Evcil kuşlarda Candidiasis

EVCİL KUŞLARDA CANDIDIASIS

Dr. Kaya DEMİRÖZÜ

Kanatlı Sağ‎ً‎lğı ve Hastalı‎kları‎ Uzman‎ı

(Drk.demirozu@yahoo.com.tr)

Candidiasis, Candida albicans isimli küfün neden olduğu bir enfeksiyondur. Normalde az say‎ıda ku‏şun sindirim sistemide bulunan bir küftür. Eğer küf say‎s‎ında bir art‎‏ış söz konusuysa veya sindirim sisteminde bir harabiyet olu‏duğunda, Candida albicans sindirim sistemi, gaga ve solunum organlar‎ da dâhil olmak üzere diğer organlarda sorunlara yol açabilmektedir. C. albicans aynı‎ zamanda deri, tüy, gözler ve üreme organlar‎ında enfeksiyon olu‏şturabilmektedir.

Enfeksiyon insan ve diğer kuşlara bulaşır mı? Candidiasis fazla bulaşıcı olmamasına rağmen, kanatlılardan insana yakın temas ile bulaşabilmektedir. Keza kuştan kuşa salgı ve atıkları yoluyla geçmektedir.

1. albicans, sindirim sistemindeve diğer organlarda,gagave solunumsistemi de dahil olmak üzereaşırı üreyerek enfeksiyon oluşturmaktadır. Etken, deri,tüy, gözler veüreme organlarını da enfekte edebilmektedir. Enfeksiyonun şiddeti;kuşun yaşı vebağışıklık sisteminindurumunabağlıdır.
2. albicans çoğunluklakursak ve sindirim sistemiüst bölümünü etkiler, ama aynızamandaderi,solunum yolları, merkezi sinir sistemi vediğer tümorganlarda da enfeksiyonlara neden olmaktadır.

Hangi ku‏şlar candidiasis aç‎ıs‎ından risk altı‎ndad‎ır?

Candidiasis hemen tüm kanatlıları etkileyebilmektedir. Ancak papağangiller d‎‏‎ışındaki kuş‏larda daha s‎ık görülmektedir.

Genç kuş‏lar, özellikle sultan papağanları‎ hastal‎ًığa daha duyarlı‎d‎ırlar. Bilhassa bağışı‎‏‎kl‎ık sistemi baskı‎lanm‎‏ış olan kuş‏larda daha sı‎k görülmektedir. Normalde hayvanın sindirim sistemide bulunan etkenin aşırı çoğalmasına sonucu ortaya çıkmaktadır. Hayvan‎n candidiasise yakalanma riskini artı‎ran faktörler ‏öyle s‎ıralanabilir:

• Stres,
• Özellikle yavrularda henüz gelişmemişveya baskılanmış bağışıklıksisteminedeniyledaha sık,
• Yetişkin kuşlarda ise bozulan bağışıklıksistemi,
• Tüy dökme,
• Kursağın geç bo‏şalması‎,
• Uzun süreliantibiyotik kullanımı,
• Kötüsanitasyon,
• A vitamini eksikliği, sadece tohumlaradayal‎ı yetersiz beslenme sonucu malnutrition(kötü bdeslenme) sendromu,
• Çiçek hastalığı‎ً‎veya trikominiyasisgibidiğerenfeksiyonlar‎ınvarl‎ً‎ığı,
• Travma veya duman zehirlenmesigibidiğer sağlı‎k sorunları‎,
• Risk altındaki veya enfeksiyon şüpheli bir kuşlatemas,

Bilindiği gibi antibiyotiklerin yararları yanında sindirim sisteminin normal mikroflorası üzerinde olumsuz etki yaparak küfler gibi organizmaların üremesini tetiklemesi ve canlı sağlığı açından risk yaratmasıdır.

A vitamini iştahı ve sindirimi teşvik eder, ayrıca enfeksiyon ve bazı parazitlere karşı direncini artırır. A vitaminini yetersizliğinin en belirgin işareti, tüy folikülleri civarıda ve tüylerde kahverengi lekelerdir. Burun delikleri üzerindeki tüylerdeki lekeler burundan bir akıntı olduğu anlamına gelir. A vitaminin eksikliği, kuşun tüylerinin renginde donukluk, solgun ve pürüzlü, kaba görünümlü bir manzarayla karşımıza çıkabilir.  Bu lekeler pürüzlü değil düzgün olabilir ve gaga çevresinde sarı, kuru, pul benzeri bir birikim gözlenebilir.

