücadeleye başlama tarihini üreticilere duyurulmasını sağlayan Tahmin ve Uyarı Metottu içerisinde çiftleşmeyi engelleme tekniğinin uygulama zamanının belirlenmesinde çok önemli yeri vardır (1).

4. TUZAK VE FEROMONLARIN ZARARLILARLA MÜCADELE AMACIYLA DOĞRUDAN KULLANIMI

Böceklerle feromon kullanılarak yapılan mücadele son yıllarda büyük önem kazanmıştır. Özellikle Çiftleşmeyi engelleyici teknik dünyada en yoğun olarak kullanılmaktadır. Avrupa’da salkım güvesi türüne ve elma iç kurduna karşı bu biyoteknik mücadele metottu yaygın olarak kullanılmaktadır (1). 

1. Kitle halinde tuzakla yakalama yöntemi

Biyoteknik mücadele maksadıyla kullanılmaktadır. Bahçedeki erkek böcekleri yada her iki cinsiyetteki bireylerin yakalanması esasına dayanır. (3). Amaç, tarımsal üretim yapılan alanlara belirli zaman dilimlerinde feremonlu cezbedici tuzaklar konarak, zararlı popülasyonunun azaltılmasıdır. Yöntem Akdeniz meyve sineği, zeytin sineği ve kiraz sineği mücadelesinde uygulanan oldukça başarılı bir tekniktir (2).

2. Cezbet ve öldür yöntemi

Böceği öldüren insektisitin doğada geniş bir alana veya bitki örtüsü üzerine yaymadan küçük miktar ve sınırlı bölgelerde, uygun kaplar kullanılarak cezbedicinin içerisine insektisit karıştırılarak yapılan mücadele yöntemidir. Dünyada genel olarak cezbedici olarak feromon ya da kairomon kullanılmaktadır (1). Yöntem Zeytin sineği ve Kiraz sineği mücadelesinde uygulanmaktadır (7).

Resim 9 Besi istasyonu” düzeneği (7)  

3. Çiftleşmeyi engelleme tekniği

Kimyasal bitki koruma ürünün kullanmak istemeyen üreticilerin en çok tercih ettiği yöntemdir. Avrupa ve Kuzey Amerika’da yaygın olarak kullanılmaktadır. Esası dişi böceklerin yaydığı kokunun yapay olarak üretilip cezbedici ile birlikte bahçelere asılmasıdır. Bu yoğun koku nedeniyle erkek böceklerin sinir sistemleri etkilenir. Dişileri bulamayacakları için çiftleşme olmaz. Dişiler yumurtlasa bile döllenme gerçekleşmediği larva çıkışı olmaz (1).   

Resim 10 Çiftleşmeyi engelleyici yayıcıların asılması (1).

4. Oto şaşırtma tekniği

Elektrostatik özellikteki tozun dişi feromonu ile karıştırılıp tarımsal alana uygulanması esasına dayanır. Arazideki uygulamalarda, dişi böceğin feromon kokusuna çekilen erkek böcekler, bu elektrostatik toza değdikleri zaman vücutlarına bulaşır. Böylece kendi antenlerini kaplayan feromon etkisi sebebiyle hem dişileri bulup çiftleşemez, hem de uçtukları yönde feromon izi oluşturarak diğer erkekleri şaşırtmaktadır (1). Salkım güvesi ve elma içkurdu mücadelesinde uygulanmaktadır (7).

Resim 11 Oto şaşırtma için ExoYayıcısı (1).

5. BÖCEK GELİŞMESİNİ ENGELLEYİCİLER VE DÜZENLEYİCİLER

Böcekler yumurtadan çıkıp ergin oluncaya kadar gelişmelerini tamamlamak için beyin hormonu, juvenil hormon ya da gençlik hormonu ve metamorfoz yani deri değiştirme, neticede büyüme ve organların gelişmesini başkalaşım hormonu sağlamaktadır. Hangi hormon miktarı fazla ise o etkinlik gerçekleşir. Bu nedenle hormonların düzenli salgılanması gerekir. Böcek Gelişme Engelleyici veya Böcek Gelişme Düzenleyici bileşiklerin derideki kitin tabakasında birikmesi sonucu kitin sentezinin engellenerek larvaların gömlek değiştirme fonksiyonları bozulmakta ve gelişme durmaktadır. Larvalar felç geçirerek ölmektedir (1). 

