Doğal Fitobiyotiklerle Kümes Hayvanlarında İshal Kontrolü İçin Stratejiler

Doğal Fitobiyotiklerle Kümes Hayvanlarında İshal Kontrolü İçin Stratejiler(1)
Çeviren: Dr. Kaya DEMİRÖZÜ
Kanatlı Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı

Etlik piliç üretiminde kullanılan tüm antibakteriyel ajanların yaklaşık %50-70’i bakteriyel bağırsak enfeksiyonlarını (bakteriyel enteritis) azaltmak için uygulanmaktadır. Doğru dürüst yürütülen korunma önlemleri ve uygun takip, kanatlı üretiminde kullanılan antibiyotik miktarını azaltmada etkili yöntemler olabilecektir.

Bozulmuş yem sindirimi ve besin emilimi, kümes hayvanlarında hazımsızlık ve ishalin gelişmesine yol açar. Bu hastalıklar, subklinik coccsidiosis dışında, büyük ölçekli işletmelerde ciddi ekonomik kayıpların sorumluların başında gelir. İshal, üretim sonuçlarını kötüleştirir ve sıklıkla antibiyotik tedavisi gerektirir.

Resim.1. Soldan sağa; sindirilmemiş yem, ıslak altlık ve ishal.

Giderek artan tüketici talebi, hayvan refahına ve antibakteriyel kullanmayan sertifikalı çiftliklerin ürünlerine yönelik bir talep artışına işaret etmektedir. 

Artan bakteriyel direnç ve çoklu dirençli suşların daha sık saptanması yanında yeni antimikrobiyal moleküllerin henüz bulunmaması bitkilerden elde edilen aktif maddelerin testleri, şu anda etkili olabilecek gibi gözükmektedir. Yaklaşık son 20 yıldır bitkilerden elde edilen aktif maddelerin testleri şu anda umut vericidir. 

Tıbbi terminolojide olduğu kadar kanatlı üretiminde de sindirim sistemi fonksiyon bozukluğunu tanımlayan en yaygın üç ifade: hazımsızlık, ıslak altlık sendromu ve ishaldir. 

Hazımsızlık:

Kısaca altlıkta sindirilmemiş yemin varlığı ile kendini gösteren, besin-lerin sindirimi ve emiliminin bozulması şeklinde özetlenebilir. Böyle bir rahatsızlığın sonucu genellikle kanatlıların günlük ağırlık artışında bir düşüş ve yem dönüşüm oranında (FCR) bir artıştır. 

Islak altlık sendromu:

Dışkıda sıvı ve katı fraksiyon arasındaki oranın bozulması. Bu, çoğunlukla, doğru kıvam ve yapı kaybıyla birlikte dışkıların sulu dışkı şeklinde kendini gösterir.

İshal:

Sindirimin ve besin emilmesinin bozulmasındaki en şiddetli durumdur. Çoğu zaman, gastrointestinal sistemdeki patojenlerin aşırı üremesinin veya metabolitlerinin ve toksinlerinin bağırsak epiteli üzerindeki olumsuz etkisinin bir sonucudur. Buna, ilaveten mukus, pul pul dökülmüş epitel veya gaz kabarcıklı sulu dışkı ile karakterize edilir.

Nedenler

Yukarıda belirtilen bozuklukların nedenleri, genellikle aynı anda ve farklı şiddetle ortaya çıkan çeşitli faktörlerde olabilir. Çok sık olarak yem bileşimindeki değişiklikler, teknolojik stres, su kirliliği veya sürüdeki subklinik enfeksiyonlar, gastrointestinal homeostasisin bozulmasına neden olabilir. Bağırsak içeriğinin geçişini hızlandırabilir ve bağırsak epitelinin hafif iltihaplanmasından sorumlu olabilir.

Bunun sonucu, makroskopik olarak sürüde hazımsızlık, ıslak altlık sendromu veya ishal olarak kendini gösteren, sindirim ve yem emiliminde geçici bir sorun olabilir.

Bu işlev bozukluklarının en önemli nedenleri Şekil 1‘de listelenmiştir. Normal ince bağırsak dışkısı yoğun, üstte beyaz ürik asit kaplanmış koyu kahverengi renkte olmalıdır. Çoğu zaman kokusuzdurlar. Bu tür dışkı,  günde yaklaşık 11-15 kez atılır.

