Prof. Dr. Ender Yarsan’dan 3 Kasım “Tek Sağlık Günü” mesajı

Dünya Tek Sağlık Günü – 3 Kasım 2023

Prof. Dr. Ender YARSAN
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dekanı 

Uluslararası ölçekte Tek Sağlık Komisyonu, Tek Sağlık Platformu ve Tek Sağlık Girişimi Ekibi tarafından 2016 yılında resmi olarak başlatılan “Tek Sağlık Günü” tüm Dünyada 3 Kasım olarak kutlanmaktadır. Tek Sağlık kavramı bugün için kabul edilen tanımıyla; “insan, hayvan, bitki ve bunların yaşam alanları arasındaki bağlantıyı kabul ederek optimal sağlık sonuçlarına ulaşma hedefiyle yerel, bölgesel, ulusal ve küresel düzeylerde çalışan işbirlikçi, çok sektörlü ve disiplinler arası  bir yaklaşımdır.” İnsan ve hayvan sağlığına hizmet eden veteriner hekimleri, insan hekimlerini ve  diğer sağlık çalışanlarını kapsayan bir terim olmakla birlikte, hayvanlardan insanlara geçebilen ve halk  sağlığı açısından tehdit oluşturan enfeksiyöz hastalıkların kontrolü ile bu hastalıkların  epidemiyolojisinin anlaşılmasını sağlayan da bir yaklaşımdır. Bununla birlikte antimikrobiyal direnç  gibi halk sağlığı açısından önemli olan kavramlar da yine bu tanım içerisinde değerlendirilir. 

Tek Sağlık yaklaşımının güncel olarak önemini ortaya çıkaran yaklaşımlar şu şekilde ifade edilebilir;

• Çevre sağlığı yönüyle yeni bulaşıcı ajanların ortaya çıkmasına neden olabilecek kirlenme, kirlilik ve değişen iklim koşulları yoluyla insan ve hayvan sağlığının etkilenmesi,  
• Dünya çapında, son otuz yılda ortaya çıkan tüm insan bulaşıcı hastalıklarının yaklaşık yüzde 75’inin hayvanlardan kaynaklanıyor olması,
• – 2011 yılında 7 milyar olan dünya nüfusunun 2050 yılında 9 milyara çıkacak olması,  
• Artan küresel nüfusa yeterli sağlık, gıda ve su temini için sağlık meslekleri, ilgili disiplinler ve  kurumların birlikte çalışması zorunluluğu,  
• İnsan-hayvan etkileşimlerinin hem insanların hem de hayvanların sağlığını etkilemesi boyutu.

Günümüzde insan ve hayvanları ilgilendiren Ebola, SARS, BSE, KKKA, Kuş Gribi ve maalesef  günümüzde bu tabloya eklenen Covid-19 gibi enfeksiyonlardan oluşacak şekilde 200 kadar zoonoz hastalık söz konusudur. İnsanlarda tanımlanan yaklaşık 1415 enfeksiyon hastalığın %60’ı zoonotik  kökenlidir; son 30 yıl içinde yeni ve yeniden önem kazanan enfeksiyonlarında %75’i zoonotik  niteliktedir. Bununla birlikte zoonotik hastalıklar grubunda yer alan etkenlerin önemli bir kısmı da  (%80) potansiyel biyoterör etkenleri arasında değerlendirilir. 

Çevresel faktörlerin insan sağlığını etkileyebileceğinin farkına varılması Yunanlı hekim Hipokrat’a  kadar uzanır. Hipokrat ilk defa Halk Sağlığının temiz bir çevreye bağlı olduğu kavramını “On Airs,  Waters, and Places” yazısında belirterek ortaya atmış ve geliştirmiştir. İnsan, hayvan ve çevre  sağlığının birbirine bağlı olduğu fikri Louis-René Villerme ve Alexandre Parent-Duchâtelet tarafından  Fransız Devrimi sırasında tekrar gündeme getirilmiştir. Alman hekim ve patolojist Rudolf Virchow 19.  yüzyılda “zoonoz” terimini kullanmıştır. Tarihsel süreç içerisinde modern tıbbın babası olarak bilinen  Kanadalı Doktor Sir William Osler; “Tek Tıp” kavramını 1984’te kullanan “Veteriner epidemiyolojinin  babası” olarak bilinen Calwin Schwabe de bu anlamda öne çıkan isimler olmuştur.  Disiplinler arası işbirliği, Tek Sağlık konseptinin merkezinde yer alır. Gerçekten de bunu sağlayacak  şekilde tasarlanan “One Health Day” logosu da bu anlamda önemlidir. Logo üzerinde beyaz ve mavi iç  içe geçmiş halkalar bulunur; bunlar sağlığın sembolleri olarak kabul edilir ve logo üzerindeki sekiz  farklı daire her biri Tek Sağlık Şemsiyesi altında önemli bir disiplini temsil eden sekiz farklı ancak  bağlantılı konuyu işaret eder.