Böcek Gelişim Engelleyicileri çevre ve yararlılara karşı toksik etki meydana getirmez. Dolayısıyla bu grupta yer alan bileşikler entegre mücadele yöntemine uygundur (1).

1. Juvenil hormon analogları

Böceklerde gelişmeyi engellemek için juvenil hormonu yani gençlik hormonu kullanılmaktadır. Bu hormon, böceklerde gelişme devresinde aktif olmaktadır. Deri değiştirme hormonu ile beraber gelişme dönemindeki faaliyetleri düzenler. Böceklere dışarıdan ve zamansız Juvenil hormon verilmesi böceklerde gelişme düzenini bozar. Neticede böceklerin gömlek değiştirmesi engellendiğinden zarar yapmaları önlenmiş olur. Genellikle yaprak bitleri ve bazı kelebek larvalarında kullanılmaktadır (2). 

Juvenil Hormon Analogları (JHA)’nın  ilaçlara göre bazı avantajları vardır. Türe özel olmaları, düşük orandaki dozların etkili olması, güneş ışığı almayan alanlarda kalıcı olması ve sıcakkanlılara toksik olmamaları sayılabilir (1). 

2. Benzoylurea, Acylurea, Precocene

Benzoylurea grubu insektisitler, böceklerin kitin sentezini engelleyerek gelişmesini durdurmaktadır. Böcekler henüz bitki üzerine yumurta bırakmadan önce, bitkilerin yüzeyinin ilaçla kaplanması biçiminde uygulama yapılmaktadır (1). 

1.Juvenil Salkım güvesi genç larva iken;
2.Salkım güvesi genç larva iken;
3.Hormonun etkisi

Resim 13  A: Triflumuron uygulanmış
Resim 14 A: Hydroprene uygulanmış

B: Sağlıklı larva. (1)

6. YUMURTLAMAYI ENGELLEYİCİLER

Böceklerin yumurtalarını bitkiler, meyveler üzerine bırakmasını önleme esasına dayanan bir tekniktir. Örnek olarak; Akdeniz meyve sineği ve kiraz sineği dişileri yumurtalarını meyvelere bıraktıktan sonra hormon salgılayarak bu hormonla (feromon) meyveyi bulaştırır. Daha sonra gelen bir başka dişi kokuyu aldığından bu meyve üzerine yumurta bırakmaz, daha önce yumurta bırakılmamış meyvelere gider. İşte bu feromonun bahçedeki tüm meyvelere püskürtülerek uygulanması halinde dişi bireylerin yumurta bırakması engellenmiş olur (2).

 Resim 15  Yumurtlamayı engelleyiciler (5)

7. BESLENMEYİ ENGELLEYİCİLER

Bu maddeler, zararlıların ölümüne neden olmaz, beslenmelerini önleyerek ya da azaltarak gelişmelerini olumsuz yönde etkiler. Daha çok ısırıcı çiğneyici ağız yapısına sahip böcekler için kullanılmaktadır.  

Resim 16 Azadirachtin (15) 

Bu amaçla en çok bitkisel kökenli insektisitlerden biri olan Tespih ağacı ya da Neem ağacı ismiyle bilinen Güney Asya kökenli ağacın yaprak ve meyvelerinden elde edilen “azadirachtin” maddesidir. Bu maddenin böceklerin larva ve erginlerinde beslenmeyi önleyici, üremeyi kısıtlayıcı, kısırlaştırıcı, öldürücü, yumurta bırakmayı engelleyici, hatta gelişme ve büyümeyi aksatıcı tesir yaptığı tespit edilmiştir (1). 

Resim 17 Neem Ağacı (16)

8. UZAKLAŞTIRICILAR

Zararlıların bitkilerde zarar yapmasını önlemek veya üretim yapılan bu alanlara yaklaşmasını engelleyen hatta uzaklaşmalarını sağlayan maddelerdir. Amaç böceklerin ürünlerin üzerine gelmesini engellemek ya da üretim yapılan alandan uzaklaşmasını sağlamaktır. 

Resim 18 Fiziksel Uzaklaştırıcı (5)

Fiziksel ve kimyasal uzaklaştırıcılar olmak üzere iki grupta incelenebilir. Fiziksel uzaklaştırıcılara bitkilerdeki tüyler, dikenler, epidermisin kalınlığı, doku yapısı örnek olarak sayılabilir. Yapılan çalışmalarda yazıcı böcekler ve patates böceği ile mücadelede başarılı sonuçlar alınmıştır (12).