Kör bağırsak içeriği ise günde yaklaşık 7-8 ince bağırsak atılımında bir kez atılır. Yapısı inceltilmiş, açık kahverengi, gri renkli, hacmi artmıştır.

Tipik “ıslak altlık” ile ilgili sorunlar, su içeriğinin ± %40’ını aştığında kümeste artan miktarda sulu dışkı olduğunda ortaya çıkar. Renk veya koku vb tanımlanan yapıdan herhangi bir sapma hazımsızlık sorunları veya ishal olarak sınıflandırılmalıdır.

Şekil 1. Hazımsızlığın başlıca nedenleri

Bitkisel korunma

Doğal müstahzarlarda bulunan aktif maddeler, bitki ikincil metabolitleri grubuna dâhil olup hayvan organizmasında birçok farklı biyolojik özellik sergileyebilirler.

Konsantrasyonlarına ve kombinasyonlarına bağlı olarak, parazitlerin ve mantarların çoğalmasını engellemenin yanı sıra antibakteriyel ve antiviral özelliklere sahip olabilirler.

Ayrıca, humoral ve hücresel savunma mekanizmalarını uyarmada oldukça etkili oldukları gösterilmiştir. İlaveten iştahı uyarabilir, sindirim enzimlerinin sentezini artırabilir, doku iltihabını yatıştırabilir ve balgam söktürücü veya sindirim sistemi damarlarını büzücü görevi görebilir.

Yoğun kanatlı üretiminde yukarıda belirtilen biyolojik özelliklerin elde edilmesi, kullanılan ürünün özellikle bileşimindeki fitobiyotiklerin karışımına ve konsantrasyonuna bağlıdır. İn vivo tatmin edici sonuçlar elde etmenin vazgeçilmez bir yönü, bu tür tamamlayıcı yem karışımlarının uygun dozajı ve uygulama anıdır. Sürünün hazımsızlık, ıslak altlık sendromu veya ishal sorunu göz önüne alındığında, yapılan bir çalışmada, en iyi etki meşe kabuğu, kaşık otu, karahindiba, tarçın ve sarımsak(FİTO I)  fitobiyotiklerin kullanılmasıyla elde edilmiştir.

Öneriler

Broiler piliçlerde özel preparatların kullanılması, sürüyü sindirim sistemi bozukluklarının gelişmesine karşı koruyabilir. Preparatın doğru dozunun seçilmesi, çeşitli ürünlerin kombinasyonu ve destekleyici tedavinin uygulanmasının doğru anı sayesinde, sürüde hastalık süreçlerinin gelişmesini önleyebilir ve böylece antibiyotik tedavisi ihtiyacını azaltılabilir.

Saha Denemeleri

Vaka 1. Hazımsızlık

Her biri 30.000 31 günlük Ross 308 broiler piliçten oluşan beş kü-meste seyreltmeden birkaç gün önce, sindirilmemiş yem sorununun ortaya çıkmasıyla dışkı yapısında ani bir bozulma saptanmıştır. Ticari yemlere önceden tam buğday tanesi eklenmesi gasrointestinal sistem (GİS) homeos-tasisteki bozuklukların tetikleyicisi olabilir.

Otopsi:

Ölüm sonrası inceleme, taşlıkta düşük kaliteli yem veya buğday tanesi dikkat çekiciydi. GİS diğer bölümleri, hafif sindirilmiş yem ile orta derecede dolu ilaveten, bağırsak mukozasının mekanik tahrişini saptanmıştır. Mikro-biyolojik inceleme yapılmamıştır.

Vaka 1.  Hazımsızlık. Soldan itibaren, Dışkıda sindirilmemiş yemler, pododermatitis, taşlık dolu, serozal mukoza tahriş.

Koruyucu tedavi:

FİTO 1 750ml / 1000l su / 16 saat / 5 gün uygulanmıştır.

İlave Buğdayın rasyondan çıkarılması ve yukarıda belirtilen destekleyici tedavinin uygulanması önerildi. Hızlı reaksiyon sayesinde antibiyotik tedavisine gerek kalmamış ve sürü normal üretim parametrelerine dönmüştür(Grafik 1). Bunun yanında, kümeslerde sulu dışkı ve pododermatitis insidensi azalmış, mikroklima kalitesi, yemin sindirilmesi ve emilimi artmıştır.

