Kanatlılarda Pododermetitis
Dr. Kaya DEMİRÖZÜ
Kanatlı Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
Ayak tabanı dermatitisi (ATD) veya pododermatitis, broiler endüstrisi için önemli bir refah ve ekonomik sorunu olabilmektedir. Sürü refahının bir göstergesi olarak giderek daha fazla önem arz etmektedir. ATD’nin görülme sıklığının, ayak satan işletmeler için de mali sonuçları söz konusudur.
Pododermatitise tetikliyen birçok faktör vardır, ancak birincil faktör ıslak altlıktır.
Uygun altlık yönetimi ve yeterli havalandırma, ATD önlemek ve kanatlı sürülerinde sağlığı korumak için kritik öneme sahiptir. ATD ilk olarak 1980’lerde kanatlı endüstrisi için bir sorun haline geldi, ancak o zamandan çok önce de var olduğu kesin.
ATD, piliçlerin ayak tabanında dermatitisin (lezyonların) gelişmesidir. Ayağın zeminle temas eden herhangi bir bölgesinde oluşabilir. Erken evrelerde ATD, ciltte küçük erozyonlar ve renk değişikliği olarak kendini gösterir. Bunlar ağrılı ülserlere dönüşebilir, ancak düzeltici önlem alınırsa ve altlık koşulları iyileştirilirse bu lezyonlar iyileşebilir. Bununla birlikte, ATD oluşumunu sağıtmak yerine önlemek tercih edilmelidir.
Pododermatitis ve kontak dermatitis dahil olmak üzere değişik isimlerle bilinir. Ayak tabanı ve ayak parmaklarında iltihaplanma ve ülserlerle karakterizedir. Yaralar sığ veya derin olabilir. Derin ülserler, alttaki doku ve yapıların apselenmesine yol açabilir. Uzun yıllar etlik piliçlerin ayakları çok kale alınmadı. Ancak bu durum 1980’lerde değişti. O zamana kadar tavuk ayakları satılabilir bir ürün değildi ve tavuğun kan, tüy ve diğer pazarlanamayan kısımlarıyla birlikte işleniyordu. 1980’lerin ortalarında, etlik piliç ayakları için uzak doğu pazarı gelişmeye başladı ve kalite daha önemli hale geldi. Tavuk ‘ayağı’ aslında bacağın mahmuzun altındaki kısmıdır; ayağın yanı sıra bacağın tüy çizgisinin altındaki kısmını içerir.
İhracatta ayağa olan talebin artması, ayakları tavuğun göğüs ve kanadından sonra en değerli üçüncü parçası haline getirmiştir. Bu nedenle, ATD’nin neden olduğu lezyonlar, kanatlı endüstrisi için büyük bir endişe kaynağıdır. Lezyonlar hayvan refahına, ürün kalitesine ve gıda güvenliğine zarar vermektedir. ATD oluşumu için elverişli koşullarda lezyonlar bir haftadan daha kısa sürede gelişebilir. İlk belirtiler, ülsere dönüşebilecek cilt renginin değişmesidir.
Ülserler cilt altında şişlik, kızarıklık, sıcaklık ve ayağın kalınlaşmasına neden olabilir. Çoğu zaman kabuklaşma oluşur. Şiddetli ülserler gelişirse ağrıya neden olabilir. Büyüme yavaşlar, yürümede güçlük ve bakteriyel kontaminasyon sürpriz sayılmamalıdır. ABD de Ulusal Tavuk Konseyi kanatlı sürülerinin refahını değerlendirirken ayak tabanı lezyonlarını ve ayak puanlarını kullanmaktadır.
Bunun için ne yapılabilir? ATD’nin broiler sürüsünde gelişmesi, üç temel alana odaklanmaktadır: Altlık kalitesi, bağırsak sağlığı ve beslenme. Sorunun ortaya çıkmasından kaçınılacaksa, APD’nin gelişimini etkileyen faktörlerin ve uygulamaya konulması gereken yönetim belirlenmesi gerekir.
ATD’nin Oluşmasında Temel Etkenler
ATD, piliçlerin yaşamının herhangi bir aşamasında ortaya çıkabilir. ATD’nin ana nedeni, özellikle ıslak veya kalıplaşan altlık gibi kötü koşullardır. Yetersiz kümes ve çevre koşulları, beslenmenin altlık üzerindeki etkileri ATD’nin başlıca nedenleridir. Ancak gereken önlemler alınmaz veya sürü doğru yönetilmezse ATD’ye duyarlılık artacaktır. Optimal düzeyde sürünün gereksinimleri, sevk ve idaresi, çevre ve kümes koşullarının sağlanmasında stok yoğunluğunun da dikkate alınması gerekir.