Resim 19  Kimyasal Uzaklaştırıcı (5)

9. KISIRLAŞTIRICILAR (KEMOSTERİLANTLAR)

Uygulanan böceklerde kısırlık meydana gelir. Yani sperm veya yumurta oluşumu önlenir ya da uygulama yapıldıktan sperm veya yumurtanın ölümü gerçekleşir.  Bu teknikle gerçekleştirilen kısırlık dölden döle geçmez sadece uygulanan döle karşı etkilidir. Kullanılan kısırlaştırıcı maddeler kanserojen etki gösterirler. Bu nedenle geniş alanlarda kullanılmaları tehlikelidir. Bu yöntem dünyada ev sinekleri, sivrisinekler, Zeytin sineği, Akdeniz meyve sineği, Pamuk yaprak kurdu, Elma iç kurdu, İki noktalı kırmızı örümcek, yaprakbitleri, Salkım güvesi ve Pamuk kırmızı örümceğine karşı uygulanmıştır (1).

Resim 20 Kemosterilantın püskürtülerek uygulanması (1)

10. KISIR BÖCEK SALMA YÖNTEMİ

Kısır böcek salma yöntemi (SIRM) çevre kirliğine neden olmadığından hatta sadece hedef alınan zararlıya tesir etmesi sebebiyle gelecek vadeden bir tekniktir. Kısır böcek salma tekniğinin başarılı olabilmesi için erken tespit önem arz etmektedir (13).

1. Radyasyon ile kısırlaştırma

Böceklerin kısırlaştırılmasında düşük dozda radyasyondan yararlanılır. Kısırlaştırmada uygulanan doz böceklerin erkek veya dişi oluşuna göre farklılık gösterir. Dünyada Zeytin sineği, Kiraz sineği ve Akdeniz meyve sineğine karşı başarılı bir şekilde uygulanmaktadır (1). 

Radyasyonla kısırlaştırmada x veya gamma ışınları gibi elektromanyetik radyasyon ile nötron ve beta partikülleri gibi partiküler radyasyon kullanılmaktadır (13).

2. Böceklerde Gen transferi ile kısırlaştır

Genetik mühendisliğinin sağladığı imkanlar dahilinde böceklerin genetik yapılarında değişiklikler yapılmak suretiyle istenilen özellikte yeni bireyler elde edilmesi esasına dayanır. Dünyada kullanımı yaygın değildir, çünkü oldukça zor bir tekniktir. Ülkemizde ise gen transferi yoluyla yürütülen bir mücadele yöntemi uygulanmamaktadır.

Genetik yollarla mücadele yöntemi üç şekilde yapılabilmektedir. Bunlar; işaretleme-belirleme, genetik cinsiyet belirleme, öldürücü gen taşıyan böcek salımı şeklindedir (1). 

7. MUĞLA YÖRESİNDE UYGULAN TEKNİKLER

Muğla ilinde 2021 yılı TÜİK rakamlarına göre 1.000.000 dekar alanda zeytin yetiştiriciliği yapılmaktadır.  Üretilen zeytinin büyük bir kısmı zeytinyağı yapılmaktadır. Muğla İl Tarım ve Orman Müdürlüğünce 2021 yılında “Zeytinlerde Verimsizliğin Nedenlerinin Tespiti ve Sorunların Giderilmesi Projesi” hazırlanarak uygulamaya başlanmıştır. Projenin amacı Bodrum, Milas, Yatağan ve Menteşe ilçelerinde uzun yıllardır verim alınamayan bahçeler tespit edilecek, oluşturulan proje ekibi ile bahçelerdeki sorunlar tespit edilerek çözüm yolları bulunacaktır. 

Bu kapsamda 4 ilçede 54 üreticiye ait bahçeler belirlenmiştir. Bahçelerden her yıl yaprak ve toprak örnekleri alınmış, analiz sonuçlarına göre gübreleme yaptırılmıştır. Zeytin hastalık ve zararlıları takip edilmiş, mücadelenin doğru zamanda, doğru bitki koruma ürünleri yapılması sağlanmıştır. Zeytinin ana hastalığı olan Zeytinde Halkalı Leke takibi için proje kapsamında Milas Etrenli mahallesinde ve yatağan Bahçeyaka Mahallesinde olmak üzere 2 adet Tahmin Uyarı Sistemi kurulmuştur. Kurulan sistem ile halkalı leke enfeksiyonu oluştuğu dönemde üreticilere duyurular yapılarak doğru zamanda mücadele yapılması sağlanmaktadır.