Grafik 1. Vaka 1 de canlı ağırlık

Vaka 2.  Enfeksiyöz ishal(miks etiyoloji)

23 Günlük 38.000 Ross 308 broiler piliç sürüsünde Veteriner hekim bir bakteriyel bağırsak enfeksiyon saptamıştır. Yemin sindirilebilirliğinde bozulma ve piliçlerin klinik durum ağırlaşmıştır. Altlıkta görünen pul pul dökülmüş epitel, sindirim sistemindeki mikrofloranın bozulduğunu işaret etmekteydi. 

Otopsi

Gastrointestinal mukozanın konjeste, içeriğin aşırı miktarda mukus saptanmış ve tüm bağırsak boyunca sindirilmemiş yem gözlenmiştir.

Vaka laboratuvar incelemesinde doğrulandığı üzere Eimeria spp, E. coli, Staphylococcus enfeksiyonunun miks seyriydi. 

Koruyucu tedavi:

Enfeksiyöz ajanların hastalığın seyrine dahil olduğundan şüphelenildiğinden, terapötik bir yaklaşım, doğal preparatların en güçlü kombinasyonu uygulanmıştır.

FİTO 1 Plus 1l + FİTONSİD* 500ml / 1000l su / 12 saat / 5 gün (*):aromatik maddeler, gliserin ve propilen glikol karışımı. Yetiştiricinin ve sürüyü yöneten veteriner hekimin hızlı tepkisi sayesinde sürünün sağlık durumu düzeldi. Su ve yem tüketimi (Grafik 2) artmış, günlük ölümler ve itlaf edilen piliç sayısı azalmıştır (Grafik 3).

Bu tür tedavilerle elde edilen umut verici ve tekrarlanabilir etkiler, yakın gelecekte kanatlı hastalıklarının önlenmesinde kesinlikle çok değerli bir araç haline gelebilir ve antibiyotik tedavisinin azaltılmasına veya bazen değiştirilmesine yardımcı olacaktır.

(1): Albert Nakielski (2021):Strategies for diarrhoea control in poultry with natural phytobiotics, İnternational Poultry Production, 29(2) 7-9 (Çeviri).