APD’nin ortaya çıkmasıyla ilişkili birkaç ana faktör vardır. Bunlar, suluk tasarımı ve yönetimini; diyet bileşimi; Kümes ısısı, nem seviyesi, sürü yoğunluğu altlık türü, kalitesi ve miktarı, bağırsak sağlığıdır. Ayak tabanı zemindeki malzeme ile sürekli temas halinde olduğundan, en önemlisi altlıktır. Altlık Islak değilse, diğer etmenler mevcut olsa bile ATD gelişmeyebilir. Bununla birlikte, ıslak altlığın, yani yüzde 30’dan fazla nem içeren altlığın, etlik piliç ve hindi kümeslerinde artan APD insidansı ve şiddeti ile ilişkili olduğu bilinmektedir.
Altlık Kalitesi
Kalitesiz altlık, ATD’nin ana nedenlerinden biridir. ATD’den korunma nın en iyi yolu iyi bir altlık kalitesidir, Altlık kuru, emici ve kolay dağılabilir olmadır. Rutin olarak altlık kalitesini her gün gözden geçirilmeli, varsa değişikliklerin nedenlerini saptayıp gerekli önlemler alınmalıdır. Altlık kalitesini etkileyen biz dizi faktör bulunur:
• Altlık malzemesi
• Altlık yönetimi ve miktarı
• Suluk sistemi yönetimi
• Işık dağılımı
• Havalandırma
• Beslenme
• Sürü yoğunluğu
Altlık Materyali
Broiler kümesinde kullanılan birçok farklı altlık malzemesi mevcuttur. Materyal tespitinde kolay tenimi kolay, maliyeti göz önüne alınır.İyi bir altlık:
• Kuru
• Emici
• Kolay dağılan
• Yalıtım sağlan
• Biyolojik ve kimyasal kontaminat içermeyen
Altlık Yönetimi ve Miktarı
Altlık materyali kuru kümes zeminine eşit olarak yayılmalıdır. Gerekli altlık miktarı emiciliğine ve bozulma yeteneğine bağlıdır. Altlık kalınlığı nemi tutma ve piliçlerin eşelenmesine izin verecek kadar olmalıdır. Örneğin, yumuşak ahşap planya talaşı ideal olarak 810 cm kalınlıkta eşit olarak dağıtılmalıdır. Ancak ekonomik açıdan talaşlar genellikle 23 cm kalınlıkta serilir.
Zeminin önceden ısıtılması önemli b.r noktadır. Kümes civcivler yerleştirilmeden en az 24 saat önceden ısıtılmalıdır. Altlık sıcaklığı 2830 C olmalı. Tahıl samanlarının iyi nem emici olmadıklarında ATD insidansı üzerinde olumsuz bir etkisi bulunabilir.
Kalıplaşmış altlık gördüğünde, havalandırmayı artırarak durum düzeltilmeye çalışılır. Ne yazık ki, altlık koşulları bugün ne kadar iyi havalanma yapıldığı hakkında hiçbir şey söylemez. Altlığın durumu, yalnızca bugüne kadar ne kadar iyi havalandırma olduğunu gösterir. Kümesteki nemi, altlığın ıslanmasını önleyecek bir seviyede tutmak, kurutmaya çalışmaktan daha iyidir.
Suluk Sistemi
Sürüye düşük bakteri sayısına sahip ve E. coli ve Pseudomonas içermeyen temiz, kaliteli içme suyu sağlanmalıdır. Suda bu organizmalardan herhangi birinin varlığı bağırsak sorunları sonucu ıslak altlık demektir.
Suluk sisteminizin tasarımı ve onu nasıl yönetildiği, altlığın nem içeriğinde ve sürünün yaşayabileceği ATD seviyesinde önemli bir rol oynayacaktır. Su kalitesi de önemlidir. Çünkü çok sayıda partikül içeren veya bir film tabakası olan su, meme uçlarının sızması sonucu zeminin ıslanması neden olur. Çoğu entegre işletmelerin ve yetiştiricilerinin uyguladıkları bir su sanitasyon programına sahiptirler. Suyun kalitesine bağlı olarak, bu program tek başına yeterli olabilir veya olmayabilir. Altlık ıslaklığını önlemek ve performansı korumak için su hattı yüksekliği ve su basıncı doğru şekilde düzenlenmelidir. Çok düşük hat yüksekliği veya çok yüksek basınç ayarı ıslaklığa yol açtığı, gibi çok yüksek hat yüksekliği veya çok düşük basınç ayarı su ve yem tüketimini dolayısıyla sürü gelişimi kısıtlayacaktır.
İşletmenin izlenen su hijyeni rutin su sistemi kontrol programı olmalıdır. Su hattında biyoflim, tıkanıklık ve nippellerde sızıntı bulunup bulunmadığı düzenli olarak kontrol edilmelidir Suluk hattı yüksekliği hayvanın boyuna uygun olmalıdır(Şekil 1,2).
İsrafa yol açmadan yeterli su dağıtımını sağlamak için su basıncı akış hızına uygun olmalıdır. Düşük akış oranları, altlık kondisyonunu korumada katkıda bulunabilir. Ancak büyüme soruna neden olur. Eğimli zeminli kümeslerde, suluk hattı boyunca basıncın eşitlenmesini sağlamak ve sızıntıyı önlemek için basınç düşürücüler takılmalıdır.