Bunlar; 

– İnsan tıbbı,  

– Veteriner hekimliği 

– Çevresel Sağlık 

– Ekoloji 

– Halk Sağlığı 

– Moleküler ve mikrobiyoloji 

– Sağlık Ekonomisi 

– Translational medicine

Zoonotik hastalıklarla mücadelede başarı tek sağlık yaklaşımı ile mümkündür. Tek Sağlık Yaklaşımı  yerel, ulusal ve evrensel anlamda insanların, hayvanların ve çevrenin tam sağlığa ulaştırılması için  farklı disiplinlerin birlikte çalışması ve işbirliğini ifade eder. Ve bu şekliyle Dünya sağlığını korumayı  amaçlar. 

Günümüzde tüm dünyada gizli bir salgın olarak yayılan antimikrobiyal direncin; küresel bir halk sağlığı  sorunu olduğu, Tıp ve Veteriner otoriteleri tarafından kabul edilmektedir. Antibiyotiklere dirençli  bakterilerden kaynaklanacak şekilde AB ülkelerinde her yıl en az 33 bin insan ölmektedir. ABD’de ise  bu sayının en az 35 bin olduğu bildirilmektedir. “Eğer önlem alınmazsa, antibiyotik dirençli bakterilerden ileri gelen hastalıklardan kaynaklı ölümlerin 2050 yılında 10 milyona ulaşacağı” tahmin  edilmektedir. Antimikrobiyal Direnci önleme noktasında yapılacak çalışmalar da “Tek Sağlık  Yaklaşımı” içerisinde ele alınmalı, yürütülecek çalışmalar bir merkezde toplanarak “Koordinasyon”  sağlanmalıdır. Sorun, kısa vadeli bir yaklaşımla çözülebilecek nitelikte değildir. Dolayısıyla uzun süreli  mücadeleyi hedef alacak bir “Kararlılıkla” çalışmalar gerçekleştirilmelidir. 

Günümüzde tüm Dünyayı etkisi altına alan ve uluslararası ölçekte bir Pandemi olarak değerlendirilen  Covid-19 ile ilgili mücadele de Tek Sağlık yaklaşımı ile sürdürülmektedir. Bu konuda özveriyle faaliyet  gösteren insan hekimleri ve veteriner hekimler Pandemi ile mücadelede, ilaç ve aşı geliştirme  aşamalarında birlikte çalışma sergilemektedirler.  

Bütün bu düşüncelerle birlikte Tek Sağlık kavramı kapsamında yapılabilecek uygulamalar ve yaklaşımlar ise şu şekilde ifade edilebilir; 

– İlgili Bakanlıklar arasında Tek Sağlık yaklaşımına uygun bir sistemin oluşturulması ve  birlikteliğin sağlanması 

– Özellikle T.C. Sağlık Bakanlığı – T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı bünyesinde güçlü bir ’’Veteriner  Halk Sağlığı’’ biriminin oluşturulması 

– Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesinin daha etkin hale getirilmesi 

– Zoonotik hastalıklara ilişkin Epidemiyolojik çalışmaların artırılması ve entegre bir veri tabanı  oluşturulması 

– Antimikrobiyal Direnç konusunda Ulusal nitelikte İzleme Sistemlerinin oluşturulması – Tıp ve Veteriner Fakülteleri ile Araştırma Enstitüleri arasında Tek Sağlık yaklaşımına ilişkin  işbirliğinin artırılması  

– Enfeksiyon önleme ve kontrol tedbirlerinin politikaları, programları ve uygulanması etkin  kılınmalı, kaliteli ilaçların uygun bir şekilde kullanılması ve satışı düzenlenmeli ve teşvik  edilmeli, bu konuda bilgilendirme çalışmaları yapılmalıdır.  

– Konuyla ilgili bilgilendirme çalışmalarının (Kongre, Sempozyum, Çalıştay vs.) Tek Sağlık  anlayışına uygun bir şekilde yaygınlaştırılması. Uluslararası ölçekte 2016 yılından itibaren 3 Kasım olarak kabul edilen ve bu yıl altıncısı kutlanan “Tek  Sağlık” gününün mesleğimiz, meslektaşlarımız ve ülkemiz için hayırlı olması dileğiyle.