Yumurtacılarda Bağırsak Sağlığı

Dr. Kaya DEMİRÖZÜ
Kanatlı Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
drk.demirozu@yahoo.com.tr

Yumurtacı sürünün bağırsak sağlığı, optimum performans, bağışıklık ve refah için hayati öneme sahiptir. Bunun için, sürünün çeşitli ve dengeli bir mikrobiyota ihtiyacı vardır. Durumu değerlendirirken öncelikle “Sürü bağırsağı sağlığında bir sorun mu var?” diye sormalıdır. Bağırsak sağlığını nasıl izlenmeli ve bağırsak mikrobiyomunun çeşitli ve dengeli olup olmadığını nasıl anlaşılır? Bu konu çok titiz takip etmelidir. Son olarak,  bağırsak sağlığı sorunu tespit edildiğinde, ne yapılmalıdır?”

Sürünün bağırsak sağlığı ile ilgili bir sorun mu var?

Geleneksel olarak, mevcut alanın verimli kullanımı, kümes başına artan kanatlı sayısı, daha otomatik sistemler, daha kolay yönetim, daha fazla hijyen, daha az bulaşıcı hastalık insidansı ve daha düşük yem tüketimi ve üretim maliyetleri dahil olmak üzere yumurta üreticilerine fayda sağlayan yumurtacılar kafeslere yerleştirildi. 

Ancak kafesler hareket etmeyi, eşelenmeyi, kanat çırpmayı ve uçmayı sınırlar hatta engeller. Bu nedenle, tavukların kafessiz ve nihayetinde serbest gezinmeleri yönünde bir baskı söz konusudur. Avrupa Komisyonu, 2023 yılı sonuna kadar bir yasama teklifinin aşamalı olarak kaldırılacağını ve nihayet kafes kullanımını yasaklayacağını ve bunun da kafessiz bir sistemde yetiştirilen yumurtacı sayısında artışa yol açacağını duyurdu. 

Yakın tarihli bir Yumurta İzleme Raporu 2021, 219 yumurta üreticisi, perakendeci, yemek hizmeti şirketi ve otel zincirinin 2025 yılına kadar tamamen %100 kafessiz sürü yumurtalarına geçme taahhüdünde bulundukları ve bu şirketlerin 47’sinin küresel tedariklerini kapsayacak şekilde taahhütlerini genişlettiğini bildirmektedir.

Yetiştiriciler ve entegre sahibleri için bu, kafes sisteminden kafessiz sisteme geçiş için daha fazla baskı olacağı anlamına geliyor. Bu nedenle, kafessiz bir üretim sistemine geçerken artabilecek yeni zorluklar veya bu konu hakkında düşünmenin zamanı.

Kafessiz kümesler, yumurta tavuklarına daha fazla alan sağlayan, daha yüksek hareketlilik ve hayvanın doğal davranışının daha fazla sağlayan serbest gezinme, organik bir ortam imkânı içerir.

  Bununla birlikte, yumurta üreticileri tarafından ele alınması gere-ken, kanatlılarda kargaşa, hareket etme ve altlık ve dış çevre ile temasın artması nedeniyle, kafessiz çiftçilik bazı refah endişeleri ve potansiyel bağırsak sağlığı sorunları ile ilişkilendirilebilir. 

Kafessiz sistemlerin potansiyel refah ve bağırsak sağlığı sorunları şunları içerir:

• Daha yüksek mortalite ve antibiyotik kullanımı

Kafessiz ortamlarda potansiyel hastalığa neden olan organizmalara maruz kalma, daha yüksek ölüm oranları sorunu yaşanır. Yetiştirici, kafessiz bir sisteme geçerken performansı desteklemek ve ölüm oranını azaltmak için antibiyotiklere yönelebilir. Bununla birlikte, antibiyotik kullanımı ve buna bağlı antimikrobiyal direnç, insanlar ve hayvanlar için küresel bir sağlık sorunu olduğu göz ardı edilmemelidir.

Bu nedenle, serbest gezinen hayvanların patojenlerle karşılaşma şansı daha yüksek olduğundan, antibiyotik kullanımından kaçınmak için tavuğun optimum bağırsak sağlığına ve mikrobiyotaya sahip olması gerekir. Bağışıklık sisteminin yaklaşık %70’i bağırsak dokusu aracılığıyla işlev gördüğünden, bağırsak mikrobiyotası bağışıklık sisteminin düzenlenmesinde önemli rol oynamaktadır.