ATDnin değerlendirilmesi
Broiler sürülerinde ATD’nin insidansını ve şiddetini belirlemek ve değerlendirmek için puanlama sistemi geliştirilmiştir. İskandinav ülkelerinde, üç aşamalı bir puanlama sistemi kullanarak piliçlerin ayaklarını değerlendirmek için bir sistem uygulamaktalar.
• 0 = Lezyon yok; Yüzeysel lezyon yok veya çok küçük, sınırlı bir alanda hafif renk değişikliği, hafif hiperkeratosis (esim 1,3)
• 1 = Hafif lezyon; Ayak tabanında renk değişikliği, yüzeysel lezyonlar, koyu renkli kabarcık (Resim 1,4)
• 2 = Şiddetli lezyon; Ülserler veya kabuklar, kanama belirtileri veya şişmiş ayak tabanı (Resim 1, 5)
Hâlihazırda kullanılan puanlama sistemleri, sübjektif ölçümlere dayalıdır Ancak, yetiştiriciye veya yöneticiye ATD yönünden düzeltilmesi gereken bir sorun olduğunu saptamış olur.
Aydınlatma ve Işık Dağılımı
İlk haftalardan sonra eşit ışık dağılımı, kümeste civcivlerin homojen dağılımını ve daha iyi bir altlık kalitesine katkısı olduğu için çok önemlidir.
Parlak ışıklar hayvanları kaynağa yaklaştırmaya meyillidir. Bu, bir bölgedeki dışkı artışını sıklıkla olumsuzlaşabilecek aktiviteyi teşvik eder. Doğal ışığın kullanıldığı alanlarda, hayvanların zeminde eşelenmeleri, altlık kalitesinin korunmasına, böylece havalandırılan altlıktaki nemin azaltılmasına yardımcı olacaktır. Bununla birlikte, diğer sorunların ortaya çıkma riskini azaltmak için doğal ışığın iyi yönetilmesi gerekir.
Havalandırma
Havalandırma, sürünün ilk gününden itibaren belirlenmelidir. Havalandırma sadece kanatlılara temiz hava sağlamakla kalmaz, aynı zamanda kümesteki zararlı gazları ve aşırı nemi de uzaklaştırır. İlk üç gün bağıl nem (BN) %60 ile %70 arasında olmalıdır. 18. günden itibaren, bağıl nem %70 üzerindeyse ıslak altlığa neden olacaktır.
Özellikle kış aylarında, optimal havalandırmaya ulaşmak için hava hızlarının doğru olduğundan emin olmak zorunludur. Hava hızı çok yavaş veya çok hızlıysa, kümese çekilen soğuk hava, hava girişinin yakınına birikir. Kış aylarında gelen hava nemi artıracak ve bu da ıslak altlık sorunlarına katkıda bulunacaktır. Doğru hava hızı, kümes tipine ve boyutlarına ve ayrıca sürünün yaşına/ağırlığına bağlı olmalıdır.
Ilık hava akımı, altlığın yüzeyi boyunca veya yüzeye yakın esmelidir. Bu, havanın katmanlaşmasını önleyecek ve nispeten daha kuru olan ılık havanın altlıktaki nemi çekmesine izin verecektir. Geleneksel tip sistemlerde doğru hava akışı modeline ulaşmak zor olabilir. Hava akışı duman kullanılarak değerlendirilebilir. Ancak genel olarak, zayıf hava akışının (artan nem içeriği) etkilerinden zarar gören ilk altlık alanı duvarların yakınındadır.
Beslenme
Islak altlığın yanı sıra beslenme ve diyet kompozisyonu ATD’nin ana faktörler olarak kabul edilir. Yüksek düzeyde soya fasulyesi küspesi içeren yemler genç hindilerde dermatitis insidansında artış gözlenmiştir. Soya fasulyesi ve diğer bitkilerdeki sindirilemeyen karbonhidratlar (nişasta olmayan polisakkaritler/NOP) yapışkandır. Diyetteki NOP arttıkça, bağırsak viskozitesi artar ve bu da gübrenin piliçlerin tabanlarına yapışmasına neden olur. Bu nedenle altlığın içindeki aşındırıcı maddeler ayakta daha uzun süre kalır.