Doğal olarak A vitamini, koyu yeşil yapraklı sebzelerde ve kayısı, kavun (özellikle kantalup kavunu), havuç, kırmızıbiber, bal kabağı tatlı patates gibi turuncu renkli ürünler bulunmaktadır. A vitamini eksikliği gidermek için kuşa meyve püresi yahut yumuşayıncaya kadar pişirilmiş veya haşlanmış tatlı patates gibi gıdalar verilmelidir.  Pek çok hayvan, aynı zamanda taze havuç suyu veya rendelenmiş havuçtan hoşlanabilmektedirler. Sentetik olarak üretilen Avit. preparatları emilmeyebilir ve kolaylıkla aşırı doz alabileceğinden doğal kaynaklar tercih edilmelidir.

Candidiasisin semptomlar‎ı nelerdir?

Candida albicans enfeksiyonlarının yaygın belirtileri, ağız ve boğaz çevresinde beyaz lezyonlar, kusma, iştah kaybı, bitkinlik, yorgunluk ile gıdaların kursağı yavaş terk etmeleri sayılabilir. Kuş kustuğunda, kusmuk sümüksü içeriklidir. Kimi vakalarda kursak balon gibi şişkindir. Çünkü Candida organizmleri gaz oluştururlar. Hastalığın ilerlemiş fazında, kuşlarda uyuşukluk, denge bozukluğu ve hatta felçler görülebilir.
Kuş kustuğunda, kusmuk sümüksü içerikli ve ekşimsi bir kukusu vardır. Kimi vakalarda kursak balon gibi şişkindir. Çünkü Candida organizmleri gaz oluştururlar. Hastalığın ilerlemiş fazında, kuşlarda uyuşukluk, denge bozukluğu ve hatta felçleri görülebilir.

Klinik bulgular enfeksiyonun yerleş‏tiği organa bağlı olarak değişmektedir. Sadece ağız ya tüm sindirim sistemi ya da diğer organlar‎ı aynı‎ anda etkilenebilir.

Ağız ve gaga enfeksiyonları, pis kokulu nefese neden olabilir ve ağızda beyaz, kolayca kald‎ırı‎labilen plaklar veya kirli beyaz materyal dikkati çeker. Bazı‎ vakalarda ağız içi havlu görünümündedir. Alt ve üst gagan‎n birleş‏tiği yerlerde enfeksiyonlar s‎ıklı‎kla ortaya ç‎ıkmaktadı‎r.

Henüz tüylenmemiş yavrularda candidiasis kursakta peynirimsi lezyonlara neden olur. C. albicans kursağı istila ettiğinde, kursak mukozası pseudo membranlı grimsi-beyaz bir tabakayla örtülür. Genellikle kursak duvarı şiş, kalınlaşmış, Türk havlusu benzeri bir tablo, iltihaplı, ülserleşmiş ve opak görünümlüdür.

Kursak enfeksiyonlar‎ında kusma, depresyon, iştah kaybı‎, kursağın kal‎ınla‏şması‎, besinin kursağı geç terk etmesi, balon benzeri şişmesi, mukoz(sümüğümsü) içerik ve olası bir kursak pekliği dikkati çekmektedir. Diğer bir semptom, ağızdan berrak yapışkan salya akabilir.

Eğer enfeksiyon sindirim sisteminin geri kalan kesimlerine yerle‏şm‏işse; depresyon, iş‏tah kaybı‎, zay‎ıflama, kusma ve ishal görülebilmektedir. Hastal‎k kronik forma geçmesi nedeniyle bağırsaklardan besin emiliminin yeterince oluşmaması sonucu malnutrition(kötü beslenme), sendromu kar‏‎şımı‎za ç‎ıkabilmektedir.

                                                Resim.1. Kursağın balon gibi şişmesi.

Resim.2. Deride candidiasis, kanatta yara.

Solunum yolu C. albicans enfeksiyonu, burun akı‎nt‎ısı‎, seste değişiklik, solunum güçlüğü, hızlı nefes alı‎p verme ve hareket etmede güçlüklere neden olabilmektedir.

Benzer hastalıklar: kuş tüm yediklerini devamlı çıkarıyorsa sindirim sisteminde bakteriyel bir enfeksiyon olabilir.

Resim.3. Gaga kenarı ve göz çevresinde lezyonlar.

Resim.4. Ağızda beyaz plaklar.