• Yem tüketimi

Yumurtacılar kafessiz sistemlere geçince daha doğal davranışlar sergileyebilirler. Bu artan hareket, tavuğun ihtiyaç duyduğu metabolik enerjiyi yükseltebilir ve bu da olumsuz hava koşullarından daha fazla etkilenebilir. Sürünün bu artan enerji ihtiyacını karşılamak için yem tüketimi artacaktır. Aksi takdirde enerji yumurta üretiminden yaşama gereksinime yönlendirilecektir.

Besin emilimine ve iyileştirilmiş yem kullanımına izin vermek için bağırsak yüzey alanının en üst düzeye çıkarılması sürünün optimum bağırsak sağlığına sahip olmasının hayati önem taşıdığı anlamına gelir.

Hayvanın mikrobiyota çeşitliliğini geliştirmek ve sürdürmek, bağırsak fonksiyonunu, morfolojisini ve besin emilimini iyileştirecektir.

• Islak Altlık

Kafessiz sistemlerde, tavuklar, kafeslerde barındırıldığından daha fazla altlık ile temas etmektedirler. Islak altlık, altlıklı kümeslerde birkaç kat daha fazla ağrılı bir ayak tabanı enfeksiyonu olan pododermatitise ve yol açabilmektedir. Bağırsak mikrobiyota popülasyonundaki bir değişiklik nedeniyle ıslak altlık oluşabilir.

Tavuğun bağırsak mikrobiyotası elverişsiz olduğunda, patojenler istila edebilir ve epitel hücrelerine zarar veren toksinler salgılarlar. Bu da hayvanın diyetteki besinleri sindirme ve emme yeteneğinin azalacağı anlamına gelir.

Bu durum, sindirilmemiş yemlerin kör bağırsağa ulaşmasına patojen bakterilerin çoğalması sonuçu daha fazla hasara neden olarak, hayvanın sindirimden suyu emme yeteneğinin azalmasına neden olarak sulu dışkı ve ıslak altlığa yol açar.

Yağ, sindirilmesi ve emilmesi en zor besin olduğundan, özellikle diyetteki yağ olmak üzere sindirilmemiş yemin geçişi ıslak altlık durumunu daha da kötüleştirir. Yağın hidrofobik özelliklerinden dolayı su ile karışmaz ve altlığın yüzeyine yerleşerek bir tabaka oluşturur. Sonuç olarak, altlık kalitesi ve dışkı, bağırsak sağlığının iyi bir göstergesidir.

Tavuğun mikrobiyomu, patojen kontrolünü, bağırsak bütünlüğünü ve morfolojisini, beslenme ve büyümeyi, bağışıklık fonksiyonunu, inflamatuar (yangısal) yanıtı ve hayvanın metabolizmasını etkiler.

Bağırsak sağlığının ve mikrobiyomun çeşitliliğinin korunması, sürünün bağışıklığını, performansını, yumurta üretimini ve refahını olumlu etkilemektedir.

Bağırsak sağlığı nasıl izlenir, bağırsak mikrobiyomunun çeşitli ve dengeli olup olmadığını nasıl anlaşılır?

Patojen olmayan ve patojen ajanlar bağırsak sağlığı sorunlarına, ishale, düşük performansa ve ıslak altlığa neden olabilmektedirler. Bu yüzden altta yatan neden belirlenmeli ve kanatlıyı optimal bağırsak sağlığına ulaştırmak için mümkün olan en kısa sürede gereken önlemler alınmalıdır. Bağırsak bir iç organ olduğu için bağırsak sağlığını ölçmek zordur. Sürünün geleneksel bağırsak sağlığı iki yoldan biriyle izlenebilir:

Ayıklama

Uzman bi hekim, bağırsak dokularını inceleyerek sağlık durumunu belirler; ancak, bazı durumlarda ağır hastalar sürüden ayıklanır.

Kan veya dışkı incelemeleri

Bu maliyetli ve zaman alıcı olabilir. Bağırsak sağlığı sorunlarına, tümü bağırsak bütünlüğünü azaltabilen ve bağırsak epiteline zarar verebilen mikotoksinler, coccidiosis ve disbakteriosis gibi birçok faktör neden olabilir. Bu, besinlerin emiliminin ve sindiriminin azalmasına, dışkı ve altlığın renginde ve dokusunda değişikliklere yol açan bağırsak bariyeri geçirgenliğinin artmasına neden olabilir. Sonuç olarak, altlık kalitesi ve dışkı, hayvanın bağırsak sağlığının iyi bir göstergesi olabilir. 