Diğer yem bileşenleri de ATD’yi etkileyebilir. Ancak araştırmalar, yüksek besin yoğunluğu, yüksek protein seviyeleri ve yüksek soya fasulyesi küspesi seviyeleri içeren yemlerin piliçlerde ATD görülme sıklığında artışa neden olabileceğini göstermiştir
ATD’den koruma ve kontrolde ıslak altlığı engellenmesinde beslenme önemli bir yere sahiptir. Dikkate alınması gerekenler:
• Mineraller
• Protein kalitesi
• Yağ kalitesi
• Yem hammaddelerinin sindirilebilirliği
• Antibeslenme faktörleri, mikotoksinler
• Yemin fiziksel yapısı
• Anticoccidial program
Mineraller
Kanatlıların aşırı su tüketimini önlemek, bağırsak sağlığını sağlamak ve sürdürülebilmek için diyette sodyum, potasyum ve klor seviyelerinin dengelenmesi gerekir. Özellikle önemli olan sodyumdur. Sodyumdaki artışlar, su tüketimini doğrudan etkileyecek ve potansiyel olarak ıslak altlığa neden olacaktır. Sodyum seviyeleri, aşırı su tüketimini teşvik etmeden piliç performansı için yeterli seviyeleri sağlayacak şekilde dengelenmelidir.
Broiler rasyonlarına fitaz ilavesi, sadece bitki materyalinden fosfor salınımını değil, aynı zamanda diğer minerallerin salınımını da teşvik eder. Islak altlık problemlerinden kaçınılacaksa, fitaz içeren diyetler tercih edilmelidir.
Protein Kalitesi
Broilerlerde hedef büyümeyi desteklemek için iyi düzeyde protein ve amino asitler gereklidir. Ancak amino asitlerin kaliteli hammaddelerden sağlanması önemlidir. Bunun yapılmaması, fazla nitrojenin piliçlerce metabolize edilmesi ve atılmasına neden olacaktır. Bu bağırsak sağlığını olumsuz etkiyecek ve altlığın ıslanmasıyla ATD riskini artıracaktır. Diyetleri sindirilebilir amino asitler temelinde formüle etmek, yemin besin içeriğinin sürünün gereksinimlerine mümkün olduğunca yakın olmasını sağlayarak ıslak altlık riskini azaltacaktır.
Yağ Kalitesi
Sindirilebilirliği yüksek, doymamış yağlar piliçlerde bağırsak sağlığını destekleyecektir. Düşük kaliteli yağların kullanımı genellikle yağlı veya yapışkan altlığa neden olur. Bu da ATD ile ilgili sorunlara yol açacaktır.
Hammadde
Sindirilebilirliği düşük veya özellikle lif içeriği yüksek ham maddelerin kullanımından kaçınılmalıdır. Çünkü bunlar bağırsak bütünlüğü, piliçlerin dışkısı ve altlık kalitesi üzerinde olumsuz bir etkiye sahiplerdir.
Tripsin inhibitörleri gibi beslenme karşıtı faktörlerden kaçınılmalı ve ham maddeler yüksek düzeyde mikotoksin kontaminasyonu içermemelidir. Düşük kaliteli hammaddelerden kaçınmak mümkün değilse, yeme toksin bağlayıcı bir ürün düşünülmelidir.
NOP enzimlerinin kullanımı, bağırsak sağlığını iyileştirmek ve altlık kalitesini kontrol etmekte önemli bir araçtır. Bu enzimler bağırsak viskozitesini azaltır ve daha kuru altlığa yardımcı olur.
Geçtiğimiz yıllarda özellikle Batı Avrupa’nın bazı bölgelerinde vejetaryen ve antibiyotik içermeyen diyetler kullanıldı. Endüstrilerin bitkisel protein kaynaklarına bağımlılığını artırdı. Dolayısıyla altlık bakımını çok daha zor hale getirmiştir.
Yemin Fiziksel Yapısı
Kaliteli bir pelet ve pelet kırığı ile beslemenin canlı ağırlık artışı ve FCR açısından broiler performansına sağladığı fayda bilinen bir gerçektir. Yüksek düzeyde toz içeren zayıf fiziksel biçime sahip bir yem, yalnızca broiler performansında sorunlara yol açmakla kalmaz, aynı zamanda su/yem alımı oranının artmasına da yol açabilir. Bu da daha sonra altlıkta bozulmalara yol açabilir, sonuçta ATD riskini artırabilir.
Anticoccidial Program
Genel olarak, yemde iyonofor antikoksidiyallerin kullanımının bağırsak sağlığına katkısı vardır ve bu tür ürünlerin kullanımını içeren bir anticoccidiyal program, bağırsak bütünlüğünü iyileştirmeye ve altlık kondisyo nunu korumaya yardımcı olacaktır. Broilerlerde coccidiosisin kontrol için bir aşı kullanılıyorsa, altlığın uygun olduğundan emin olmak için bağırsak sağlığına daha fazla özen ve dikkat gösterilmesi gerekir.
Bağırsak Sağlığı
Bağırsak sağlığı, yalnızca yem verimliliğini ve kilo alımını en üst düzeye çıkarmanın değil, aynı zamanda kaliteli altlığın korunmasının da kritik bir parçasıdır. Bağırsakta herhangi bir bakteriyel veya hastalık baskısı, ıslak altlık ve dolayısıyla ATD sorunlarına önemli ölçüde katkıda bulunacaktır. İstenilen bir bağırsak sağlığına ulaşmanın en iyi yollarından biri, dönemler arasında mükemmel bir biyogüvenlik (temizlik ve dezenfeksiyon programını uygulamaktır.