Önerilen Kaynaklar

1. Demirözü, K.(1993): Islak Altlık Yüksek Yem Dönüşümü; Broilerlerde Yeni Bir Problem mi? Çiftlik Dergisi, 109: 33-35.
2. Demirözü, K. (2004) : Probiyotikler ve Yeni Bir Konsept. Topkim Teknik Bülten, THS.04.07/08KD, İstanbul. 
3. Demirözü,K., Yargeldi,K., Karaoğlan, Ö.(2004 ):Bir Fitobiyotik Olan Bıomın^® PEP 1000’nin Broilerlerde Etkinliğinin Denenmesi. PEP Teknik Kitapcığı ,21-28 ve Doğal Seçenekler Seminerleri, Bolu-Bandırma.
4. Demirözü, K.(2005): Broiler Piliçlerde Kimi Barsak Sorunları. Topkim Teknik Bülten, THS 05.09/10KD.
5. Demirözü, K.(2005): Çağdaş Hayvan Üretiminde Bilinçli Beslenmede Doğal Alternatifler. Çiftlik Dergisi Röpotaj.
6. Demirözü, K.(2010):Probiyotikler ve Yeni Konseptler. Çiftlik Dergisi; Şubat-2010,312(38-40) 
7. Demirözü, K.(2010): Bilinçli Beslenmede Doğal Destek Ürünler. Çiftlik Dergisi 311,58-63 
8. Demirözü, K.(2011): Broiler Piliçlerde Kimi Bağırsak Sorunları I, Çiftlik Dergisi Mart -2010 313 (52-53) 
9. Demirözü, K.(2011): Broiler Piliçlerde Kimi Bağırsak Sorunları II, Çiftlik Dergisi Nisan- 2011,326 (38-39). 
10. Demirözü, K.(2015): Bağırsak Sağlığı İçin Hayvansal Katkılar-Çeviri- https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=77519 07.07.2015 tarihinde  ve Çiftlik Dergisi 2015 (377) 30-31 yayınlandı.
11. Demirözü, K.(2016): Bakteriyel Enteritiste Global Eğilimlerin Değer-lendirilmesi (Çeviri). https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=86568 20.02.2016 yayınlandı. 
12. Demirözü, K.(2016): Pre  ve Probiyotikler Hakkındaki Gerçekler (Çeviri). https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=88538 27.03.2016 tarihinde yayınlandı.
13. Demirözü, K.(2017):  Kanatlılarda Probiyotiğin Yararları (Çeviri). https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=114135, 24.04.2017 yayınlandı.
14. Antibiyotiklere Alternatif Arayış(Çeviri),  Antibiyotiklere Alternatif Arayışı – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi (ciftlikdergisi.com.tr)  https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=103631 , 07.11.2016 yayınlandı.
15. Demirözü,K.(2018): Bağırsak Sağlığında Fırsatlar Ve Sorunlar (Çeviri). 17.09.2018 tarihinde yayınlandı.  https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=129495
16. Demirözü, K. (2018) : Antibiyotiklerin Azaltılması: Bir Vaka Çalışması (Çeviri). https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=125485  12.02.2018 günü yayınlanmıştır.
17. Demirözü, K. (2017) : Üreticilerin Antibiyotik Kısıtlamasına Yanıt Olarak Yeni Stratejileri Çeviri). https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=109360  03.02.2017 yayınlandı. 
18. Demirözü, K.(2017): Tavuk Bağırsak Sağlığının Korunması-Çeviri- https://www.ciftlikdergisi.com.tr/tavuk-bagirsak-sagliginin-korunmasi.html,   26.03.2017 yayınlandı
19. Demirözü, K. (2019) : Öbiyotikler Ve Yeni Bir Bağırsak Sağlığı Paradigması Gereksinimi-Çeviri- https://www.ciftlikdergisi.com.tr/obiyotikler-ve-yeni-bir-bagirsak-sagligi-paradigmasi-gereksinimi.html 05.10.2019 yayınlandı.
20. Demirözü, K. (2018) : Antibiyotıksiz Üretimde Bağırsak Sağlığının Önemi –Çeviri-https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=125981, 13.03.2018 yayınlandı.
21. Demirözü, K.(2019): Bağırsak Sağlığında Butirat Kullanımı. :  https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=131918 21.03.2019 tarihinde yayaınlandı. 
22. Demirözü, K.(2019): Kanatlılarda Bağırsak Sağlığı: Bütünsel Bir Yaklaşım(çeviri) 26.04.2019 tarihinde. https://www.ciftlikdergisi.com.tr/kanatlilarda-bagirsak-sagligi-butunsel-bir-yaklasim.html   yayınlandı
23. Demirözü,K.(2020): Kanatlılarda Bağırsak Sağlığının Önemi https://www.ciftlikdergisi.com.tr/kanatlilarda-bagirsak-sagliginin-onemi/ 24.08.2020 tarihinde yayınlandı.
24. Demirözü, K.(2020): Kanatlılarda Bağırsak Sağlığı Nasıl Korunur? https://www.ciftlikdergisi.com.tr/kanatlilarda-bagirsak-sagligi-nasil-korunur/   26.07.20020 tarihinde yayınlandı (Özetlenerek çeviri).
25. Demirözü, K. (2021): Bağırsak Sağlığı: Kanatlı Yetiştirmede Antibiyotik Kullanımının Azaltılması. Emily Marshall, Gut health: Reducingantibioticuse in poultry production https://www.poultryworld.net/Health/Articles/2020/2/Gut-health-Reducing-antibi Bağırsak Sağlığı: Kanatlı Yetiştirmede Antibiyotik Kullanımının Azaltılması – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi (ciftlikdergisi.com.tr)  22.01.2021 tarihinde yayınlandı. 

Demirözü, K.(2021): Altlık Kontrol Etmede Yeni Yaklaşım, Parrott,T. and Gruber,J.,https://www.poultryworld.net/Health/Articles/2020/12/New-take-on-tackling (derlenmiştir). 06.09.2021 tarihinde yayınlandı, Altlık kontrol etmede yeni yaklaşım – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi (ciftlikdergisi.com.tr)