Resim 21 Muğla Menteşe İlçesinde zeytin bahçesi

Zeytinin ana zararlısı olan zeytin sineği popülasyonu Muğla İl Müdürlüğümüze tahsis edilen feromon tuzaklar ile haftalık olarak takip edilmekte, popülasyonun ekonomik zarar eşiğinin üzerine çıktığı dönemlerde duyurular yapılarak mücadelenin doğru zamanda yapılması sağlanmaktadır.

Resim 22 Tahmin ve Erken Uyarı İstasyonu (14)

Muğla İl Müdürlüğümüzce yürütülen Zeytin projesi kapsamında 2022 yılında Milas İlçesi Akyol Mahallesi, Yatağan İlçesi Bahçeyaka Mahallesinde Zeytin sineği mücadele amaçlı % 3’lük DAP (18-46-0) (Diamonyum Fosfat) gübreli çözeltiler hazırlanarak özel şişeleri ile her ağaca asarak tüm yetiştiriciler tarafından toplu mücadele yapılması sağlanmıştır. Çalışma için toplam 1000 kg Diamonyum Fosfat (DAP) gübresi ve 15000 adet 1,5 litrelik pet şişe alınmış, şişeler 5 mm çapında delinerek hazırlanan eriyikler şişelere konmuş ve her ağaca 1 adet olmak üzere asılmıştır. Haftalık olarak tuzaklar ve meyvelerde vuruk kontrolleri yapılmıştır.

Resim 23 % 3’lük DAP gübreli çözelti
Resim 24 DAP Gübresi (15) tuzağı (14) Besi yemi hazırlamada kullanılan

Bilindiği gibi zeytin sineği bölgeye ve iklime göre değişmekle birlikte yılda 3-4 döl verebilmektedir. Tuzakta yakalanan her dişi birey ile 200-250 yeni zeytinin zarar görmesi engellenmekte ve popülasyonun düşmesi sağlanmaktadır. Hazırlanış maliyeti oldukça düşük olup insan sağlığına zararlı kimyasal madde içermemektedir. Kullanılan kimyasal madde eritilerek şişede kalmakta, yaprak veya meyveye teması olmamaktadır.

8. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Biyoteknik mücadele metotlarını kimyasal mücadele zamanını tespit etmek amacıyla kullanırız. Ekonomik zarar eşiği altında ise kimyasal mücadele yapmamıza gerek kalmaz.

Biyoteknik mücadele yalnızca uygulama yapılan zararlıyı hedef alır. Yani seçici olmaları nedeniyle diğer canlılara zarar vermez ve doğayı kirletmez. 

Biyoteknilk mücadelenin avantajları;

Yanlış zamanda ve çok tekrarlı kimyasal ilaç kullanılmadığından zararlılarda direnç oluşumu riski olmaz.

Çevre dostudur, çevre ve doğaya zarar vermez. Yani doğal denge ve döngünün bozulmasına izin vermez.

Amaç ve arzumuz kullanılan pestisitin sadece hedef alınan canlıya zarar vermesi olmalıdır. Biyoteknik mücadele hedef canlı haricinde zarar oluşturmaz. 

Tüketiciler açısından ele alındığında tüketilen ürünler insan sağlığı için toksik etki oluşturmaz.

Biyoteknik mücadele yöntemi aynı bölgede kapama alanda toplu olarak uygulandığı takdirde popülasyon yoğunluğu Ekonomik zarar eşiği altında kalacak, böylelikle doğal denge korunacağından kimyasal mücadele yapılmasına gerek kalmayacaktır.

Sağlıklı bir yaşam, güvenilir ürün, temiz bir doğal çevre, kalıntısı sebebiyle ihracatta yaşanan sıkıntıların önlenmesi, tarımsal sürdürülebilirliğin sağlanması amacıyla üreticiler, tüketiciler başta olmak üzere tüm insanlığın duyarlı olması ve geleceğimiz için biyoteknik mücadele yöntemlerine destek vermesi gerekmektedir. 