1. Kümesten tüm organik maddeleri çıkarma,
2. Deterjanlı suyla yıkama,
3. Dezenfeksiyon.
4. Bir antiviral ajan, formaldehit / formalin sisleme ile dezenfeksiyon.
5. Personel veya ziyaretçiler tarafından kümese getirilen patojenlerin sayısını sınırlamak için, ayak banyosu sistemi ve kümese özel botlar da dahil olmak üzere, yıkama noktasından başlayan tavizsiz bir biyogüvenlik programı uygulanmalıdır.
Sürü, yaşam döngüsü boyunca gereksinimlerine uygun bir ortamda ve yönetim altında tutulursa, bağırsak sağlığı optimize edilecektir. Bir örnek büyüme için mükemmel bir civciv başlangıcı şarttır. Yönetim tarzının, kursak doluluğunun, canlı ağırlık tespiti ve üniform ölçümlerinin değerlendirmek için yönetim faktörlerinin düzenli olarak incelenmesi gerekir. Bu ölçümlerden herhangi biri standartların altındaysa, sonraki sürüler için sevk ve idare ile biyogüvenlik programları gözden geçirilmelidir. Veteriner sağlık hizmetleri; aşılama, coccidial programların, klinik ve subklinik hastalıkların tanımlanmasının sağlamak kritik öneme sahiptir, böylece böbreklere ve bağırsaklara verilen zarar sınırlandırılır.
Bazen gözden kaçan mükemmel bir bağırsak sağlığı, altlığın kuru kalmasına yardımcı olur. Kaynağı ne olursa olsun, bağırsakta herhangi bir sorun, subklinik ve hatta klinik enteritise neden olabilir. Enteritis sıklıkla ishale neden olarak altlığa dışkı ve nem atılımının artmasına neden olur. Potansiyel bağırsak sorunlarının unutulmamalıdır:
- Bağırsak mikroflorasını bozabilen mikotoksinler,
- Yemde çok fazla tuz, su tüketimi ve atılım oranlarını büyük ölçüde artırabilen değişkenlik gösterebilir.
Yemliklerin, yemi kirletebilecek kenarlara yapışmış eski, küflü yem içermediğinden emin olunmalıdır. Diyetle ilgili bir soruna işaret edebilecek beklenmedik artışlar için günlük su tüketimi izlenmelidir.
Isı ve Nem
Isı, nem ve havalandırma, altlığın kuru tutulmasında ve ATD vakalarının azaltılmasında önemli bir rol oynar. ATD nispeten kuru altlıkta gözükürken genellikle nemli, ıslak ve kalıplaşmış altlık ile ilişkilidir. Havalandır ma , altlığın kuru kalmasına yardımcı olur.
Bununla birlikte, kış aylarında havalandırma özellikle zordur. Çünkü soğuk dış hava ile havalandırma yaparken kümesi ısıtmak pahalıdır. Yetiştiriciler genellikle soğuk aylarda uygun havalandırmadan ödün vererek ısıyı korumayı tercih ederler. Bu da ıslak altlığı tetiklemiş olur. Bu nedenle kış, ATD insidansı için kritik bir dönemdir. Hâlbuki sıcak mevsimde artan hava landırma, nemi kontrol etmeye yardımcı olur ve ıslak altlığı önler.
Mevsim ne olursa olsun, kümes bağıl nem (BN) seviyeleri yüzde 50 ila 70 aralığında olmalıdır. BN yüzde 50’nin altındaysa, altlık çok kurur ve toz seviyeleri artar. BN çok uzun süre yüzde 70’in üzerinde kalırsa, altlık kalıplaşmaya başlar.
Sürü Yoğunluğu
Sürü yoğunluğu ile ATD arasındaki ilişki belirsizdir. Bazı çalışmalar, daha yüksek stok yoğunluğunun daha yüksek ATD insidansı ile ilişkili olduğunu bildirmektedir. Ancak diğer çalışmalar sürü yoğunluğunun bir faktör olmadığını öne sürmektedir.
Kümedeki fazla piliç sayısının neden olduğu nemi giderme zordur. Dikkatli yetiştirici, daha soğuk havalarda bile bunu iyi bir şekilde yerine getirir. Kümede daha fazla hayvan altlık kalitesini yönetmeyi zorlaştırsa da, yeterli kümes çevre koşulları sağlandığı sürece, sürü yoğunluğunun ATD üzerinde çok az etkisinin olduğu sonucuna varılmıştır. Yetiştirici doğru şekilde havalandırırsa ve altlığı kuru tutarsa, daha yüksek sürü yoğunluğu ATD sorunlarına yol açmayabilir.