Sürünün İzlenmesi

Tavuklar, doku ve renk farklılıklarıyla tanımlanabilen iki tür dışkı üretir: 

• Bağırsak İçeriği

Sağlıklı bir bağırsak dışkısının rengi kahverengi, makul ölçüde kuru ve içinde herhangi bir tane bulunmamalıdır.

• Kör bağırsak içeriği

  Sağlıklı bir dışkı, macun kıvamında ve kabarcıksız koyu kahverengi veya siyah olmalıdır. Bu özelliklerden sapmalar, bağırsak sağlığındaki olası sorunları ve bunların ciddiyetini vurgular. Yumurtacı gübresine bakmaya başlamak için en iyi zaman, yetiştirme veya yumurta kümesine yerleşir yerleşmez haftalık olarak yapılmalıdır.

Düzenli izleme, bağırsak sağlığındaki değişiklikleri erken ve performans etkilenmeden önce belirlemeye yardımcı olacaktır. Bu, altta yatan nedenin belirlendiği ve hayvanın optimal bağırsak sağlığına geri döndürülmesi için mümkün olan en kısa sürede düzeltici eylemlerin uygulandığı anlamına gelir.

Sürü ömrü boyunca bağırsak sağlığına bakmak, üreticiye üretim sisteminde ölçülü değişiklikler yapma yeteneği verir.

Her izlemede fotoğraflar çekilerek bunları analiz için hekime gönderme, yetiştiriciye çok zaman kazanabilir ve sorunları gelişmeden önce düzeltmek tedbirler alınmış olur.

Mikrobiyom çeşitliliğini takvıye ve rehabilite etme

Sorun belirlendiğinde veya gelişmesi beklendiğinde, bağırsak sağlığını desteklemek için sürünün yararlı bakterilere mümkün olduğunca erken maruz kalmasını sağlamak çok önemlidir. İdeal olarak, civcivler ilk olarak kuluçkahanede damızlıktan gelen bakterilere maruz kaldıkları için burada başlar.

Yetiştirme ve yumurtlama kümeslerindeyken sürünün yararlı bakterilere maruz kalmasında iki ana yolu vardır:

• Yeme, çeşitli ve dengeli bir mikroflora popülasyonunun gelişimini destekleyen probiyotik eklemek.
• Probiyotikler, prebiyotikler ve bağırsağın pH’ını düşüren ürünler kullanarak birçok sürüde yararlı mikroflora oluşturulabilir.

Çeşitli mikrobiyota geliştirmek ve sürdürmek, hayvanın patojen kontrolünü, bağırsak bütünlüğünü ve morfolojisini, beslenmesini ve büyümesini, immun yanıtın, iltihaplanma tepkisini ve metabolizmasını düzenler.

Mikrobiyota gelişirken, ortamın faydalı bakteriler için elverişli hale getirilmesi ve stres zamanlarında korunması önemlidir. Üretim döngüsü sırasında, patojen tehdidi, yem veya antibiyotik değişikliği gibi bir stres etkeninin çeşitliliği azaltabileceği ve mevcut durumu seven, patojenik veya dirençli suşlar olabilen bakterilerin atak yapabileceği dönemlerdir.

Disbiosis oluşumunu ve antibiyotik kullanma ihtiyacını en aza indirmek için, sürünün iyi bir mikroflora popülasyonu oluşturduğunda, korunması ve patojenlerin kontrol edilmesi hayati önem taşır.

Organik asitler içeren ürünlerin kullanılması, gastroentestinal(GE) kanal pH’ın düşürülmesine ve sürünün iyi bir mikroflora popülasyonuna yardımcı olabilir.Düşük GE kanal pH’ı, asidik koşullara tolerans göstermeyen clostridia ve campylobacter gibi patojenik organizmaların çoğalmasını minimize eder. Patojenleri kontrol etmek için, patojen bakterilerin bağırsakta kolonizasyonunu azaltan birçok ticari ürün bulunmaktadır.