Muğla ilinde 2021 yılında başlatılan Zeytinlerde Verimsizliğin Nedenlerinin Tespiti ve Sorunların Giderilmesi Projesi kapsamında zeytin daneleri vuruk iriliğine gelince             (Temmuz ayı) bahçedeki tüm ağaçlara hazırlanmış olan tuzaklar asılmak suretiyle kitlesel tuzaklama yapılmıştır. Böylelikle zeytin sineğinin popülasyon artışının baskılanması hedeflenmiştir. 

Zeytin sineği ile biyoteknik mücadelede % 3’lük DAP (18-46-0) (Diamonyum Fosfat) gübreli çözeltiler hazırlanarak özel şişelerinde her ağaca 1 adet olmak üzere asılarak yapılan mücadele şekli etkili olmaktadır. Zeytin sineklerinin bu şişelere girerek ölmesi nedeniyle popülasyon yoğunluğu azalmaktadır. Yapılan kontrollerde emsal bahçelere göre % 60 oranında daha az vuruk tespit edilmiştir.  

Aynı bölgede tekrarlayan yıllar boyunca kapama alanlarda toplu olarak biyoteknik mücadele yöntemleri uygulandığı takdirde zararlı popülasyon yoğunluğunda azalmaya meydana gelecektir. 

Sonuç olarak biyoteknik yöntemlerle insan sağlığına herhangi bir zararı olmayan, güvenilir ürünler yetiştirile bilinir. Temiz bir dünya ve sağlıklı insanlık için biyoteknik mücadele kaçınılmazdır.  

KAYNAKLAR

1. Birişik N. (2018), Teoriden Pratiğe Biyoteknik Mücadele Kitabı, Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, (Syf: 1-189) 
2. Şentürk M.A., Topal N., Bayram S.I. (2020),Temel Bitki Koruma 10. Sınıf Ders Kitabı, Milli Eğitim Bakanlığı, (Syf 81 ve 85) 
3. Zararlı Böceklerle Biyoteknik Mücadele Kataloğu (2021), Kapar Organik Tarım San. Tic. Ltd. Şti., Ankara, (Syf 1-28) 
4. https://arastirma.tarimorman.gov.tr/zmmae/menu/38/zeytin-sinegi-cezbedicisi-_ziray_ (Erişim 24.02.2023) , 
5. Özkan  C. (2021), Organik Tarımda Biyoteknik Mücadele, Ankara üniversitesi, Ankara , (Syf 34-40)
6. Gülperçin N., Balnakan M., Tezcan S., (2020), Tire (İzmir) Yöresi İncir Bahçelerindeki Taklaböcekleri (Coleoptera: Elateridae) Biyoçeşitliliğinin Besin Tuzaklarla İzlenmesi, Türk Biyoloji Dergisi, (Syf : 4)
7. Yaşar B., (2018), Ziraat Mühendisliğinde Bitki Koruma, Isparta , (Syf 45-130)
8. http://bpp.com.tr/tr/tuzaklar/su-tuzagi-189 (Erişim 27.02.2023)
9. https://floraipm.com/urun/feromon-su-tuzagi/ (Erişim 27.02.2023)
10. Koçak E., Ertürk Ş., Yaman M. O., (2018),  Kültür  Bitkilerinde Zararlı Olan Böceklerle Biyoteknolojik Mücadelede Son Yöntemler,  Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Tarımsal Biyoteknoloji Bölümü, Isparta , (Syf 1)
11. Altun A. A., (2022), Organik Tarımda Zararlılarla Mücadele Yöntemleri,  GAP Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Şanlıurfa , (Syf 5)
12. Özbek H., Pande Y. D., (1992), Böceklerin Yönetiminde Cinsel Kısırlaştırma Yönteminin Kullanılması, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, Erzurum , (Syf 5 ve 8)
13. Muğla İl Tarım ve Orman Müdürlüğü (2021), Zeytinlerde Verimsizliğin Nedenlerinin Tespiti ve Sorunların Giderilmesi Projesi, Muğla 
14. https://www.gubretas.com.tr/ (Erişim 08.03.2023)
15. https://www.indiamart.com/proddetail/azadiractin-1500-ppm-26308137633.html (Erişim 25.03.2023)
16. https://www.botanikmarket.org/urun/azadirachta-indica-neem-agaci-10-cm (Erişim 25.04.2023)