ATD’den Korunmada Yardımcı Olabilecek Besinler
Diyete bazı besinlerin eklenmesi, piliçlerde ATD oluşumunun azaltılmasına yardımcı olabilir:
• Biotin
• Çinko
• B vitaminleri
• Kil mineral bağlayıcılar
ATD’de biotin takviyesini araştıran çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Biotin’in cilt bütünlüğünde önemli bir rolü olduğu bilinmektedir. Yapılan denemeler eksikliklerin ATD ile sonuçlanabileceğini göstermiştir. Bu nedenle, diyet seviyelerinin yeterli olduğundan ve bu eksikliğin önlendiğinden emin olmak önemlidir. 0,1 ile 0,2 mg arasındaki seviyeler, performansı optimize etmeye yardımcı olacaktır. ATD insidansını azalttığı gösterilmiştir. Altlık koşulları ideal olmadığında bile ATD’yi önlemek için daha yüksek Biotin seviyeleri kullanmak mümkün olabilir. Bununla birlikte, araştırmalar, Biotin’in hâlihazırda dermatitisli piliçlerde tedavi olarak etkisiz olduğunu göstermektedir.
Çinko, hücre yenilenmesinde ve cildin korunmasında önemli bir role sahiptir. Biotin’de olduğu gibi, eksikliğin ATD riskini artırdığı gösterilmiştir. Bu nedenle yemde doğru çinko seviyeleri göz ardı edilmemelidir. Aynısı, yeterli seviyelerin sağlanmasının ATD’yi önlemeye yardımcı olabileceği B vitaminleri için de geçerlidir.
Altlık kondisyonunu korumak için ekstra olarak, bağırsak stabilitesini iyileştirmek ve daha kuru altlık için yeme sepiyolit gibi bazı kil mineralleri bağlayıcılar ilave edilmektedir.
Önlemek için ne yapılabilir?
ATD de tltlz bir altlık yönetimi anahtardır
İyi bir altlık yönetimi ve sürünün ömrü boyunca altlık kalitesinin korunması, piliçlerde ATD’nin önlenmesinin anahtarıdır. Altlık kuru ve kolayca dağılır olmalıdır. Altlık kalitesi günlük olarak değerlendirilmelidir. Altlık kalitesindeki herhangi bir değişikliğin nedenleri belirlenmeli ve bunu düzeltmek için harekete geçilmelidir. Altlık kalitesini etkileyen ana faktörler:
• Altlık malzemesi – emici, tozsuz ve temiz olmalıdır.
• Altlık yönetimi ve miktarı – civciv yerleştirmeden önce uygun altlık miktarıi ve kümes ön ısıtmasını sağlanmalıdır.
• Suluk sistemi– suluk yüksekliği ve sayısı yeterli olmalı, suluk sisteminin bakımını yapılmalı ve iyi bir su hattı sanitasyon programı bulunmalıdır.
• Aydınlatma –ışık yoğunluğunun kümesin her yerinde aynı olmalıdır. Hayvanların eşit dağılımı sayesinde her bölgede kaliteli altlık demektir.
• Havalandırma – Kış ve yağışlı aylarında havalandırmaya özel önem verilmelidir.
Beslenme
Aşağıdaki beslenme stratejileri, bağırsak sağlığının ve altlık kalitesinin korunmasına ve ATD görülme sıklığının azaltılmasına yardımcı olacaktır:
• Mineraller – sodyum, potasyum ve klor seviyelerinin dengeli olmasını sağlandığında; aşırı su tüketimi önleyecektir.
• Protein kalitesi – Dengeli Protein kaliteli hammaddelerden sağlanmalıdır; bu, bağırsak sağlığını koruyacak ve ıslak altlığı önleyecektir.
• Hammadde Sindirilebilirliği – Sindirilebilirliği düşük veya lif içeriği yüksek hammaddelerden kaçınılmalıdır. Bunlar bağırsak sağlığı üzerinde olumsuz bir etkiye sahiptir.
• Yem formu – zayıf yem formu yüksek seviyede ince taneler su tüketiminin artmasına neden olabilir.
• Anticoccidial programı – yemdeki iyonoforların kullanımı bağırsak sağlığını iyileştirmeye yardımcı olacaktır.
Bağırsak sağlığı
Bağırsak sağlığını korumak, iyi altlık kalitesini korumak için hayati önem taşır. Bağırsak sağlığını korumanın en iyi yolu, yaşamı boyunca sürü için doğru olan çevre ve yönetim koşullarını sağlamaktır.
• Uygun preparatın seçimi ve dezenfeksiyonun prosedürlerinin uygulandığından emin olunmalıdır.
• Sürü performansını düzenli olarak değerlendirilmelidir.
• Veteriner hizmetleri ile aşılama ve coccidial programlar geliştirilmelidir.