Candidiasisin te‏şhisi

Normalde Candida albicans sindirim sisteminde mevcut olduğundan, sadece organizmayı‎ tespit ederek candidiasis tan‎ıs‎ı yapı‎lamaz. Çok detaylı‎ bir anamnez, klinik bulgular, laboratuar incelemelerinin tümünü değerlendiren hekim bir sonuca varmaya çal‎‏‎ışır.

Geçici tanı, detaylı anamnez, klinik bulgular, bakteriyel ve viral enfeksiyonu olup olmadığı gibi verilerin değerlendirilmesi ile bir kanaate varılabilir.  Alınan örneklerin laboratuar incelemeleri ile teşhis yapılabilir.

Kültür ve mikroskobik inceleme için örnekler hayvanın sağılarından, ağız ya da erişi‏lebilir ba‏şka noktalardan swapla al‎ınabilir. Eğer imkân varsa sindirim sisteminin daha alt kesimlerinden örnekleri elde etmek için endoskopi kullan‎ılabilir.

Sürtme preparat gram ve / veya latofenolcoton bleu boyama yöntemiyle boyanarak mikroskobik inceleme yapılabilir. Kültür testi enfeksiyonun ş‏iddetini konfirme etmek ve altta yatan nedenini belirlemek için yard‎ımcı‎ olacaktı‎r.

Uyarı: Candida yaygın bir çevre kontaminantı olduğu unutulmamalıdır.

Kuşların sindirim sistemini, küf ve mantarların yanı sıra, çeşitli patojenler enfekte edebilmektedirler.

Candidiasisin tedavisi mümkün mü?

Tedavi; kötü beslenme, yetersiz hijyen ya da diğer hastal‎ıklar‎n varlığı‎ً‎ gibi risk faktörlerini ortadan kaldı‎rarak antifungal ilaçlar uygulaması‎ ‏ şeklinde sürdürülmelidir. Antifungal tedavide; yayg‎ın olarak nistatin, flusitozin, ketokonazol, flukonazol ve itrakonazol kullan‎lmaktad‎r. Oral veya deri enfeksiyonlar‎n‎n tedavisinde amfoterisin B içeren merhem uygulanabilir. Enfeksiyonda 5-7 gün süreli oral olarak mikostatin tedavisi uygulanabilir. Bu mümkün değilse, içme suyu ile verilebilir. Kafesten tane yemler, grit ve meyveler alınmalıdır.

İyileşme sürecini hızlandırmak için, enfekte bütün kuşlara tedaviyi takiben üç hafta süreyle günlük vitamin+mineral+ aminoasit kombinayonu ve steril tane yem verilmesi yararlı olacaktır. Gerekirse haftada üç kez olarak devam edilebilir. Antibiyotik tedavisi sonrasında, şeker içermeyen A,D,E ve B kompleks vitaminleri ile demir, çinko, magnezyum, iyot ve D vitamini kombinasyonu içme suyu ile haftada iki kez önerilebilir.

Ancak hayvanın gerçekten iştahı yerinde mi? Yiyip, içmesine dikkat edilmelidir. Aksi halde hekimin gözetimi gerekebilir. Uzun vadeli herhangi bir sorun var mı? Enfeksiyon kuşu ilerdeki hastalıklara yatkın hale getirebilmektedir. Bundan dolayı yukarıdaki destek uygulamaları önermekteyiz.

Özetle; yukarıda belirtilen kritik noktalara dikkat edildiğinde ve bilinçli hareket edildiğinde, C. albicans enfeksiyonlarının çoğu antifungal ilaçlar kullanılarak başarıyla tedavi edilebilmektedirler. Hayvanın rasyonu sekerden yoksun olmalıdır ve iyileşene kadar az dahi olsa meyve verilmemelidir. Sultan papağanlarının enfeksiyonunu tedavi etmek oldukça güçtür.

Candidiasisten korunma için ne yapı‎lmal‎ı?

Öte  yandan, candidiasis, kuş‏ sağlığını olumsuz etkilemektedir. Temiz bir ortam ve doğru beslenme sağlanmas‎ı, herhangi bir stres nedeninin etkisini azaltmak veya ortadan kald‎ırarak ve potansiyel hasta bir kuş‏ ile teması önlemek, candidiasis riskini büyük ölçüde azaltabilecektir.