Kaynaklar

1. Bach Knudsen KE et al.(2018):Impact of Diet-Modulated Butyrate Production on Intestinal Barrier Function and Inflammation. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30322146 
2. Bedford,A.and Gong,J.(2017): Implications of butyrate and its derivatives for gut health and animal production https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2405654517301397
3. Demirözü K.(1978) : Bir Broiller Sürüsünde Enteritisle Seyreden Olayda İzole Edilen Catenobacterium filamentosum. Pendik Vet.Bak.Ser. Enst. Dergisi, X(1),56-60, Ayrı Baskı. 16.06.1978 Aylık, 26.10.1978 ve 26..Ekim.1978 Türk Mikrobiyoloji Cemiyetinin 18. Ulusal Kongresinde tebliğ edildi.
4. Demirözü, K.(1980): Kanatlıların Coliform Enfeksiyonlarından İzole edilen E. coli Suşlarının Biyokimyasal ve Antibiyotik Duyarlılık Özelilikleri Üzerine İnceleme (Uzmanlık tezinden özetlenmiştir). Pendik Vet. Mik. Enst. Derg. XII(2)62-70
5. Demirözü, K.(1981): Tavukların Necrotic Enteritisi. Pendik Vet. Mik. Enst. Derg. XIII(2)31-37. 
6. Demirözü,K.; İstanbulluoğlu,E.(1983):Mikotik Enfeksiyonlar. Kanatlı Hayvanların İnfeksiyöz Hastalıkları ve Laboratuar Teşhis Yöntemleri.(Ed. Güven,S.; Sarısayın, T.; Nadas; Ü. G. ve Demirözü K.), Pendik Vet.Kont.ve Araşt. Enst. Yayınları No:7. İstanbul, 152-162. 
7. Onar, E.ve Demirözü, K.(1986): Tavukların Bitmeyen Derdi: Coccidiosis? İstanbul. 
8. Onar, E. ve Demirözü, K.(1987): Coccidiosis’den Korunmada Sağlık Önlemeleri, Dezenfeksiyon ve İzolasyon Tek Başına Yeterli mi? Çiftlik Dergisi,35:47-50.
9. Demirözü, K.ve Onar, E.(1987): Ülkemizde Kullanılan Anticoccidialler. Çiftlik Dergisi,39:52-54.
10. Demirözü, K.(1987): Shuttle Programı. Çiftlik Dergisi,39:55-56.
11. Demirözü, K.(1988): Tavukların Önemli Viral Hastalıkları ve Sorunları. Tavuk Hastalıkları Teşhis,Aşılar ve Uygulamaları Semineri. (Ed. Demirözü, K. ve Nadas, Ü.G.), Pendik,09-11.Haziran.1987. Pendik Hayv. Hast. Merk. Araşt. Enstitüsü Yayınları 8, 40-62. 
12. Demirözü, K. (1988): Tavukçunun El Kitabı, Kartal Kimya Yayını, 133 Sayfa, İstanbul.
13. Demirözü, K. (1989) : Sağlıklı Tavukların İnce Bağırsak İçeriklerinde C. Welchii Mikroorganizmalarının Aranması ve Bunun Tavuk Enterotoksemileri Bakımdan Önemi(Doktora Tezi).Pendik Hayv.Hast.Merk.Araşt. Enstitüsü Dergisi XX(2) 15-34.
14. Demirözü, K.(1989): Mikotoksin Kontrolü; Arkasındaki Gerçekler.-Çeviri- Tavukçunun Sesi Dergisi. Tavukçuluk Bülteni, 45:15-16.
15. Demirözü, K.(1996): Coccidiosis’te Koruma, Kontrol ve Savaş. 27-29,Kasım.1996 Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Kümes Hayvanları Sempozyumu, Adana. 22 Sayfa. 
16. Demirözü,K., Yargeldi,K., Karaoğlan, Ö.(2004 ):Bir Fitobiyotik Olan Bıomın^® PEP 1000’nin Broilerlerde Etkinliğinin Denenmesi. PEP Teknik Kitapcığı ,21-28 ve Doğal Seçenekler Seminerleri, Bolu-Bandırma. 
17. Demirözü, K.(2004): Temel İmmunoluji. Topkim yayını, İstanbul.
18. Demirözü, K.(2005): Çağdaş Hayvan Üretiminde Bilinçli Beslenmede Doğal Alternatifler. Çiftlik Dergisi Röpotaj.
19. Demirözü, K.(2010): Bilinçli Beslenmede Doğal Destek Ürünler. Çiftlik Dergisi 311,58-63 
20. Demirözü, K.(2011): Broiler Piliçlerde Kimi Bağırsak Sorunları II, Çiftlik Dergisi Nisan- 2011,326 (38-39). 
21. Demirözü, K.(2015): Bağırsak Sağlığı İçin Hayvansal Katkılar-Çeviri- https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=77519 07.07.2015 tarihinde  ve Çiftlik Dergisi 2015 (377) 30-31 yayınlandı.
22. Demirözü, K. (2016): Antibiyotiklere Alternatif Alternatif   Arayış(çeviri). www.ciftlikdergisi.com.tr/antibiyotiklere-alternatif-arnayisi.html   https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=103631 ,  07.11.2016 yayınlandı.
23. Demirözü, K.(2017): Tavuk Bağırsak Sağlığının Korunması-Çeviri- https://www.ciftlikdergisi.com.tr/tavuk-bagirsak-sagliginin-korunmasi.html,   26.03.2017 yayınlandı
24. Demirözü, K. (2017) : Üreticilerin Antibiyotik Kısıtlamasına Yanıt Olarak Yeni Stratejileri Çeviri). https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=109360  03.02.2017 yayınlandı. 
25. Demirözü, K. (2018) : Antibiyotiksiz Üretimde Bağırsak Sağlığının Önemi –Çeviri-https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=125981, 13.03.2018 yayınlandı.
26. Demirözü, K. (2018):Bütirat Broilerlerde Nekrotik Enteritisi Hafifletir (Çeviri).   https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=124912 14.01.2018 yayınlandı.
27. Demirözü,K.(2018): Bağırsak Sağlığında Fırsatlar Ve Sorunlar (Çeviri). 17.09.2018 tarihinde yayınlandı.  https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=129495