Sonuç
ATD koruma ve kontrol edilecekse, ortaya çıkmasına neyin neden olduğunu ve sorunu önlemek için uygulanması gereken yönetim stratejilerinin saptanması önemlidir. ATD’yi tetikleyen ana çevresel faktör ıslak altlıktır. Beslenmeyi, çevreyi ve bağırsak sağlığını optimize etmek, ıslak altlık oluşumunu azaltacak ve böylece altlık kalitesi sürünün ömrü boyunca korunmuş olacaktır. Bu, sürüdeki ATD riskinin en aza indirilmesine önemli ölçüde katkıda bulunacaktır
ATD, ayak tabanındaki lezyonlarla karakterizedir ve kanatlı endüstrisi için önemli ekonomik ve refah sorunudur.
ATD’ye katkıda bulunan birçok faktör olsa da, birincil faktör ıslak altlıktır. Kümes ortamını düzgün bir şekilde yönetmek ATD’yi önlemenin en iyi yoludur.
Nemi iyi kontrol eden çiftlikler, kaliteli ayaklar üretmiş olurlar. Bu, işletmeler için ekonomik açıdan önemlidir. Hayvan refahı açısından daha da önemlidir. Hayvan refahı denetimleri sırasında bir değerlendirme noktası olan ayak kalitesi, yetiştiricinin sürüye ne kadar iyi baktığını ve kümes içindeki koşulları ne kadar iyi koruduğunu gösterir.
Son söz
• ATD’nin ortaya çıkması, önemli refah ve mali sonuçlar doğurabilir.
• Piliçlerde ATD’nin ana nedeni ıslak altlıktır.
• Sürü ömrü boyunca çevre, kümes, beslenme ve bağırsak sağlığının optimize edilmesi ATD oluşumunu en aza indirecektir.
Referanslar
Bilgili, S.F., J.B. Hess, J. Donald and B Fancher (2010): Practical considerations for reducing the risk of pododermatitis. Aviagen Brief. Sept.
Cengiz, Ö., J.B. Hess, and S.F. Bilgili (2011): Effect of bedding type and transient wetness on footpad dermatitis in broiler chickens. J. Appl. Poult. Res. 20:554-560.
Dawkins, M.S., C.A. Donnelly and T.A. Jones. (2004): Chicken welfare is influenced more by housing conditions than stocking density. Nature 427:342-344.
Dowsland, I. (2008): Broiler Foot Health – Controlling Foot Pad Dermatitis. Ross Tech Note.
Demirözü, K.(1980):Civcivlerde İlk Günler. Yetiştirici Semineri, Pendik ve Bakanlık Halk Broşürü. Çiftlik Dergisi, 1987, 46:59-61.
Demirözü, K. (1988): Tavukçunun El Kitabı, Kartal Kimya Yayını, 133 Sayfa, İstanbul.
Demirözü, K.(1989): Tavukçulukta Temizlik ve Dezenfeksiyon. Tavukçunun Sesi, 7:26-27. Çiftlik Dergisi, 1990,75:30-35.
Demirözü, K. (1988): Tavukçunun El Kitabı, Kartal Kimya Yayını, 133 Sayfa, İstanbul.
Demirözü, K.(1989): Tavukçulukta Temizlik ve Dezenfeksiyon. Tavukçunun Sesi, 7:26-27. Çiftlik Dergisi, 1990,75:30-35.
Demirözü, K.(1993): Islak Altlık Yüksek Yem Dönüşümü; Broilerlerde Yeni Bir Problem mi? Çiftlik Dergisi, 109: 33-35.
Demirözü, K.(2017): Tavuk Bağırsak Sağlığının Korunması-Çeviri- https://www.ciftlikdergisi.com.tr/tavuk-bagirsak-sagliginin-korunmasi.html, 26.03.2017 yayınlandı
Demirözü, K.(2019): İklim Kontrolünde Kritik Sıcaklık Ve Bağıl Nem –Çeviri-12.02.2019 günü https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=131478, yayınlandı.
Demirözü, K.(2019): Kanatlılarda Bağırsak Sağlığı: Bütünsel Bir Yaklaşım(çeviri) 26.04.2019 tarihinde. https://www.ciftlikdergisi.com.tr/kanatlilarda-bagirsak-sagligi-butunsel-bir-yaklasim.html yayınlandı
Demirözü,K.(2020): Kanatlılarda Bağırsak Sağlığının Önemi https://www.ciftlikdergisi.com.tr/kanatlilarda-bagirsak-sagliginin-onemi/ 24.08.2020 tarihinde yayınlandı.
Demirözü, K.(2020): Bağırsak Sağlığı Nasıl Ölçülebilir? https://www.ciftlikdergisi.com.tr/bagirsak-sagligi-olculebilir-mi/ 24.10.2020 yayınlandı.
Demirözü, K.(2020): Kanatlılarda Bağırsak Sağlığı Nasıl Korunur? https://www.ciftlikdergisi.com.tr/kanatlilarda-bagirsak-sagligi-nasil-korunur/ 26.07.20020 tarihinde yayınlandı (Özetlenerek çeviri).