Hayvana uzun süreli antibiyotik uyguland‎ً‎ığında, hekim antifungal bir ilaç tavsiye edebilir. Eğer enfeksiyon bir yetiş‏tirme ‏işletmesinde ç‎ıkmış‎‏sa diyete nystatin eklenebilir. Yetiş‏tirmede tüm ekipman ve malzemeler temizlenip dezenfekte edilmelidir.  Bir kuş‏un kulland‎ً‎ığı ekipman dezenfekte edilmeden diğerinin yararlanması‎na müsaade edilmemelidir. Yavru kuş‏lar‎n salgı ve atıkları ile bulaş‏m‎‏ış olabilecek her türlü besin art‎ً‎ atı‎lmalı‎dır.

Şöyle bir soru her zaman insanın zihnine takılabilir; “enfeksiyonun nüksetmesi önlenebilir mi?” Hastalık her zaman stres faktörleri ile ilişkilidir. Kuşun karşı karşıya kalacağı potansiyel stresi en aza indirmek için özel ihtimam ve titiz bir bakım gerekir. Bu çevresel değişiklikler veya beslenmede düzenlemeler şeklinde olabilir. Uygulanmakta olan sağlık programı takip edilerek kuşun, sağlık ve yaşamı için gerekli tüm mineral ve besin sağlanmalıdır.

Küf ve mantarlar, bozulmuş gıdalar da dahil olmak üzere, çevrede her yerde bulunmaktadır. Hastalığın durumuna göre, uzun bir süre kuşa meyve ve sebzeler gibi taze gıdalar verilmeyebilir. Bu tür besinler sıcak ve nemli yaz aylarında birkaç saat gibi kısa bir zaman dilimi içinde bozabilir.

Keza kötü hijyen koşulları mantar enfeksiyonlarının yayılmasında önemli bir faktördür. Dezenfekte edilmeyen yemlik ve suluklar, alelade kafes temizliği, ellerin yıkanmaması etkenin üremesi ve yayılmasına yardımcı olmaktadır.

Biyogüvenliği istenilen düzeyde olan sağlıklı birçok hayvan enfeksiyondan etkilenmemektedirler. Yaşlı kuşlarda, kuluçkadan yeni çıkan yavrularda, hasta ve stres altındakihayvanlardagenelliklemantar enfeksiyonlarısekunder enfeksiyonolarak gelişmektedir. Bu sekunder enfeksiyonlar,zatenaşırı bir baskı ve yük altındaki bağışıklık sistemini olumsuz etkiler veiyileşme süreciniciddi olarak geciktirir.

Risk altındaki kuşlar için, hekim içme suyuyla Chlorhexidine gluconate % 2 (10 ml/ 4 litre suyla 1-3 hafta) verilmesini tavsiye edebilir.

KAYNAKLAR

CHARLTON B. R.; CHİN R. P. AND BARNES H. J.(2008):  Fungal Infections, In, Diseases of    Poultry, 12th Edition,Y. M. Saif  et all.(Editors), Blackwell Publishing, USA, 12th,25 Chapter 989- 1011.

DEMİRÖZÜ K.(1978) :Kanatlılarda Mycosis, Mycotoxicosis ve Kontrolü. Pendik Vet.Bak.Ser.Enst. Dergisi, X(2) 39-62.

DEMİRÖZÜ K. (1978): Mycosis ve Mycotoxicosis’in Önlenmesi.-Ceviri- Pfizer Tavukculuk Bülteni, 36.

DEMİRÖZÜ K. (1989), Mikotoksin Kontrolü: Arkasındaki Esaslar(çeviri).Tavukçunun Sesi, 4(30-31).

DEMİRÖZÜ K.(2004), Fungal Hastalıklar.Topkim-Biomin Geleneksel Yıllık Toplantıları. Eğitim Yayını,1-19.

DEMİRÖZÜ K. (2006), Sınır Tanımayan Hastalık: Avian Influenza(Kuş Gribi), ISBN 975-       00566-1-2.

DEMİRÖZÜ K. (2010),:Kanatlılarda, Mycotoxicosis Problemi. Çiftlik Dergisi, 315,38-42.

DEMİROZU K.(2012), Evcil Kuşların Günlük, Haftalık, Aylık Kafes Temizliği ve Bakımı, yayında.

DEMİRÖZÜ K.; İstanbulluoğlu,E.(1983):Mikotik Enfeksiyonlar. Kanatlı Hayvanların İnfeksiyöz Hastalıkları ve Laboratuar Teşhis Yöntemleri. Pendik Vet.Kont.ve Araşt. Enst. Yayınları No:7,153-162.