 27. Moquet et al. (2018) .Butyrate presence in distinct gastrointestinal tract seg-ments modifies differentially digestive processes and amino acid bioavailability in young broiler chickens.  

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29077956

  28. Demirözü, K.(2019): Bağırsak Sağlığında Butirat Kullanımı. :  https://www.ciftlikdergisi.com.tr/?p=131918 21.03.2019 tarihinde yayaınlandı.

29. Demirözü, K.(2019): Kanatlılarda Bağırsak Sağlığı: Bütünsel Bir Yaklaşım(çeviri) 26.04.2019 tarihinde. https://www.ciftlikdergisi.com.tr/kanatlilarda-bagirsak-sagligi-butunsel-bir-yaklasim.html   yayınlandı
30. Demirözü, K.(2020): Kanatlılarda Bağırsak Sağlığı Nasıl Korunur? Manu De Laet, How to secure gut health in poultry? – PoultryWorld https://www.poultryworld.net › Health › Articles  https://www.ciftlikdergisi.com.tr/kanatlilarda-bagirsak-sagligi-nasil-korunur/   26.07.20020 tarihinde yayınlandı (Özetlenerek çeviri) 
31. Demirözü, K. (2021): Bağırsak Sağlığı: Kanatlı Yetiştirmede Antibiyotik Kullanımının Azaltılması.  Emily Marshall, Gut health: Reducing antibiotic use in poultry production https://www.poultryworld.net/Health/Articles/2020/2/Gut-health-Reducing-antibi Bağırsak Sağlığı: Kanatlı Yetiştirmede Antibiyotik Kullanımının Azaltılması – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi (ciftlikdergisi.com.tr)  22.01.2021 tarihinde yayınlandı.
32. Demirözü, K. (2021):Altlık Kalitesini İyileştirmek İçin Hedeflenen Yaklaşımlar. Anon.(2021): Targeted Approaches to Achieving Good Litter Quality. International Poultry Production.29(1) 7-8 –Çeviri- Altlık kalitesini iyileştirmek için hedeflenen yaklaşımlar – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi (ciftlikdergisi.com.tr) , 16.062021 yayınlandı.
33. Demirözü, K. (2021): Altlık Kalitesi Nasıl Korunur?-Çeviri- Fabrian Brockotter, https://www.poultryworld.net/Health/Articles/2020/9/How-to-ensure-litter-q , Altlık kalitesi nasıl korunur? – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi (ciftlikdergisi.com.tr)  28.06.2021 yayınlandı.
34. Demirözü, K. (2021): Altlık Kontrol Etmede Yeni Yaklaşım Parrott,T. and Gruber,J.,https://www.poultryworld.net/Health/Articles/2020/12/New-take-on-tackling (derlenmiştir). 06.09.2021 tarihinde yayınlandı, Altlık kontrol etmede yeni yaklaşım – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi (ciftlikdergisi.com.tr)
35. Demirözü, K.(2022): AGF’süz Beslenen Broilerlerde Deri Pigmentasyonunun İyileştirilmesi(Özetlenerek Çeviri) Yvonne van der Horst https://www.poultryworld.net/Nutrition/Articles/2020/11/Improving-yellow- AGF’süz Beslenen Broilerlerde Deri Pigmentasyonunun İyileştirilmesi – Çiftlik Dergisi | Çiftlik Dergisi (ciftlikdergisi.com.tr) 03.10.2022 tarihinde yayınlandı.

Walker, H. (2022): Three Vital Questions For İmproving Layer Gut Health. İnternational Poultry Production, 30(2) 11-13.