Demirözü, K. (2021):Altlık Kalitesini İyileştirmek İçin Hedeflenen Yaklaşımlar. Anon.(2021): Targeted Approaches to Achieving Good Litter Quality. International Poultry Production.29(1) 7-8 –Çeviri- Altlık kalitesini iyileştirmek için hedeflenen yaklaşımlar – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi (ciftlikdergisi.com.tr) , 16.06.2021 yayınlandı.
Demirözü, K. (2021): Altlık Kalitesi Nasıl Korunur?-Çeviri- Fabrian Brockotter, https://www.poultryworld.net/Health/Articles/2020/9/How-to-ensure-litter-q , Altlık kalitesi nasıl korunur? – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi (ciftlikdergisi.com.tr) 28.06.2021 yayınlandı.
Demirözü, K. (2021): Altlık Kontrol Etmede Yeni Yaklaşım Parrott,T. and Gruber,J.,https://www.poultryworld.net/Health/Articles/2020/12/New-take-on-tackling (derlenmiştir). 06.09.2021 tarihinde yayınlandı, Altlık kontrol etmede yeni yaklaşım – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi (ciftlikdergisi.com.tr)
Demirözü, K. (2021):Altlık Kalitesini İyileştirmek İçin Hedeflenen Yaklaşımlar. Anon.(2021): Targeted Approaches to Achieving Good Litter Quality. International Poultry Production.29(1) 7-8 –Çeviri- Altlık kalitesini iyileştirmek için hedeflenen yaklaşımlar – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi (ciftlikdergisi.com.tr) , 16.062021 yayınlandı.
Demirözü, K.(2022): Sürü Yoğunluğunun Etlik Piliç Üretim Parametrelerine Etkileri (Çeviri). S.H.Esmail,https://www.poultryworld.net/Meat/Articles/2020/12/Effects-of-stocking-den , Effects of stocking density on broiler production parameters (çeviri). Sürü Yoğunluğunun Etlik Piliç Üretim Parametrelerine Etkileri – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi 28.08.2022 tarihinde yayınlandı
Demirözü, K.(2022): Bağırsak Sağlığı: Kanatlı Üretiminde Antibiyotik Kullanımının Azaltılması. Emily Marshall, Gut health: Reducing antibiotic use in poultry production https://www.poultryworld.net › Health › Articles › Gut-he.. ,(özetlenerek çeviri). 21.04.2022 tarihinde Bağırsak Sağlığı: Kanatlı Üretiminde Antibiyotik Kullanımının Azaltılması – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi (ciftlikdergisi.com.tr) yayınlandı
Eichner, G., S.L. Vieira, C.A. Torres, J.L.B. Coneglian, D.M. Freitas and O.A. Oyarzabal. 2007. Litter moisture and footpad dermatitis as affected by diets formulated on an all-vegetable basis or having the inclusion of poultry by-product. J. Appl. Poult. Res. 16:344-350.
Fairchild, B. and M. Czarick. (2011): Minimizing foot pad dermatitis and maintaining good paw quality. Poultry Housing Tips 23(11):1-2. Nov.
Farmers Weekly, (2022): How farmers can achieve better broiler leg health.
https://www.fwi.co.uk › poultry
Greene, J.A., R.M. McCracken and R.T. Evans.(1985): A contact dermatitis of broilers-Clinical and pathological findings. Avian Pathol 14:23-38.
Hess, J.B., S.F. Bilgili and K.M. Downs.(2004): Paw quality issues. Proc. Deep South Poultry Conference, Tifton, GA. University of Georgia, Athens.
Jensen, L.S., R. Martinson and G. Schumaier. (1970): A foot pad dermatitis in turkey poults associated with soybean meal. Poult. Sci. 49:76-82.
Martland, M.F. (1984): Wet litter as a cause of plantar pododermatitis, leading to foot ulceration and lameness in fattening turkeys. Avian Pathol. 13:241-252.
Martland, M.F. (1985): Ulcerative dermatitis in broiler chickens: The effects of wet litter. Avian Pathol. 14:353-364.
Meluzzi, A., C. Fabbri, E. Folegatti and F. Sirri. (2008) Survey of chicken rearing conditions in Italy: effects of litter quality and stocking density on productivity, foot dermatitis and carcass injuries. Br. Poult. Sci. 49(3):257-264.
Nagaraj, M., C.A.P. Wilson, J.B. Hess and S.F. Bilgili. (2007): Effect of high protein and all vegetable diets on the incidence and severity of pododermatitis in broiler chickens. J. Appl. Poult. Res. 16:304-312.
NCC. National Chicken Council. (2010): Animal Welfare Guidelines and Audit Checklist for Broilers. Washington, D.C. Accessed: January 16, 2013.
Shepherd, E.M. and B.D. Fairchild. 2010. Footpad dermatitis in poultry. Poult. Sci 89:2043-2053.Tabler,T. Et All. (2013) What Causes Foot Dermatitis in Poultry? https://www.thepoultrysite.com
